باغ‌های ایرانی بی‌هویت می‌میرند

آفتاب‌‌نیوز : آفتاب: سایت گزارشگران ایران نوشت: سبزی و خرمی پیوندی نا گسستنی با فرهنگ مردمان ایران زمین دارند تا در تعریفی هویت ایرانی با طبیعت تعریف شود. این مزمون در تمامی نمادهای ایرانی از جمله بادگیرها، آثار معرق، پس زمینه خط‌نوشته‌ها، اورسی‌کاری‌ها و ... نمود داشته و این نکته را به اثبات رسانده که دست هنرمند اساتید ایرانی گره خورده در بازوی طبیعت است. 

اما این روزها کمتر می‌توان نمادهای اصیل ایرانی را در شهرهای غرق دود و آهن و ترافیک پیدا کرد و با یک دل سیر هویتی را که میراث چندین هزار ساله محسوب می‌شود به نظاره نشست. 

یکی از این نمادها که دیگر گرد فراموشی بر رخسارش نشسته باغ ایرانی است. باغی که نمودی از داشته‌های طبیعی هر منطقه و کلکسیونی از توانایی و ادراک خالق خود است. 

شاید چندی پیش باغ‌های ایرانی به عنوان سیزدهمین اثر ایران در فهرست میراث جهانی در سی‌ و پنجمین اجلاس کمیته میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید اما هیچ یک از دلسوزان میراث و فرهنگ این کشور نمی‌تواند این واقعیت را انکار نماید که ما حتی در شرایط کنونی تعریف دقیقی از باغ ایرانی در اختیار نداریم در حالی که این میراث با گرانب‌ها روزگاری به عنوان با ارزش‌ترین باغ‌های جهان در کنار باغ‌های مدیترانه‌ای و چینی قرار داشت و این روزها به دلیل بی‌توجهی‌های مکرر در حال بازنشست شدن و رفتن در کنج خاطره هاست.

مروری بر اخبار شاید نشان دهنده عمق فراموشی ما باشد. باغ فتح آباد کرمان یکی از نمادهای باغ‌های ایرانی و به عنوان الگوی عمارت منحصر به فرد شاهزاده ماهان به دلیل عدم اختصاص بودجه مناسب از سوی مسئولین مهجور مانده و در دل ویرانی، تلخ خنده‌هایی از روزهای طلائیش را به نمایش می‌گذارد. شاید بتوان به جرات گفت که دیگر فتح‌آباد تنها یدک کش اسم باغ ایرانی است. 

از سوی دیگر باغ فین کاشان یکی پس از دیگری شاهد خشک شدن سروهای بلند قامت خود شد تا پس از سال‌ها بار دیگر یاد آن روز تلخی بیافتیم که شاهرگ حیاتی یک از ابر مردان این مرز و بوم در دل این باغ زده شد تا در زمان حالبه سراغ خودش برویم.

باغ های ایرانی قصه پر دردی هستند که شاید بتوان رنج‌نامه آنها را در گفتار سهراب جستجو کرد آن طور که وی می‌گفت "‌به سراغ من اگر می‌آیید، نرم و آهسته بیایید، مبادا که ترک بردارد، چینی نازک تنهایی من‌".

حال سوال اینجاست با وجود اینکه هویت ایرانی برخوردار از نماد عظیمی همچون باغ ایرانی است چرا شهرهای ما میزبان پارک‌های اروپایی شده‌اند و مسئولین شهری در سایه غفلت مسئولین سازمان میراث فرهنگی گلوی فرهنگ را خواسته یا ناخواسته می‌فشارند در شرایطی که بر طبق نظر مقام معظم رهبری استفاده از نمادهای ایرانی و اسلامی می‌بایست در دستور کار قرار بگیرد. 

در همین رابطه رییس پیشین سازمان میراث فرهنگی کشور با گلایه از اینکه چرا باغ‌های ایرانی به عنوان عناصری قدیمی و کسل‌ کننده معرفی می‌شوند می‌گوید: برخی بر این باورند که باغ‌های ایرانی به تاریخ پیوسته‌اند و هویت وجودی آن‌ها خسته کننده است این در شرایطی است که باغ ایرانی به دلیل نوع پیوندی که با معماری‌، درخت، سبزه و آب بر قرار کرده پاسخ دهنده نیازهای درونی انسان است به همین خاطر است که وقتی پا به این فضا گذاشته می‌شود نوعی آرامش روحی حاصل می‌شود.

سید محمد بهشتی ادامه می‌دهد: امروزه در شهرهای‌مان پارک‌هایی بر گرفته از فرهنگ اروپایی می‌سازیم بدون اینکه بدانیم باغ ایرانی چیست و چه تاثیرات مفیدی می‌تواند در زندگی فردی و اجتماعی به وجود آورد.

شاید فراموش کرده‌ایم در صده‌های پیشین باغات در گستره شهر به عنوان عنصر شکل دهنده ساختار فیزیکی شهر کاربری داشتند و همچون منظومه‌ای سبز تمامی ساختار شهر را تحت تأثیر خود قرار می‌دادند اما صد افسوس این عنصر مهم جای خود را به پارک‌های اروپایی داده و به گفته بهشتی تنها با نام بوستان به سمت ایرانی شدن رفته است در حالی که هیچ عنصر ایرانی را نمی‌توان در آنها یافت کرد. 

رییس پیشین سازمان میراث فرهنگی کشور بیان می‌کند: ما وقتی از هویت خود در طراحی باغ‌ها و پارک‌ها بهره نمی‌بریم نمی‌توانیم باعث شگفتی جهانیان شویم. ما می‌خواهیم جهانی شویم اما وقتی چنین رویکردی وجود دارد نمی‌توان توقع داشت که چنین مهمی حاصل شود. این‌ها مصائبی است که امروز میراث فرهنگی با آنها دست به گریبان است تا نمی‌توانیم تعریف صحیحی از باغ ایرانی ارائه کنیم و پاسخ‌گوی آیندگان باشیم. باغ ایرانی هم اکنون برای ما ناشناخته است چرا که هیچ گونه کار تحقیقاتی در مورد آنها انجام نگردیده؛ به طوری که برای باغ بزرگ و تاثیر‌گذاری همچون فین نقشه‌‌ی دقیقی تهیه نشده و حتی ما یک فهرست کامل از باغ‌‌هایی که در کشور وجود دارند در اختیار نداریم. 

این کارشناس میراث فرهنگی با تأکید بر این‌ که ما در حال انصراف از یکی از سه خانواده‌ی اصیل باغ در جهان هستیم، اضافه می‌کند: چرا هیچ‌ کسی در جهان در راه انصراف از آنچه دارد، قدم برنداشته است؟ ما حدود هفت ـ هشت ‌هزار سال تاریخ داریم، ولی 70 ـ 80 سال است که این‌ طور شده‌ایم، البته بالاخره روزی حال این جامعه خوب خواهد شد، در حالی که تصور خوبی از ما نخواهد داشت.
و اما ...

می‌بایست قبول کرد که باغ ایرانی حرف گفتنی تاریخ ایران است که متاسفانه آن را در نمی‌یابیم. بر اساس گفته کارشناسان باید باغ‌های ایرانی را مورد شناسایی قرار داد و برای حفظ و احیای آنها دست به دست هم داد. باغ ارم شیراز، باغ جهان نمای شیراز، باغ چهل ستون اصفهان، باغ عفیف‌آباد، باغ نیاوران، باغ دولت‌آباد یزد و ... باغ‌های بزرگی هستند که از دل تاریخ برای ما به یادگار مانده‌اند. مسئولین می‌توانند با شناسایی اجزای تشکیل دهنده این باغ‌ها که جاودانگی‌شان را به همراه آورده به داد شهرهای مرده امروزی برسند و بار دیگر این نکته را به اثبات برسانند که حفظ داشته‌های تاریخی از مهمترین دستورات کاری آنهاست نه شعارهایی که این روزها بیشتر از عمل به گوش می‌رسد.