كتابخانه‌ها به روزنیستند، به دیروز هم نیستند!
آفتاب‌‌نیوز : آفتاب: عضو هیئت امنای كتابخانه مجلس شورای اسلامی فقدان به‌روز‌رسانی را بزرگ‌ترین و آسیب‌رسان‌ترین مشكل كتابخانه‌های عمومی و بزرگ كشور دانست.
"محمدعلی مهدوی راد" در گفت‌وگو با سایت كتابخانه، موزه و مركز اسناد مجلس شورای اسلامی، بخشی از مشكلات و دغدغه‌های موجود در حوزه مسائل كتابخانه‌های بزرگ كشور را تشریح كرد. مهدوی راد، عضو هیئت امنای كتابخانه مجلس، استاد دانشگاه تهران و كتاب‌شناس برجسته حوزه علوم اسلامی، یكی از مهم‌ترین مشكلات كتابخانه‌های بزرگ كشور را بهروز نبودن منابع و امكانات این كتابخانه‌ها می‌داند.
***
فقدان به روز رسانی؛ معضل بزرگ كتابخانه‌های عمومی
آقای مهدوی راد به نظر شما بزرگ‌ترین و آسیب‌رسان‌ترین مشكل كتابخانه‌های بزرگ كشور، چه مشكلی است؟
كتابخانه‌های بزرگ كشور از دیرباز تاكنون همواره با مشكلات و موانع مختلفی روبرو بوده‌اند. امروز می‌توان گفت بزرگ‌ترین مشكل كتابخانه‌های بزرگ كشور، بهروز نبودن این كتابخانه‌ها است.
متأسفانه كتابخانه‌های كشور نه تنها به روز نیستند، بلكه به دیروز هم نیستند. در بسیاری از موارد حتی جدیدترین كتاب‌های منتشر شده در داخل كشور نیز به موقع وارد كتابخانه‌های بزرگ نمی‌شود و گاه ماه‌ها از انتشار یک كتاب می‌گذرد تا آن كتاب به فهرست منابع كتابخانه‌های بزرگ و مرجع اضافه شود.
در حوزه مجلات داخلی و خارجی بیشتر كتابخانه‌های عمومی كشور فقیر هستند. در تمام دنیا محققان و متفكران، به روزترین و جدیدترین حرف‌ها را ابتدا در مجلات عنوان می‌كنند و بعد از آن به سمت انتشار كتاب می‌روند. این در حالی است كه حتی دو درصد از مجلات جهان اسلام وارد ایران و كتابخانه‌های كشور نمی‌شود و در نتیجه محقق به دلیل عدم دسترسی به منابع جدید و بكر، نمی‌تواند به فضای فرهنگی روز دنیا و جهان اسلام اشراف داشته باشد.
فقدان به روز رسانی و به روز كردن منابع كتابخانه‌ای در حال حاضر یكی از مهم‌ترین معضل‌های كتابخانه‌های بزرگ كشور محسوب می‌شود.
عدم اطمینان به روزآمدی كتابخانه‌های عمومی و گسترش كتابخانه‌های خصوصی
مهم‌ترین تبعات و آسیب‌های ناشی از به‌رو‌ز‌نبودن كتابخانه‌ها چیست؟
یكی از مشكلاتی كه در زمینه كتاب در ایران و بسیاری از كشورهای اسلامی وجود دارد، وجود كتابخانه‌های بزرگ و متعدد خصوصی است. گسترش كتابخانه‌های بزرگ شخصی، نتیجه مستقیم به روز نبودن و ناكارآمدی كتابخانه‌های عمومی است.
هنگامی كه محقق و پژوهشگر از به روز بودن و دسترسی كتابخانه‌های عمومی اطمینان ندارد، به ناچار به دنبال ایجاد كتابخانه خصوصی در منزل شخصی خود می‌رود، در حالی كه اگر كتابخانه‌های عمومی به روز بودند و منابع خود را به سادگی در دسترس محققان قرار می‌دادند، این همه كتابخانه بزرگ خصوصی در منازل پژوهشگران كشور به وجود نمی‌آمد.
هم اكنون بسیاری از پژوهشگران برای جابجایی كتابخانه‌های بزرگ شخصی خود با مشكلات بسیاری مواجه هستند، در حالی كه اگر اصل به روز رسانی و دسترسی آسان در كتابخانه‌های عمومی كشور وجود داشت، بخش مهمی از مشكلات پژوهشگران مرتفع می‌شد.
حبس اسناد و نسخه‌های خطی، مانع از پیشرفت و توسعه دانش می‌شود
همان طور كه گفتید عدم دسترسی آسان به منابع، یكی از مشكلات موجود در كتابخانه‌ها است. بسیاری از كتابخانه‌های بزرگ برای در اختیار قرار دادن منابع و بویژه اسناد و نسخ خطی خود توجیهاتی دارند و به نوعی خست به خرج می‌دهند. به نظر شما این توجیهات تا چه میزان پذیرفتنی است؟
هیچ توجیهی برای جلوگیری از دسترسی محققان و علاقه‌مندان به منابع، اسناد و نسخه‌های خطی پذیرفتنی و قابل قبول نیست. وظیفه كتابخانه‌ها خدمت‌رسانی به متفكران و پژوهشگران و علاقه‌مندان است و باید این مسئولیت به بهترین و كامل‌ترین نحو ممكن انجام بگیرد.
علاوه بر این درصد بالایی از نسخه‌های خطی موجود در كتابخانه‌های بزرگ كشور، از طرف صاحبان اولیه آنها مورد وقف قرار گرفته‌اند. وقف نسخه خطی به این معناست كه برای استفاده همه مردم قرار داده شده و كتابخانه موظف است امكان این استفاده همگانی را با رعایت مقررات و ضوابط فراهم كند. حبس منابع و نسخه‌های خطی وقف‌شده و جلوگیری از دسترسی علاقه‌مندان به آن، خلاف شرع است.
در بسیاری از كتابخانه‌ها حتی اجازه دسترسی و مقابله اسناد و نسخه‌های خطی به پژوهشگران داده نمی‌شود، چه برسد به كپی برداری و زیراكس و سایر نیازهای پژوهشگران. در حالی كه این اقدام هیچ توجیه فكری و علمی ندارد. باید گفت محبوس كردن منابع و نسخه‌های خطی، جز ضربه و آسیب رساندن به علم و پیشرفت دانش هیچ نتیجه‌ای در بر نخواهد داشت.
دیجیتالسازی، راه برون‌رفت از گستردگی سطحی و حجمی كتابخانه‌ها
آقای مهدوی راد در بسیاری از كشورهای توسعه یافته دنیا، كتابخانه‌های غنی و بزرگی با منابع میلیونی وجود دارد اما نه به وسعت و گستردگی كه كتابخانه‌های ایرانی آن هم با مقدار منابع كمتر دارند. به نظر شما راه چاره برای حل مشكل گستردگی بیش از حد كتابخانه‌های بزرگ چیست؟
مسأله گستردگی سطحی كتابخانه‌های عمومی مسأله‌ای است كه در چند سال اخیر همواره به عنوان یكی از مشكلات این حوزه مطرح بوده است. به نظر می‌رسد استفاده از ابزارهای الكترونیكی و دیجیتالسازی یكی از راهكارهایی است كه می‌تواند این مشكل را تا حدودی مرتفع سازد.
یكی از مهم‌ترین اقدامات لازم برای كتابخانه‌های عمومی بزرگ در كشور، آن است كه همه منابع، اسناد و نسخ خطی موجود خود را الكترونیكی و دیجیتالسازی كنند تا در نهایت نسخه الكترونیكی منابع همه كتابخانه‌های بزرگ به یكدیگر متصل شود و كتابخانه الكترونیكی بسیار بزرگ و سراسری در كشور ایجاد شود.
در نتیجه دیجیتالسازی و اتصال منابع همه كتابخانه‌ها به یكدیگر، می‌توان از فضای سطحی و حجمی كتابخانه‌ها كاست و نیز دسترسی به منابع كتابخانه‌ای را برای عموم و پژوهشگران تسهیل كرد.
ورود به عرصه نشر كتاب و دیجیتالسازی نسخ خطی؛ اقدامات ارزنده كتابخانه مجلس
شما عضو هیئت امنای كتابخانه مجلس شورای اسلامی هستید. روند فعالیت این كتابخانه را به عنوان یكی از بزرگ‌ترین كتابخانه‌های كشور چگونه ارزیابی میكنید؟
فعالیت كتابخانه مجلس شورای اسلامی بویژه در سال‌های اخیر، باتوجه به امكانات و ژشتیبانی‌های موجود از این كتابخانه بسیاری مطلوب و مقبول بوده است. كتابخانه مجلس شورای اسلامی با ورود به عرصه نشر و نیز با آغاز دیجیتالسازی اسناد و نسخه‌های خطی موجود، روند جدیدی را آغاز كرده است كه پیش از آن هیچ كتابخانه عمومی به آن وارد نشده بود و این اقدام بسیار ارزشمند و قابل تقدیر است.
اصولاً یكی از مسئولیت‌های ذاتی كتابخانه‌ها آن است كه وارد عرصه انتشارات بشوند و حداقل آن دسته از منابع و اسناد خود را كه قابلیت قرار گرفتن در اختیار عموم ندارد، به صورت مجموعه‌هایی چاپ و در اختیار علاقه‌مندان قرار دهند. كتابخانه مجلس این حركت را آغاز كرده است و امیدواریم كه در پی آن سایر كتابخانه‌ها، به‌ویژه كتابخانه ملی كه اسناد بسیار متعدد و ارزشمندی را در اختیار دارد، در این روند و حركت شریک شوند.
همچنین دیجیتالسازی بخش اعظمی از نسخه‌های خطی موجود و قرار دادن نسخه الكترونیكی این اسناد بر روی سامانه رسان، یكی دیگر از اقدامات ارزشمند و قابل توجه كتابخانه مجلس شورای اسلامی بوده است كه از این طریق بسیاری از اسناد مهم و گران‌بهایی كه پیش‌تر در انبارها خاك می‌خوردند و امكان دسترسی به آنها نبود، در اختیار صاحب‌نظران و علاقه‌مندان قرار گرفته است.
در میان فهرست آثار منتشر شده از سوی كتابخانه مجلس شورای اسلامی، به نظر شما مفیدترین و كارآمد ترین آثار كدام كتاب‌ها بوده‌اند؟
فهرست‌واره دست‌نوشته‌های ایران (دنا) یكی از آثار قابل توجه و بسیار كارآمد كتابخانه مجلس بوده است كه مورد استقبال و استفاده بسیاری از علاقه‌مندان این حوزه قرار گرفته است.
همچنین دوره دو جلدی تفسیر كتاب الله كه از سوی كتابخانه مجلس شورای اسلامی و با همكاری كتابخانه تخصصی تفسیر و علوم قرآنی وابسته به دفتر آیت‌الله سیستانی منتشر شد، تفسیری بسیار ارزشمند و بكری است كه به لحاظ كلامی، فقهی، تفسیری و نیز آشنایی با گویش‌های ادبی قومی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
به نظر می‌رسد كه در پی اقدام مؤثر و قابل تقدیر كتابخانه مجلس در انتشار تفسیر كتاب الله، فرهنگستان زبان و ادب فارسی باید وارد این عرصه شود و این كتاب را با بهره‌گیری از محققان متعدد به صورت حروفی به چاپ برساند تا مورد استفاده بهتر و بیشتر علاقه‌مندان قرار بگیرد.
"محمدعلی مهدوی راد" در گفت‌وگو با سایت كتابخانه، موزه و مركز اسناد مجلس شورای اسلامی، بخشی از مشكلات و دغدغه‌های موجود در حوزه مسائل كتابخانه‌های بزرگ كشور را تشریح كرد. مهدوی راد، عضو هیئت امنای كتابخانه مجلس، استاد دانشگاه تهران و كتاب‌شناس برجسته حوزه علوم اسلامی، یكی از مهم‌ترین مشكلات كتابخانه‌های بزرگ كشور را بهروز نبودن منابع و امكانات این كتابخانه‌ها می‌داند.
***
فقدان به روز رسانی؛ معضل بزرگ كتابخانه‌های عمومی
آقای مهدوی راد به نظر شما بزرگ‌ترین و آسیب‌رسان‌ترین مشكل كتابخانه‌های بزرگ كشور، چه مشكلی است؟
كتابخانه‌های بزرگ كشور از دیرباز تاكنون همواره با مشكلات و موانع مختلفی روبرو بوده‌اند. امروز می‌توان گفت بزرگ‌ترین مشكل كتابخانه‌های بزرگ كشور، بهروز نبودن این كتابخانه‌ها است.
متأسفانه كتابخانه‌های كشور نه تنها به روز نیستند، بلكه به دیروز هم نیستند. در بسیاری از موارد حتی جدیدترین كتاب‌های منتشر شده در داخل كشور نیز به موقع وارد كتابخانه‌های بزرگ نمی‌شود و گاه ماه‌ها از انتشار یک كتاب می‌گذرد تا آن كتاب به فهرست منابع كتابخانه‌های بزرگ و مرجع اضافه شود.
در حوزه مجلات داخلی و خارجی بیشتر كتابخانه‌های عمومی كشور فقیر هستند. در تمام دنیا محققان و متفكران، به روزترین و جدیدترین حرف‌ها را ابتدا در مجلات عنوان می‌كنند و بعد از آن به سمت انتشار كتاب می‌روند. این در حالی است كه حتی دو درصد از مجلات جهان اسلام وارد ایران و كتابخانه‌های كشور نمی‌شود و در نتیجه محقق به دلیل عدم دسترسی به منابع جدید و بكر، نمی‌تواند به فضای فرهنگی روز دنیا و جهان اسلام اشراف داشته باشد.
فقدان به روز رسانی و به روز كردن منابع كتابخانه‌ای در حال حاضر یكی از مهم‌ترین معضل‌های كتابخانه‌های بزرگ كشور محسوب می‌شود.
عدم اطمینان به روزآمدی كتابخانه‌های عمومی و گسترش كتابخانه‌های خصوصی
مهم‌ترین تبعات و آسیب‌های ناشی از به‌رو‌ز‌نبودن كتابخانه‌ها چیست؟
یكی از مشكلاتی كه در زمینه كتاب در ایران و بسیاری از كشورهای اسلامی وجود دارد، وجود كتابخانه‌های بزرگ و متعدد خصوصی است. گسترش كتابخانه‌های بزرگ شخصی، نتیجه مستقیم به روز نبودن و ناكارآمدی كتابخانه‌های عمومی است.
هنگامی كه محقق و پژوهشگر از به روز بودن و دسترسی كتابخانه‌های عمومی اطمینان ندارد، به ناچار به دنبال ایجاد كتابخانه خصوصی در منزل شخصی خود می‌رود، در حالی كه اگر كتابخانه‌های عمومی به روز بودند و منابع خود را به سادگی در دسترس محققان قرار می‌دادند، این همه كتابخانه بزرگ خصوصی در منازل پژوهشگران كشور به وجود نمی‌آمد.
هم اكنون بسیاری از پژوهشگران برای جابجایی كتابخانه‌های بزرگ شخصی خود با مشكلات بسیاری مواجه هستند، در حالی كه اگر اصل به روز رسانی و دسترسی آسان در كتابخانه‌های عمومی كشور وجود داشت، بخش مهمی از مشكلات پژوهشگران مرتفع می‌شد.
حبس اسناد و نسخه‌های خطی، مانع از پیشرفت و توسعه دانش می‌شود
همان طور كه گفتید عدم دسترسی آسان به منابع، یكی از مشكلات موجود در كتابخانه‌ها است. بسیاری از كتابخانه‌های بزرگ برای در اختیار قرار دادن منابع و بویژه اسناد و نسخ خطی خود توجیهاتی دارند و به نوعی خست به خرج می‌دهند. به نظر شما این توجیهات تا چه میزان پذیرفتنی است؟
هیچ توجیهی برای جلوگیری از دسترسی محققان و علاقه‌مندان به منابع، اسناد و نسخه‌های خطی پذیرفتنی و قابل قبول نیست. وظیفه كتابخانه‌ها خدمت‌رسانی به متفكران و پژوهشگران و علاقه‌مندان است و باید این مسئولیت به بهترین و كامل‌ترین نحو ممكن انجام بگیرد.
علاوه بر این درصد بالایی از نسخه‌های خطی موجود در كتابخانه‌های بزرگ كشور، از طرف صاحبان اولیه آنها مورد وقف قرار گرفته‌اند. وقف نسخه خطی به این معناست كه برای استفاده همه مردم قرار داده شده و كتابخانه موظف است امكان این استفاده همگانی را با رعایت مقررات و ضوابط فراهم كند. حبس منابع و نسخه‌های خطی وقف‌شده و جلوگیری از دسترسی علاقه‌مندان به آن، خلاف شرع است.
در بسیاری از كتابخانه‌ها حتی اجازه دسترسی و مقابله اسناد و نسخه‌های خطی به پژوهشگران داده نمی‌شود، چه برسد به كپی برداری و زیراكس و سایر نیازهای پژوهشگران. در حالی كه این اقدام هیچ توجیه فكری و علمی ندارد. باید گفت محبوس كردن منابع و نسخه‌های خطی، جز ضربه و آسیب رساندن به علم و پیشرفت دانش هیچ نتیجه‌ای در بر نخواهد داشت.
دیجیتالسازی، راه برون‌رفت از گستردگی سطحی و حجمی كتابخانه‌ها
آقای مهدوی راد در بسیاری از كشورهای توسعه یافته دنیا، كتابخانه‌های غنی و بزرگی با منابع میلیونی وجود دارد اما نه به وسعت و گستردگی كه كتابخانه‌های ایرانی آن هم با مقدار منابع كمتر دارند. به نظر شما راه چاره برای حل مشكل گستردگی بیش از حد كتابخانه‌های بزرگ چیست؟
مسأله گستردگی سطحی كتابخانه‌های عمومی مسأله‌ای است كه در چند سال اخیر همواره به عنوان یكی از مشكلات این حوزه مطرح بوده است. به نظر می‌رسد استفاده از ابزارهای الكترونیكی و دیجیتالسازی یكی از راهكارهایی است كه می‌تواند این مشكل را تا حدودی مرتفع سازد.
یكی از مهم‌ترین اقدامات لازم برای كتابخانه‌های عمومی بزرگ در كشور، آن است كه همه منابع، اسناد و نسخ خطی موجود خود را الكترونیكی و دیجیتالسازی كنند تا در نهایت نسخه الكترونیكی منابع همه كتابخانه‌های بزرگ به یكدیگر متصل شود و كتابخانه الكترونیكی بسیار بزرگ و سراسری در كشور ایجاد شود.
در نتیجه دیجیتالسازی و اتصال منابع همه كتابخانه‌ها به یكدیگر، می‌توان از فضای سطحی و حجمی كتابخانه‌ها كاست و نیز دسترسی به منابع كتابخانه‌ای را برای عموم و پژوهشگران تسهیل كرد.
ورود به عرصه نشر كتاب و دیجیتالسازی نسخ خطی؛ اقدامات ارزنده كتابخانه مجلس
شما عضو هیئت امنای كتابخانه مجلس شورای اسلامی هستید. روند فعالیت این كتابخانه را به عنوان یكی از بزرگ‌ترین كتابخانه‌های كشور چگونه ارزیابی میكنید؟
فعالیت كتابخانه مجلس شورای اسلامی بویژه در سال‌های اخیر، باتوجه به امكانات و ژشتیبانی‌های موجود از این كتابخانه بسیاری مطلوب و مقبول بوده است. كتابخانه مجلس شورای اسلامی با ورود به عرصه نشر و نیز با آغاز دیجیتالسازی اسناد و نسخه‌های خطی موجود، روند جدیدی را آغاز كرده است كه پیش از آن هیچ كتابخانه عمومی به آن وارد نشده بود و این اقدام بسیار ارزشمند و قابل تقدیر است.
اصولاً یكی از مسئولیت‌های ذاتی كتابخانه‌ها آن است كه وارد عرصه انتشارات بشوند و حداقل آن دسته از منابع و اسناد خود را كه قابلیت قرار گرفتن در اختیار عموم ندارد، به صورت مجموعه‌هایی چاپ و در اختیار علاقه‌مندان قرار دهند. كتابخانه مجلس این حركت را آغاز كرده است و امیدواریم كه در پی آن سایر كتابخانه‌ها، به‌ویژه كتابخانه ملی كه اسناد بسیار متعدد و ارزشمندی را در اختیار دارد، در این روند و حركت شریک شوند.
همچنین دیجیتالسازی بخش اعظمی از نسخه‌های خطی موجود و قرار دادن نسخه الكترونیكی این اسناد بر روی سامانه رسان، یكی دیگر از اقدامات ارزشمند و قابل توجه كتابخانه مجلس شورای اسلامی بوده است كه از این طریق بسیاری از اسناد مهم و گران‌بهایی كه پیش‌تر در انبارها خاك می‌خوردند و امكان دسترسی به آنها نبود، در اختیار صاحب‌نظران و علاقه‌مندان قرار گرفته است.
در میان فهرست آثار منتشر شده از سوی كتابخانه مجلس شورای اسلامی، به نظر شما مفیدترین و كارآمد ترین آثار كدام كتاب‌ها بوده‌اند؟
فهرست‌واره دست‌نوشته‌های ایران (دنا) یكی از آثار قابل توجه و بسیار كارآمد كتابخانه مجلس بوده است كه مورد استقبال و استفاده بسیاری از علاقه‌مندان این حوزه قرار گرفته است.
همچنین دوره دو جلدی تفسیر كتاب الله كه از سوی كتابخانه مجلس شورای اسلامی و با همكاری كتابخانه تخصصی تفسیر و علوم قرآنی وابسته به دفتر آیت‌الله سیستانی منتشر شد، تفسیری بسیار ارزشمند و بكری است كه به لحاظ كلامی، فقهی، تفسیری و نیز آشنایی با گویش‌های ادبی قومی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
به نظر می‌رسد كه در پی اقدام مؤثر و قابل تقدیر كتابخانه مجلس در انتشار تفسیر كتاب الله، فرهنگستان زبان و ادب فارسی باید وارد این عرصه شود و این كتاب را با بهره‌گیری از محققان متعدد به صورت حروفی به چاپ برساند تا مورد استفاده بهتر و بیشتر علاقه‌مندان قرار بگیرد.
گزارش خطا
ارسال به دوستان
نسخه چاپی
ذخیره عضویت در خبرنامه 
پربحث ترین عناوین
پرطرفدار ترین عناوین
لینک های مفید