معمای یک خود کشی

آفتاب‌‌نیوز : در روز 12 اکتبر دولت سوریه اعلام کرد جسد قاضی کنعان را در دفتر کارش یافته اند. گمانه زنی ها حکایت از آن دارد که وی با اسلحه ای که در دهان قرار داده با یک شلیک به کار خود پایان داده است. مرگ قاضی کنعان پس از آن صورت گرفت که وی طی تماس تلفنی با ایستگاه رادیویی اعلام کرد که شایعات مربوط به ارایه اطلاعات به بازرسان سازمان ملل متحد صحت ندارند. 

پیش از این واقعه بازرسان سازمان ملل متحد از قاضی کنعان و مسئولان امنیتی سوریه در رابطه با قتل رفیق حریری بازجویی کرده بودند. رفیق حریری، نخست وزیر اسبق لبنان با حضور نظامی سوریه در لبنان مخالف بود. یکی از بزرگترین اشتباهات بشار اسد آن بود که وی در یک ضیافت شام به طور علنی رفیق حریری را به مرگ تهدید کرده بود. این موضوع باعث شد که بعدها پس از به قتل رسیدن رفیق حریری انگشت انگشت اتهام مردم لبنان به سوی بشار اسد و کابینه وی نشانه رود. 

قاضی کنعان در پایان مصاحبه رادیویی خود گفته بود« فکر کنم این آخرین جمله ای باشد که درباره قتل رفیق حریری می گویم». به طور همزمان در جایی دیگر، بشار اسد در حال مصاحبه با شبکه تلویزیونی سی.ان.ان بود و مدام تکرار می کرد که وی و همکارانش هیچ نقشی در به قتل رساندن رفیق حریری نداشته اند. سخنان وی از نگاه تیز بینی منتقدان سیاست بین المللی دور نماند. زیرا بشار اسد در آخرین مصاحبه خود به خبرنگاران گفته بود« اگر کسی از اطرافیانم را «سر خود» اقدام به قتل کرده باشد این عمل وی خیانت محسوب می شود و حتی مجازات مرگ دارد.» 

قاضی کنعان نه تنها عضو بی رحم سازمان اطلاعات سوریه بود بلکه جزو اقلیت علاویته نیز محسوب می شد. اقلیت علاویته همان جامعه کوچکی است که قدرت را در سوریه دردست دارد و رئیس جمهور های دائمی این کشور نیز جزو همین اقلیت هستند. تا پیش از سال 2002 قاضی کنعان نماینده سوریه برای کنترل و اجرای فعالیت های سیاسی در لبنان بود.او با نفوذی که در دسته بندی های سیاسی لبنان داشت به راحتی می توانست جناح های سیاسی مختلف را به جان هم بیاندازد. از این طریق او تا پیش از توافق سال 1989 موفق شده بود بسیاری از مخالفان دولت سوریه را از میان بردارد. 

توافق سال 1989 به 15 سال جنگ داخلی لبنان پایان داد و از سوریه تصویر یک ناجی افسانه ای ساخت. در پس این صلح ظاهری، سوریه در حال تقویت مسئولان امنیتی مستقیما به دست قاضی کنعان می رسید. کنعان عادت داشت که مدام به دوستان خود مدال و تقدیر نامه بدهد و از سیاستمداران لبنانی که هوادار سوریه بودند حمایت کند. 

سه سال پیش قاضی کنعان از لبنان به دمشق منتقل شد. در آن روزها وی رئیس امنیت سیاسی بود و در اکتبر سال 2004 به سمت وزیر کشور سوریه نایل شد. تا پیش از این دوران می توان گفت که قاضی کنعان ستون اصلی بنای حکومت سوزیر بوده است. خشم نهفته لبنانی ها از مداخلات و اشغال کشورشان توسط سوریه، پس از رخداد قتل رفیق حریری در فوریه سال جاری میلادی فوران کرد. همین امر باعث گردید که بسیاری از کشورهای جهان خواستار خروج بی قید و شرط نیروهای سوری از لبنان نسبت به اقدامات سوریه به حدی بود که نشانه های بارز آن را می شد در انتخابات این کشور مشاهده کرد. انتخابات لبنان در تابستان سال جاری منجر به روی کار آمدن یک دولت ضد سوریه ای شد. 

بازرسی های سازمان ملل متحد در رابطه با قتل حریری باعث شد که همه اتهامات این قتل متوجه روسای سازمان اطلاعات و امنیت را قاضی کنعان تعیین کرده بود. درحال حاضر چند تن از این ماموران امنیتی دستگیر شده اند. ماه گذشته دتلف مهلیس، رئیس هیات بازجویان سازمان ملل متحد پا را از این هم فراتر نهاد و با فشار قرار گرفتن بشار اسد موفق به بازجویی از صاحب منصبان اطلاعاتی و امنیتی سوریه شد. یکی از این افراد، قاضی کنعان بود. 

تاکنون نتیجه بازجویی های تیم حقیقت یاب سازمان ملل متحد کاملا مخفی مانده است. روز 25 اکتبر قرار است رئیس هیات بازجویان سازمان ملل متحد نتیجه تحقیقات خود را در اختیار شورای امنیت قرار دهد.در صورتی که حکومت شکننده سوریه متهم به دخالت در قتل رفیق حریری شناخته شود، هنوز مشخص نیست که واکنش این کشور نسبت به چنین حکمی چه خواهد بود. از آن جا که دمشق به لحاظ دیپلماتیک از بقیه جهان جدا شده و به لحاظ نظامی میان نیروهای اسراییل و نیروهای آمریکایی در عراق گیر افتاده است احتمالا آقای اسد به این نتیجه رسیده است که عاقلانه ترین کار این است که به حاکمان قدرتمند اطراف خود یک قربانی پیشکش کند. حال این پرسش مطرح می شود که آیا قاضی کنعان نقش این قربانی را ایفا کرده است؟ 

حال حتی اگر سرنخ های پرونده قتل حریری در سازمان ملل متحد به قاضی کنعان منتهی شود این امر بشار اسد را به میز محاکمه نخواهد کشاند. از دست رفتن یکی از مهم ترین مهره های رژیم سوریه باعث تضعیف هر چه بیشتر این حکومت خواهد شد. بخصوص که بعدها یاران قاضی کنعان دریابند که مرگ وی در نتیجه خودکشی نبوده است. خاندان بشار اسد و حزب بعث حاکم بر این کشور با بحرانی بزرگ رو به رو شده اند که طی 35 سال حکومت «اسدها» بی سابقه بوده است. در گذشته سوریه از حمایت اتحاد جماهیر شوری و همبستگی پان عرب ها بهره مند بود ولی در حال حاضر دوستی در جهان ندارد. امریکا از مداخلات سوریه از حمایت این کشور از گروههای تروریستی آزرده خاطر است. فرستاده امریکا به عراق در آخرین مصاحبه خود گفت: «ما در رابطه با برخورد با کشور سوریه آماده ایم که از هر گزینه ای استفاده کنیم.»
در صورتی که شورای امنیت سازمان ملل متحد اطمینان یابد که حکومت سوریه در قتل حریری دست داشتع و دمشق نتواند افراد مظنون به قتل را برای محاکمه شدن به این شورا تحویل دهد به احتمال یقین دولت سوریه بیش از پیش منزوی می شود و تحریم علیه این کشور جنبه ای بین المللی پیدا می کند. این امر برای کشوری که در فساد مالی غوطه می زند و میزان بیکاری جوانان آن روز به روز افزایش می یابد، باعث آشفتگی خواهد شد. 

هنوز نمی توان پیش بینی کردکه سوریه می تواند مشکل را پشت سربگذارد و یا این که با اصلاحاتی گسترده رو به رو خواهد شد. حتی این احتمال وجود دارد که حکومت آن به کلی از هم فروپاشد.