دکترین روسیه در بحران اوکراین و کریمه

در تحلیل مسائل بین المللی می‌توان از دو رهیافت سیاسی و حقوقی استفاده کرد. وقتی اختلاف نظر کشورها در خصوص تفسیر، تطبیق و اجرای قوانین بین‌المللی باشد به آن، اختلاف حقوقی می‌گویند. ولی زمانی که اختلاف دولت‌ها در خصوص تغییر یک وضعیت سیاسی یا واکنش به تغییر یک موقعیت سیاسی باشد به آن اختلاف سیاسی می‌گویند.

آفتاب‌‌نیوز :

آفتاب- دکتر علی امیدی*: دولت‌ها برای توجیه اقدامات سیاسی خود از پوشش‌های حقوقی استفاده می‌کنند؛ چون این امر اقدام آنها را مشروع و قانونی جلوه می‌دهد و کمتر آنها را در معرض فشار افکار عمومی قرار می‌دهد. در خصوص تحولات اوکراین نیز این قضیه به خوبی نمایان است؛ دو طرف مناقشه خصوصاً اقدامات طرف مقابل را غیر قانونی و اقدام خود را قانونی قلمداد می کنند. در این مقاله بیشتر استدلال‌های دولت روسیه مورد توجه است. مسکو برای قانونمند نشان دادن اقدامات خود در خصوص تحولات اکراین به دکترین های حقوقی ذیل متوسل شده است:

1. دکترین نجات شهروندانی که در معرض خطر جدی قرار گرفته‌اند

2. دکترین مداخله بشردوستانه

3. دکترین دعوت دولت حاکم به حضور نظامی

4. دکترین استقلال یک جمعیت اقلیت در صورت بروز فاجعه انسانی

یکی از استدلال‌های حقوقی روسیه این است که برای حفظ جان روس تباران کریمه و اکراین، آماده مداخله نظامی است. این نکته در نامه ولادمیر پوتین به مجلس روسیه صراحتا آمده است و مقامات روسیه نیز بارها به آن استناد کرده‌اند. این استدلال تا حدودی مخدوش است؛ زیرا اولا، روس تباران اوکراین و کریمه، اتباع روسیه محسوب نمی‌شوند تا روسیه با استناد به دکترین نجات به دنبال رهایی آنها باشد. ثانیاً این افراد، در معرض تبعیض، جنایت و خطر نبوده اند تا این استدلال موجه باشد.

دومین استدلال روسیه این است که برای اهداف بشردوستانه از اقدامات استقلال جویانه مردم کریمه و الحاق آنها به روسیه حمایت می کند. این استدلال نیر مخدوش است؛ زیرا مداخله بشردوستانه زمانی موضوعیت دارد که مردمانی در معرض خطر جدی، جنایت و تبعیض باشند. روس تباران اکراین فعلا چنین وضعیتی را تجربه نکرده اند.

سومین استدلال مسکو این است که به دعوت رییس جمهور قانونی اکراین، ویکتور یاناکویچ، احیانا مداخله نظامی در اکراین و کریمه داشته باشد. روس ها به نامه ای استناد می کنند که طبق آن یاناکوویچ به مسکو اختیار تام برای حضور نظامی به اکراین داده است. نکته اینجاست: آیا یاناکویچ کماکان رییس جمهور قانونی دولت اکراین محسوب می شود؟ در حقوق بین الملل بین دولت "دوفاکتو" و دولت "دوژور(سابق)" تفاوت وجود دارد و دولت موقت کیف هم اکنون به عنوان دولت دوفاکتو اکراین شناخته می شود. موضوع اینجاست که در روابط بین الملل دولت ها معمولا اصالت را بر دولت دوفاکتو می دهند. حتی اگر یاناکویچ رییس قانونی دولت بود، او مجاز نیست از نیروهای بیگانه برای تجزیه سرزمین خود و بروز احتمالی جنگ داخلی و کشتار احتمالی شهروندان خود استفاده کند.

استدلال چهارم روسیه به وضعیت کوزوو دلالت دارد. در واقع روس ها می خواهند مواضع غربی ها را در کوزوو به رخ آنها بکشند. در اثنای فروپاشی یوگسلاوی سابق، درگیری های سختی میان آلبانی تباران کوزوو و صرب ها بروز کرد و نهایتا دنیای غرب استقلال کوزوو را برای جلوگیری از بروز فجایع انسانی به رسمیت شناخت و تاکنون بیش از 100 کشور این موجودیت سیاسی را به عنوان دولت مستقل به رسمیت شناختند.

روس ها نیز وضعیت کریمه را با کوزوو مقایسه می کنند و برای جلوگیری از فجایع انسانی از تصمیم آنها جهت الحاق به روسیه استقبال کرده اند. ولی واقعیت این است که وضعیت کوزوو با کریمه شباهت اندکی دارد. دیگر اینکه، همانطور که پیش تر نیز اشاره شد روس تباران کریمه تا کنون در معرض تبعیض، فشار و جنایت اکراینی ها قرار نداشتند تا جدایی آنها از کیف و الحاق به روسیه توجیه قانع کننده ای داشته باشد. ضمنا تا کنون سابقه نداشته است که یک موجودیت سیاسی برای رهایی از وضعیت سیاسی موجود از یک دولت تجزیه شود و به دولت دیگر ملحق شود.

از مجموع استدلال های فوق چنین بر می‌آید که توجیه قانونی اقدام روسیه در قبال تحولات اکراین تا حدودی مخدوش است و مسکو بیشتر اهداف سیاسی و ژئوپلیتیکی را در اوضاع آشفته اکراین در سر می پروراند. به عبارت دیگر، اقدام روسیه واکنشی است به اقدامات هژمونیک سیاسی و ایدئولوژیک غرب؛ برداشتی که روس ها از آن سیاست های هژمونیک خواهی دارند. شاید از نگاه روسی و برخی دولت ها، اقدام روسیه از لحاظ سیاسی درست باشد؛ کمااینکه که بیشتر دنیای غرب به اقدام روسیه واکنش منفی نشان داده است. ولی اقدام روسیه را به سختی می توان بر اساس رویه های حقوق بین الملل موجود توجیه کرد. از این رو، تحولات اکراین و نقش روسیه در آن بیشتر در قالب نظریه های سیاسی و روابط بین الملل قابل تبیین است.

* استاد حقوق و روابط بین‌الملل دانشگاه اصفهان

گزارش خطا

لینک کوتاه: https://aftabnews.ir/000zD9