سایه بحران اوکراین بر مذاکرات هسته ای ایران و 1+5

آفتاب‌‌نیوز : آفتاب: یک مقام آمریکایی در واشنگتن روز شنبه با اشاره به مذاکرات ایران و 1+5 که سه شنبه و چهارشنبه هفته جاری در مقر سازمان ملل در وین برگزار می شود، گفت: امیدواریم آن‌چه در روزهای آینده اتفاق می‌افتد، یعنی آن‌چه جامعه جهانی پس از تصمیمات روسیه اتخاذ می‌کند و آن‌چه روسیه متعاقبا انجام خواهد داد، خطری برای این مذاکرات (هسته ای) ایجاد نکند.

مسکو و واشنگتن بر سر بحران اوکراین و پیوستن منطقه کریمه به روسیه در یکی دو ماه اخیر به شدت با یکدیگر اختلاف پیدا کرده‌اند. اختلاف بر سر اوکراین و کریمه در حالی شدت گرفته است که هنوز اختلاف دو کشور بر سر بحران سوریه به جای خود باقی است.

در سال‌های گذشته در مقاطعی به بهانه مسایل سیاسی و بحران‌های منطقه‌ای و بین‌المللی از جمله انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا در سال‌های 2008 و 2012، بحران مالی و حمله روسیه به گرجستان در مذاکرات هسته ای تاخیر و تغییرات و در برخی مواقع مذاکرات را به بن بست کشاند.

به نظر می‌آید این بار نیز بحران اوکراین و درگیر شدن منافع روسیه و آمریکا، مذاکرات هسته‌ای را که در حساس‌ترین مراحلش قرار گرفته است تحت‌الشعاع قرار دهد.

برخی کارشناسان در ایران بر این نظرند، روسیه سعی دارد در مذاکرات هسته‌ای از آمریکا بر سر بحران اوکراین امتیاز بگیرد. این کارشناسان معتقدند در صورت اتخاذ چنین رویکردی مذاکرات با خطر جدی روبه رو خواهد شد، چرا که این اقدام با مخالفت آمریکا مواجه شده و بنابراین می تواند اجماع میان 1+5 را بر هم ‌زند. در این صورت آمریکا و دیگر کشورهای عضو گروه 1+5 از ادامه مذاکرات در این چارچوب سرباز می‌زنند. از سویی تحت‌الشعاع قرار گرفتن مذاکرات هسته‌ای در اثر بحران اوکراین می‌تواند هدف ایران و 1+5 برای به نتیجه رسیدن بر سر راه‌حل جامع طی شش ماه را با خطر مواجه کند.

این کارشناسان معتقدند مذاکرات هسته‌ای امری مستقل از مسایل منطقه‌ای و بین‌المللی است یا حداقل در این دوره از مذاکرات سعی شده تا مسایل دوجانبه و چند جانبه بر آن تاثیر نگذارد اما آن چه اذهان را نسبت به آینده مذاکرات هسته‌ای از سوی 1+5 و با توجه به بحران اوکراین نگران می‌کند، رفتار مسکو است که همواره نشان داده از مسایل مستقل بین‌المللی برای منافع ملی‌اش بهره‌برداری می‌کند.

به نظر می آید آمریکا بیش از هر چیز نگران بر هم خوردن اجماع میان کشورهای 1+5 تحت تاثیر اختلاف‌ها بر سر اوکراین و کریمه از سوی مسکو و اقدامات این بازیگر مهم بین‌المللی در رابطه با نادیده گرفتن تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران است.

با این وجود کارشناسان این روند را به نفع مذاکرات نمی‌دانند هر چند که معتقدند ایران از تنش در روابط مسکو و واشنگتن می‌تواند بهره لازم را ببرد، اما این مساله در کوتاه مدت سودمند است و در بلند مدت بی فایده و به ضرر حل و فصل مساله هسته‌ای است. هم چنین آن‌ها معتقدند هرگونه گروکشی روسیه و آمریکا بر سر اوکراین و کریمه در مذاکرات هسته‌ای فرصت طلایی به وجود آمده برای حل و فصل مساله را از بین می برد.

دستور کار مذاکرات؛ غنی‌سازی، آب سنگین اراک و همکاری‌های هسته‌ای
‌ بنا به گفته محمد‌جواد ظریف، وزیر امور خارجه کشورمان در روز یک‌شنبه غنی‌سازی، راکتور آب سنگین اراک، تعهدات در چارچوب بند 2 ماده 4 معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (همکاری‌های بین‌المللی در حوزه فن‌آوری صلح‌آمیز هسته‌ای) و نیز موضوع رفع تحریم‌ها دستور کار مذاکرات وین 2 است.

توافق ژنو درباره موضوع غنی سازی می گوید که راه حل جامع باید "‌متضمن یک برنامه غنی‌سازی باشد که توسط طرف‌ها تعریف می‌شود، برنامه‌ای که شاخصه‌های آن با موافقت طرف‌ها و منطبق با نیازهای عملی، با محدودیت‌های مورد توافق در خصوص دامنه و سطح فعالیت‌های غنی سازی، ظرفیت غنی‌سازی، محل‌هایی که در آن غنی‌سازی انجام می‌شود و ذخایر اورانیوم غنی‌شده برای دوره زمانی که مورد توافق قرار می‌گیرد، تعیین می‌شود."

هم‌چنین درباره راکتور اراک در "برنامه اقدام مشترک" آمده است که "‌نگرانی‌های مرتبط با رآکتور اراک که توسط آژانس با نام IR-40 شناخته می‌شود به طور کامل برطرف و بازفرآوری و یا احداث تاسیساتی که قادر به بازفرآوری باشد، ایجاد نخواهد شد."

اشاره وزیر خارجه کشورمان به بند 2 ماده 4 ان‌ پی تی مربوط به همکاری‌های هسته‌ای مبنی بر این‌که "همه اعضا معاهده متعهد می‌شوند که تبادل هرچه وسیع‌تر تجهیزات، مواد، دانش و اطلاعات فنی را جهت مصارف صلح‌جویانه انرژی هسته‌ای تسهیل کرده و حق شرکت در این مبادلات را دارند، است. اعضای این معاهده در صورت توانایی باید انفرادی یا به اتفاق سایر اعضا یا سازمان‌های بین‌المللی در توسعه بیشتر استفاده از انرژی هسته‌ای برای اهداف صلح‌جویانه مخصوصا در قلمرو اعضایی که فاقد سلاح هسته‌ای هستند و با توجه به نیازهای مناطق در حال توسعه جهان، مشارکت کنند."

بر اساس توافق ژنو "به‌طور همه‌جانبه تحریم‌های هسته‌ای شورای امنیت سازمان ملل متحد و تحریم‌های چندجانبه و تحریم‌های ملی برداشته شده و از جمله گام‌هایی برای دسترسی به حوزه‌های تجاری، فن‌آوری، مالی و انرژی بر مبنای یک برنامه تنظیمی که در خصوص آن توافق به عمل خواهد آمد، اتخاذ شود."

هیات‌های کارشناسی 1+5 و ایران، 14 اسفندماه در مذاکراتی سه روزه که در پنج دور در وین انجام شد درباره جزئیات مذاکرات بعدی (وین 2) پشت درهای بسته گفت‌وگو کردند.

حمید بعیدی‌نژاد، رییس هیات مذاکره کننده کارشناسی ایران ضمن بیان این که مذاکرات "مفید" بود و دو طرف جدی بودند گفته بود که نتایج این مذاکرات به اطلاع معاونان وزیران خارجه و هیات‌های مذاکره ‌کننده می‌رسد تا برای جمع‌بندی نهایی در مذاکرات بعدی (27 اسفند) مسایل طرح شود.

در همین رابطه علی‌اکبر صالحی، رییس سازمان انرژی اتمی چند روز پس از مذاکرات کارشناسی در جمع خانواده شهدای هسته‌ای گفت: بر اساس اطلاعی که همکاران و نمایندگان ایران در تیم کارشناسی کشورمان در مذاکرات وین به ما داده‌اند، مذاکرات به‌خوبی پیش رفته است و اطمینان داریم اگر طرف مقابل با حسن نیت پیش آمده باشد برون‌رفت از مذاکرات مثبت و ایجابی خواهد بود."

او گفت که " مسیری که برای حل و فصل موضوع هسته‌ای در پیش است به اذن خدا به سرانجام نیکویی می‌رسد و دیر نیست که جشن این پیروزی عظیم را به پا خواهیم کرد."

صالحی گفت که" خطوط قرمز ما در مذاکرات را رهبری تعیین کرده‌اند و ما در همین چارچوب عمل می‌کنیم. ما از هیچ حق و حقوقی که در ان‌.پی‌.تی و در اساسنامه آژانس به آن تصریح شده است، اجازه عدول کردن نداریم. هر جا حق ماست باید حق‌مان برقرار باشد و هر جا تعهد داشته باشیم آن را انجام می‌دهیم."

مقامات ایرانی مذاکرات کارشناسی را مثبت و روبه جلو خواندند در حالی که مقامات غربی سخنی دراین باره بیان نکردند. هم چنین در هماورد تبلیغاتی و سیاسی که به ویژه پس از توافق ژنو شکل گرفته و گسترش یافت تلاش برای پیروزی در این هماورد از سوی آمریکا و دیگر کشورهای غربی به قوت خود باقی است.

جان کری، وزیر خارجه امریکا در آخرین اظهار نظر خود در کنگره آمریکا و در آستانه مذاکرات هسته‌ای گفت که ایران برای اثبات صلح‌آمیز بودن برنامه هسته‌ای‌اش به اتخاذ تصمیم‌های سخت نیاز دارد و این‌که معماری تحریم‌ها دست‌نخورده باقی مانده است.

این اظهارات کری با واکنش مقامات و شخصیت‌های کشورمان مواجه شد. محمد جواد ظریف در اولین واکنش از آمریکا‌یی‌ها خواست خیالبافی نکنند و واقعیات را بپذیرند.

در همین حال، انتقادها به مذاکرات هسته‌ای و رویکرد آمریکا در قبال ایران هم‌چنان از سوی مجلس شورای اسلامی به قوت خود ادامه دارد. صبح روز یک‌شنبه حدود 200 نماینده مجلس شورای اسلامی در بیانیه‌ای نسبت به هرگونه طرح مسایل دفاعی و موشکی و نیز اقدامی که فعالیت‌های غنی‌سازی، تحقیق و توسعه و نیز راکتور اراک را محدود سازد، هشدار دادند.

این در حالی است که فضای سیاسی و رسانه‌ای ایران هم‌چنان به خاطر دیدار کاترین اشتون با تعدادی از زنان و فعالان مدنی و زندانیان سیاسی در ایران به طور غیررسمی در سفارت اتریش ملتهب است و از سوی مقامات کشور این موضوع با واکنش جدی و هشدار به وزارت خانه‌های مربوطه به ویژه وزارت خارجه و شخص وزیر روبه رو شد.

انتشار برخی گزارش‌ها و تحلیل‌ها از سوی رسانه‌های غربی و برخی اظهارنظرهای مقامات آمریکایی درباره تعداد سانتریفیوژها، مکان‌های غنی سازی و راکتور اراک موجب شده تا حساسیت هایی دراین باره در فضای ایران ایجاد شود. در حال حاضر روشن است که آمریکا و هم پیمانانش به دنبال اعمال محدودیت در برنامه هسته‌ای ایران به ویژه غنی سازی برای رفع آنچه نگرانی از برنامه هسته‌ای ایران می خواند است اما ایران معتقد است که برای رفع نگرانی ها و اثبات صلح آمیز بودن برنامه هسته‌ای می تواند از روش های حقوقی و بین المللی و نظارتی استفاده کرد.

به گزارش ایسنا، در عین حال، مذاکرات وین 2 با وجود همه حواشی که ممکن است از متن پررنگ تر شود دومین گام در رسیدن به گام نهایی است که آرام آرام مسیر و مقصد نهایی را برای همگان روشن می سازد.