واکاوی هزارتوی سیاست خارجی پوتین

آفتاب‌‌نیوز : آفتاب: ولادیمیر پوتین 60 ساله که با تغییر قانون انتخابات و افزایش دوره ریاست‌جمهوری از 4 به 6 سال قادر خواهد بود تا دو دوره یعنی تا 72 سالگی همچنان در قدرت باقی بماند، باید با مسائل و چالش‌هایی دست و پنجه نرم کند که نیاز به توجه و اقدام فوری دارند. سیاستمدار کهنه‌کار و کاردان روس که پیش از این توانسته بود در دوره‌های پیشین ریاست جمهوری خود بحران مالی و اقتصادی روسیه را کنترل و اعتماد روس‌ها را به خود جلب کند، بار دیگر سعی دارد تا در شرایط چالش برانگیز کنونی زمام امور را به دست بگیرد و قدرت رهبری خود را به رخ جهانیان بکشاند.
مراسم تحلیف پوتین

پوتین مطمئنا سیاست‌ها و رویکردهای مورد نظر خود را نسبت به کشورها و مناطق مختلف جهان نظیر آمریکا، ایران، چین، اروپا و خاورمیانه و چالش‌هایی که با آنها سروکار دارد از پیش تدوین و آماده کرده است. پوتین قصد دارد در سیاست خارجی مقداری از غرب فاصله بگیرد و مستقل باشد. 

روسیه تا جایی که منافع ملی‌اش اقتضا کند، در مقابل غرب می‌ایستد و هرجا که معامله‌ای پیشنهاد شود که منافع بیشتری داشته باشد می‌تواند کنار بیاید؛ همانطور که در سال 1999 در کوزوو این سناریو پیش آمد. اما درباره سوریه که اکنون یکی از محورهای اصلی مورد مناقشه روسیه با غرب است، روس‌ها جدی هستند چون منافع استراتژیکشان در خاورمیانه به خطر افتاده است. 

ولادمیر همانند دوره‌های گذشته به دنبال افزایش نفوذ سیاسی، اقتصادی و نظامی خود در جهان، افزایش نفوذ سرتاسری در خاورمیانه، تشکیل اتحادیه اوراسیا و از سوی دیگر توسعه سازمان همکاری‌های شانگهای است.

- روسیه و آمریکا

اوباما در تماسی تلفنی پیروزی پوتین در انتخابات را تبریک گفت و به او نشان داد که آماده همکاری با روسیه است. اما واضح و مبرهن است که اوباما در فاصله هشت ماه تا انتخابات ریاست جمهوری آمریکا در موقعیتی نیست که بتواند در باره مناسبات خود با پوتین تصمیم بگیرد.
 
بنابراین اگر قرار است در مناسبات واشنگتن و مسکو شاهد تحولی اساسی باشیم حداقل باید تا انتخابات آبان ماه ریاست جمهوری در آمریکا صبر کنیم. عدم‌تحقق وعده‌های اوباما به‌ویژه درباره سپر دفاع موشکی منجر به اصطکاک روسیه با غرب شده است. درواقع آمریکایی‌ها فضا را آن طور که روسیه می‌خواست، مثبت نکردند و همچنان طرح سپر دفاع موشکی را به شکل دیگری اجرایی کردند که مورد توافق و رضایت روسیه نبوده و نیست. قبل از این قرار بود رادارهای سپردفاع موشکی در چک و لهستان مستقر شود و اکنون به ترکیه منتقل شده‌است. روس‌ها 2 خواسته در این رابطه داشتند؛ یکی اینکه تضمین‌هایی از سوی واشنگتن داده شود که این سپر علیه روسیه استفاده نشود و دوم اینکه روسیه در این طرح مشارکت داده شود. اما آمریکایی‌ها به هیچ کدام از این خواسته‌ها عمل نکردند، بنابراین، این مشکل همچنان به‌عنوان معضل اساسی در مناسبات دو طرف باقی مانده است.

- روسیه و ایران

موضع پوتین در قبال برنامه هسته‌ای ایران با غرب متفاوت است. پوتین بر حق استفاده ایران از انرژی صلح آمیز هسته‌ای تأکید می‌کند و تنها نقطه مشترک با غرب را عدم دستیابی تهران به سلاح‌های هسته‌ای می‌داند. پوتین معتقد است که غرب زیر پوشش تلاش برای جلوگیری از گسترش سلاح‌های هسته‌ای و پیوستن احتمالی ایران به باشگاه اتمی جهان، در حقیقت هدف دیگری را که تغییر رژیم در ایران است، دنبال می‌کند. 

به باور پوتین مسئله هسته‌ای ایران باید از روش‌های صلح‌آمیز حل و فصل شود، نکته‌ای که روسیه همواره بر آن تاکید داشته است. «ما پیشنهاد می‌کنیم که حق ایران برای داشتن برنامه هسته‌ای غیرنظامی، از جمله حق غنی‌سازی اورانیوم این کشور، به رسمیت شناخته شود.» «اما چنین شرایطی باید در صورتی محقق شود که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نظارتی مطمئن و همه‌جانبه بر کلیه فعالیت‌های هسته‌ای ایران داشته باشد.» روسیه تاکنون با تحریم‌های یکجانبه آمریکا، اتحادیه اروپا و دیگر کشورهای غربی علیه ایران مخالفت کرده ولی به تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل علیه ایران رای مثبت داده و آنها را اجرا کرده است. از دیدگاه ولادیمیر پوتین، در چنین شرایطی می‌توان تحریم‌های وضع شده علیه تهران را لغو کرد. 

کشورهای روسیه و چین تاکنون در قبال تصویب تحریم‌های شدیدتر شورای امنیت سازمان ملل علیه ایران تردید نشان داده‌اند. روسیه نگران تهدید روزافزون حمله نظامی علیه ایران است. به نظر پوتین اگر چنین رویدادی رخ بدهد، تبعات و پیامدهایش آنچنان فاجعه‌آمیز خواهد بود که ابعادش از تصور خارج است. اما در بعد منطقه ای، با توجه به شرایط موجود، ایران می‌تواند به عنوان نقطه اتکای سیاست خارجی روسیه مورد توجه قرار بگیرد. از یک منظر، در صورت وقوع هرگونه اتفاق نامطلوبی در سوریه، ایران آخرین سنگری خواهد بود که در راهبرد گام به گام غرب در مقابل آن قرار خواهد گرفت. همچنین بدون شک، روابط همواره دوستانه ایران با روسیه، ضرورت حفظ ایران قدرتمند برای مقابله با قدرت گیری بیش از حد ترکیه و عربستان را برای روسیه برجسته می‌کند. 

ادامه پشتیبانی روسیه از ایران در سازمان ملل متحد، مخالفت با تشدید تحریم‌ها علیه ایران و همچنین مانع شدن حمله احتمالی علیه ایران، ازجمله پیامدهای خوب انتخاب پوتین به ریاست‌جمهوری روسیه برای ایران خواهد بود. در این میان، پوتین در شرایطی به قدرت دوباره رسید که در دکترین او ایران از جایگاه مهمی برخوردار است. این در حالی است که وی مهم‌ترین چالش همسایه خود، یعنی مسئله هسته‌ای ایران در رویارویی با غرب را حل‌نشده می‌بیند. وی که به‌عنوان نخست‌وزیر روسیه بر لزوم به رسمیت شناختن حقوق ایران در پیشبرد برنامه هسته‌ای صلح‌آمیز خود ازجمله غنی‌سازی اورانیوم بارها تأکید کرده بود، اینک باید از جایگاه تصمیم‌گیرنده نخست سیاست‌های بین‌المللی روسیه، به حل این مسئله بپردازد.

- روسیه و سوریه

ولادیمیر پوتین درباره مسئله سوریه نیزمعتقد است که «سناریوی لیبی» را نباید در سوریه اجرا کرد. هدف اصلی پیشگیری از بروز جنگی داخلی تمام‌عیار است. دیپلماسی روسیه تاکنون در این راستا عمل کرده و همچنان به این رویکرد ادامه خواهد داد. روسیه با وتوی قطعنامه شورای امنیت سازمان به مخالفت برخاست که ممکن بود به عنوان چراغ سبزی برای انجام عملیات مسلحانه مداخله‌جویانه در تحولات داخلی سوریه به کار گرفته شوند. مقام‌های روسیه اعلام کرده‌اند که به هیچ عنوان کوتاه نخواهند آمد؛ این مسئله با روی کار آمدن پوتین شدت بیشتری هم خواهد گرفت. روسیه به هیچ عنوان علاقه‌مند نیست پایگاهی که در سوریه دارد را از دست بدهد. 


این پایگاه برای روسیه خیلی حیاتی است و مقام‌های این کشور نمی‌خواهند به هیچ عنوان این شرایط را از دست بدهند. در خلیج فارس، خاورمیانه و شمال آفریقا جایگاه روسیه کمرنگ است و در این شرایط ممکن است به خاطر این مسئله با آمریکا رو در رو شود.

- روسیه و ناتو

پوتین بر این باور است که دنیای امروز نیازی به ناتو ندارد. زمانی که ناتو پا به عرصه گذاشت، دنیا به دو قطب غرب و شرق تقسیم شده بود و در مقابل آن پیمان ورشو شکل گرفت، اما امروز وضع فرق کرده است و جهان نیازی به ناتو ندارد. . پوتین از هم اکنون اعلام کرده که با طرح سپر دفاع موشکی و یکجانبه‌گرایی آمریکا مقابله خواهد کرد. این یک برخورد بسیار آشکار در برابر غرب است. این مسائل تغییراتی است که فعلاً پوتین اعلام کرده و در نظر دارد به محض در دست گرفتن تصدی امور قصد اجرای آنها را دارد.

- روسیه و چین

ولادیمیر پوتین رئیس جمهور برگزیده روسیه پس از مراسم تحلیف در ماه ژوئن راهی چین خواهد شد. اگر چه رهبری چین در مسیر تغییرات داخلی است و در سال جاری هو جینتائو رئیس جمهور کنونی از قدرت کنار خواهد رفت، پوتین با دیدار از پکن اهمیت گسترش مناسبات و حفظ اتحاد سیاسی با شریک بزرگ‌تر را مورد تاکید قرار خواهد داد.

پوتین معتقد است سطح روابط روسیه و چین فوق العاده بالا بوده و به ادامه توسعه موفق آنها در آینده امیدوار است. از نگاه کارشناسان، سفر پوتین به پکن در شرایط کنونی جهانی به غیر از روابط دو جانبه از اهمیت بالایی برخوردار است. 

چین و روسیه اخیرا در شورای امنیت سازمان ملل متحد یک قطعنامه پیشنهادی غرب علیه سوریه را وتو کردند. با وتوی این قطعنامه، پکن و مسکو همگرایی بیشتری در قبال تحولات خاورمیانه و شمال آفریقا از خود نشان دادند. سفر پوتین در حالی صورت می‌گیرد که چالشهای چین در چارچوب روابط نظامی و اقتصادی با آمریکا به اوج رسیده است.

به گزارش فارس، در نهایت، در رابطه با بحث سیاست خارجی روسیه باید توجه داشت که در عالم روابط بین الملل دوست دائمی و دشمن دائمی وجود ندارد و آنچه هدایتگر رفتار خارجی دولت‌هاست، منافع ملی آن‌هاست. بر اساس آنچه گفته شد، روی کار آمدن پوتین، منافع ملی ایران و روسیه را – دست کم در بعد تاکتیکی – به یکدیگر نزدیکتر می‌کند. بدون شک، این هنر دولتمردان و دستگاه دیپلماسی است که از این فرصت برای تأمین هرچه بیشتر منافع ملی کشور بهره گیرند و باید منتظر ماند تا پوتین سیاست های خود را آشکار کند.