چالش آنکارا در استقرار سپر دفاع موشکی

آفتاب‌‌نیوز : آفتاب- ولی کوزه‌گر کالجی: اعلام رسانه‌ای طرح استقرار سیستم دفاع موشکی سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) در خاک ترکیه، واکنش‌های متفاوتی را در داخل و خارج ترکیه به‌دنبال داشته است. هدف این طرح به‌طور مشخص، مقابله با تهدیدات ایران به‌ویژه از ناحیه موشک‌های میان‌برد ایران اعلام شده است. این امر با توجه به تعهدات سنتی و دیرپای ترکیه در قبال پیمان ناتو از یک‌سو و حفظ روند متوازن در سیاست خارجی این کشور به‌ویژه در رابطه با ایران از سویی دیگر آزمونی دشوار را پیش‌روی مقامات حزب عدالت و توسعه قرار داده است.
 
در مجموع موارد زیر را می‌توان به عنوان مهم‌ترین تحولاتو پیامدهای این طرح برشمرد: 

1-دکترین عمق استراتژیک و سیاست خارجی دولت‌مردان حزب عدالت و توسعه به معنای دست کشیدن کامل از جهان غرب نیست، بلکه ضمن حفظ میراث کمال آتاتورک، در صدد توازن‌بخشی به سیاست خارجی ترکیه هستند. از این‌رو رویکردهای اتخاذ شده از سوی آنکارا در قبال ایران و برخی دیگر از کشورهای منطقه در سال‌های اخیر نباید این تصور را پدید آورد که سیاست خارجی ترکیه با فاصله گرفتن کامل از جهان غرب، راه شرق و جهان اسلام را در پیش گرفته است. باید توجه داشت که ترکیه یکی از قدیمی‌ترین اعضای پیمان ناتو به‌شمار می‌رود و به‌دلیل هم‌سویی با جهان غرب از امتیازات فراوانی، به‌ویژه در حوزه اقتصادی برخوردار شده است و از این‌رو هرگز آنکارا پیشنهاد ناتو مبنی‌بر استقرار سپر موشکی در خاک ترکیه را به‌طور کامل رد نخواهد کرد و در واقع منافع بلند‌مدت ترکیه به‌ویژه تداوم رشد اقتصادی و عضویت در اتحادیه اروپا را قربانی عدم پذیرش این طرح نخواهد کرد. 

2-احتمال مخالفت ترکیه با این طرح از آن‌رو بسیار بعید است که این طرح از سوی پیمان ناتو به ترکیه ارائه شده است و طبق قانون اساسی ترکیه، دولت موظف به پذیرش و اجرای تصمیمات این نهاد نظامی است. در حالی که اگر این طرح به‌مانند طرح استقرار سپر دفاع موشکی در جمهوری چک و لهستان و یا اجازه عبور ارتش آمریکا از ترکیه در سال 2003 از سوی دولت آمریکا و در چهارچوب مناسبات دو جانبه آنکارا-واشنگتن مطرح می‌گردید، با طرح آن در پارلمان ترکیه، احتمال مخالفت با این طرح در داخل ترکیه وجود داشت و آمریکایی‌ها نیز با اطلاع از شرایط قانونی و حقوقی ترکیه و نیز تجربه تلخ قبلی، این‌بار پیشنهاد خود را در قالب پیمان ناتو ارائه نمودند تا از ضمانت بیشتری برخوردار گردد. از این‌رو نباید شرایطی که در طرح سپر موشکی در داخل ترکیه در جریان است را با مخالفت این کشور در اجازه عبور ارتش آمریکا در سال 2003 مقایسه نمود. 

3- نکته مهمی که باید بدان توجه نمود این است که موافقت ترکیه با درخواست ناتو به‌صورت غیرمشروط نیست و چنانچه در این نوشتار بدان اشاره شد، آنکارا شرایطی را برای پذیرش این طرح اعلام کرده است تا از تیره شدن روابط روبه‌گسترش با کشورهای همسایه به‌ویژه ایران جلوگیری نماید. پافشاری ترکیه بر حذف نام ایران از فهرست منابع تهدید، اعلام کلی بودن این طرح و استقرار آن در خاک همه اعضای ناتو، ترسیم چهره‌ای دفاعی و نه تهاجمی از طرح پیشنهادی ناتو و.... راه‌کارهایی است که دولت‌مردان آنکارا از طریق آن در‌صدد هستند که ضمن انجام تعهدات خود در قبال پیمان ناتو، بتوانند پاسخ قانع‌کننده‌ای نیز نسبت به همسایگان خود، به‌ویژه ایران داشته باشند. 

روند تحولات اجلاس سران ناتو در لیسبون و به‌ویژه تامین نظرات ترکیه در بیانیه پایانی این اجلاس به همراه مواضع مقامات رسمی ترکیه حاکی از پذیرش طرح استقرار سیستم سپر موشکی در خاک ترکیه- البته با جرح و تعدیل‌هایی- است تا آنکارا قادر باشد همچنان به سیاست متوازن خود در عرصه سیاست خارجی ادامه دهد. 

4-جایگاه ایران در سیاست خارجی ترکیه در دوران حاکمیت حزب عدالت و توسعه به‌نحو قابل توجهی افزایش یافته است. امروز ایران سومین تامین‌کننده انرژی ترکیه به‌شمار می‌رود و نقش‌آفرینی ترکیه در تحولات سیاست خارجی ایران مانند میزبانی چندین دور از مذاکرات هسته‌ای ایران و میانجی‌گری فعال در این حوزه، مشارکت موثر در صدور بیانیه تهران در پرتو همراهی با قدرت نوظهور جهان یعنی برزیل و مخالفت با دور چهارم تحریم‌ها‌ی شورای امنیت علیه ایران به‌افزایش جایگاه منطقه‌ای و بین‌المللی ترکیه کمک فراوانی نموده است و از این‌رو دولتمردان کنونی ترکیه نمی‌خواهد با پذیرش کامل و بی‌قید و شرط طرح استقرار سپر موشکی، این دستاورد ارزشمند و ارائه چهره مستقل سیاست خارجی ترکیه را به مخاطره اندازند. 

5- طرح استقرار سپر دفاع موشکی در خاک ترکیه- حتی اگر با جرح و تعدیل‌هایی صورت گیرد- تهدیدی جدی متوجه امنیت ملی ایران است. این طرح را نباید با طرح استقرار این سیستم در خاک جهموری چک و لهستان یکسان دانست. نخست آن که استقرار این طرح در شرق اروپا در آن مقطع و با توجه به مناسبات سرد مسکو-واشنگتن با مخالفت شدید روس‌ها مواجهه گردید و علی‌رغم این که آمریکایی‌ها بارها اعلام نمودند که هدف این طرح مقابله با سیستم موشکی ایران است، ولی به دلیل مخالفت سرسختانه روسیه- که در راستای منافع استراتژیک و ژئوپلیتیک روسیه و نه ایران صورت می‌گرفت- این طرح هرگز به مرحله اجرا در نیامد. حال آن‌که در شرایط کنونی، روسیه نه تنها مخالفتی با استقرار این طرح در خاک ترکیه از خود نشان نمی‌دهد بلکه این احتمال می‌رود که در سایه تحولات کنونی به‌ویژه تصمیمات اجلاس لیسبون، خود نیز در این طرح مشارکت نماید که در این صورت شرایط دشوارتری متوجه ایران خواهد شد.
 
نکته دوم بعد جغرافیایی اجرای این طرح است؛ مجاورت جغرافیایی ترکیه در مقایسه با فاصله نسبتاً زیاد جهموری چک و لهستان از خاک ایران به‌ویژه در زمینه کنترل راداری و اطلاعاتی تهدیدی جدی و مستقیم علیه منافع ملی و امنیت ملی ایران است که تدوین سیاست‌گذاری دقیق و ارائه راه‌کارهای مناسب را ضرورت می‌بخشد.