فاجعه‌ی به نام "زوال زاگرس"
دلم تنگ است، رخم بیرنگ و دردم نیز از این ننگ است... کنار من هستی و یکبار، فروغ دیدهات براین قلبم نمیتابد... تو در بودنهای خود غرقی و من هم، از این دلشاد که خرسندی... ببین من را... ببین من را... چرا چشمت نمیبیند؟ چرا سردیِ نگاهت را نثار باورم کردی؟ مگر نمیبینی؟ از این زجری که من دارم، از این سرخی چشمانم، چه حضّی تو خواهی برد؟ چرا من را نمیبینی؟ چرا اشکم نخُشکانی؟ چرا غمگینی قلبم را، نه میدانی نه میخوانی؟ الهی تو بگیر از من، این نیمه جان که من دارم، چرا که در زمین تو کسی من را نمیبیند...
آفتاب‌‌نیوز :
آفتاب: زاگرس سالیانی است به تنهایی با مصیبتی به نام مرگ جنگلهایش دست و پنجه نرم میکند و ما در تریبونهای آزاد تنها علم نداشته خود را از موضوع جار میزنیم و عمق فاجعه را نیز هنوز درک نکردهایم.
او آرام آرام میمیرد اما ما نمیبینیم جنگلهایی که به نقل تاریخ، تیمورلنگ با مشعل در میان آنها مسیرش را پیدا کرد چطور هر روز به یغما می‌رود و به ورطه فراموشی سپرده می‌شود.
در این چند وقت، خرده کارهایی صورت گرفت اما متأسفانه دردی را دوا نکرده و نخواهد کرد، جنگل‌های لرستان نیز از همه زاگرسیان، مظلومتر. تاریخ دوباره سیاه مشقی از محرومیت لرستان را نگاشت این بار با جنگلهایش، این ادعایی پوچ نیست. کسی که خلاف آن را میپندارد فقط کافیست «پروژه زاگرس مرکزی» را مطالعه کند. لرستان که جایی درست در میان و قلب زاگرس دارد تا در این چند وقت اخیر که چارک جایی نصیبش شد در این طرح نامی از او نبود.
مهندس زمانی بهاروند معاون فنی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری لرستان در این باره به ایسنا میگوید: جنگل‌های غرب کشور در سلسله جبال زاگرس با مسافتی به طول ۱۱۵۰ کیلومتر و عرض متوسط ۷۵ کیلومتر از جنوب پیرانشهر در آذربایجانغربی شروع و در استان فارس خاتمه پیدا میکند.
معاون فنی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری لرستان اضافه کرد: این رشته کوهها به لحاظ داشتن پوشش گیاهی جنگلی یکی از نعمات بزرگ خدادادی به شمار میروند و علاوه بر ارزشهای مهم زیست‌محیطی، زمینه اشتغال و معیشت ساکنان منطقه را فراهم می‌کنند و از منابع سرشار آب شیرین کشور محسوب می‌شوند و رونق بخشهای کشاورزی و صنعت استانهای همجوار زاگرس نیز وابسته به این منابع است.
وی ادامه‌داد: واقع شدن لرستان در زاگرس میانی و وجود عوامل خاص اقلیمی، خاکی و پستی و بلندی، باعث شکل‌گیری، پراکنش و استقرار جوامع گیاهی متنوعی در این ناحیه رویشی شده است.
بهاروند با بیان اینکه جنگل‌های لرستان با مساحت یک میلیون و ۲۱۷ هزار و ۲۵۹ هکتار بیشترین سطح منابع‌طبیعی استان را به خود اختصاص دادهاند، تصریح کرد: مهمترین شاخصه جنگل‌های استان وجود گونه بلوط غرب یا بلوط ایرانی با نام علمی (ercusbrantii var. persicauQ) است که وسیعترین جامعه جنگلی منطقه را تشکیل داده که به صورت خالص یا به همراه گونههای بنه، کیکم، ارژن، پلاخور، گلابی‌وحشی، زالزالک وحشی، محلب، خنجک، ارس، دارمازو، زبان گنجشک، ارغوان، داغداغان، شیرخشت، بادامک، چنار و... دیده می‌شود.
معاون منابع طبیعی و آبخیزداری لرستان افزود: بلوط غرب درختی است از تیره راش و از پیاله‌داران، درختان این تیره را از این جهت پیاله‌داران میگویند که میوه آنها در کیسه کوچکی شبیه پیاله قرار دارد. از گونههای بلوط، بلوط غرب و دارمازو در سطح جنگل‌های استان دیده می‌شود و لیکن دارمازو دارای رویشگاه محدودی است.
وی یادآور شد: گلهای نر بصورت شاتون باریک و آویخته، گل ماده منفرد و شاتونها کوتاه کروی و کم گل و هردو روی یک درخت قرار دارند. میوه بلوط بصورت فندق بوده و در پیالهای در فلسهای متعدد و بهم فشرده محصور است. بذر به تعداد یک عدد به شکل دوکی دراز داخل پوست میوه قرار میگیرد.
بهاروند خاطرنشان کرد: میوه بلوط علاوه بر استفاده برای تغذیه دارای خواص متعددی از جمله کاهش کلسترول و فشار خون، درمان آفت دهان و لثه، قابض، بندآورنده خون، بهبوددهنده زخمها، ضد اسهال، کاهش دهنده قند خون و اسید اوریک، ضد میکروب، ضد ویروس، ضد التهاب، ضد سرطان است.
این محقق منابع‌طبیعی اظهارکرد: گز علفی که در اصطلاح محلی گزوله گفته می‌شود از دیگر محصولات بلوط بوده که شهدی است که بر اثر گزش نوعی حشره (شته) در سطح شاخ و برگ جوان انواعی از بلوط تشکیل می‌شود و حاوی بیش از ۵۰ درصد ساکارز، فروکتوز و قندهای دیگری است. مصارف سنتی آن به عنوان ماده شیرین کننده و ملین بوده، بیشترین مصرف آن در تولید انواعی از شیرینی گز است.
وی با بیان اینکه گالهای بلوط نیز درگذشته دور به مقدار زیاد در صنعت و داروسازی مورد استفاده قرار گرفته است، اضافه کرد: گالهای بلوط حاصل فعالیت انواعی از زنبورهای است بدین صورت که حشره شیره درخت را میمکد درخت مقاومت میکند و در محل گزش ایجاد سلولهای چوبی میکند و در اثر این فعل و انفعالات باعث ایجاد زائدههایی روی شاخههای جوان می‌شود که به عنوان گال شناخته می‌شوند. مهمترین گالها در استان لرستان مازوج، قلقاف و سیچکا هستند.
این پژوهشگر منابع‌طبیعی بیان کرد: گالها حاوی تانن بوده و در داروسازی و پزشکی در درمان اسهال و سوختگی و در صنایع چرمسازی مورد استفاده قرار میگیرند.
مجید توکلی عضو هیأت علمی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی لرستان نیز در این باره به ایسنا گفت: بالغ بر ۳۰۰۰ گونه حشره روی درخت بلوط زندگی می‌کنند که یا آن را زیستگاه خود ساخته یا به عنوان منبع غذایی استفاده می‌کنند و در واقع تعداد آفات روی این درخت در مقایسه با دیگر درختان مثمر، بسیار بیشتر است.
عضو هیأت علمی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی لرستان افزود: سالانه صدها هزار هکتار از درختان بلوط کشور به عارضه زوال و خشکیدگی دچار می‌شوند.
وی ادامه‌داد: زوال و خشکیدگی درختان بلوط، چون مرگ خاموشی میماند که علت آن ناشناخته مانده و عوامل گوناگون همچون باکتریها، قارچها، آفات، تنشهای محیطی و تغییرات اقلیمی از قبیل خشکسالی در دورههای کوتاهمدت، تنش خشکی و موج گرما، آلودگی شدید هوا و عوامل انسانی برای آن فرض شده است.
توکلی با بیان اینکه علاوه بر این موارد، چندین عامل پیش فرض نیز مطرح است که به تحقیق و مطالعه نیاز دارد، اضافه کرد: بر اساس مطالعات صورت گرفته، سالانه صدها هکتار از درختان بلوط کشور به ویژه در منطقه زاگرس دچار این عارضه می‌شوند.
این محقق مرکز تحقیقات کشاورزی اظهارکرد: در زاگرس از پنج میلیون هکتار جنگل آن حدود ۱. ۲ میلیون هکتار در حال نابودی است و ۶ استان در این منطقه در معرض نابودی جنگلها قرار دارند که ایلام بیشترین آلودگی و لرستان دومین استان از نظر آلودگی جنگلها به شمار می‌رود.
توکلی خاطرنشان کرد: در لرستان از ۱. ۲ میلیون هکتار پوشش جنگلی حدود ۵۶۰ هزار هکتار آن آلوده شده و در حال زوال است که چیزی حدود ۵۰ درصد آن را شامل می‌شود به طوری که در جنگل‌های لرستان حدود ۸۰ هزار اصله درخت بلوط به خاطر این بیماری‌ها تاکنون قطع شده است.
این عضو هیأت علمی مرکز تحقیقات بیان‌کرد: طبق بازدیدهای صورت گرفته از مناطق مختلف، عوامل هر منطقه با دیگر مناطق متفاوت است، گرچه ممکن است در مواردی پارهای از عوامل با هم مشابه باشند اما مسأله بسیار پیچیده است. این معضل تنها به ایران مربوط نیست بلکه بسیاری از کشورهای اروپایی، آفریقایی، آسیایی و ایالاتی از آمریکا نیز با آن دست و پنجه نرم می‌کنند و تاریخ زوال را سال ۱۹۸۰ میدانند.
توکلی افزود: خشکیدگی در مواردی ممکن است از بالای درخت شروع شده و به پایین آن سرایت کند و در مواردی دیگر ممکن است از جانب یا پایین آن شروع به خشکیدن کند.
این کارشناس یادآور شد: عوامل و استرسهای محیطی در افزایش جمعیت آفات و حساسیت درختان قدرت عدت قارچها تأثیر بسزایی دارد و همچنین تأثیر تغییرات آبوهوایی نیز در بروز این عارضه به اثبات رسیده است. در شرایط طبیعی درخت خود رشد آنها را کنترل میکند اما زمانی که زوال صورت میگیرد این توان از بین رفته و وضع به نفع آفات رقم میخورد. از جمله عوامل مؤثر در خشکیدگی و نابودی جنگل‌های بلوط میتوان به آلودگی هوا، گرد و غبار، چرای بیرویه دام و خشکسالی اشاره کرد که سبب ضعف فیزیولوژیک درختان می‌شوند.
این عضو هیأت علمی مرکز تحقیقات بیان‌کرد: میزان بارندگی ماههای اردیبهشت و خرداد بر جمعیت آفات و امکان بروز زوال نقش مؤثری داشته و آنها را افزایش میدهد. وجود حشرات برگخوار نیز درخت را مستعد شیوع قارچ و آفات چوبخوار میکند و از عوامل بسیار قوی در بحث خشکیدگی بوده که متأسفانه شمار بسیار زیادی از آنها هنوز ناشناخته باقی مانده است.
مهندس آریان مدیر اداره جنگل‌های منابع طبیعی لرستان نیز در رابطه با بیماری درختان بلوط گفته بود: ایران روی کمربند خشک زمین و زلزلهخیز واقع شده و لرستان استانی است که در زاگرس میانی قرار گرفته و در چند سال اخیر با خشکسالیهای پیدرپی مواجه شده، البته همین امر، تنشهای محیطی را بر جنگلها وارد کرده است.
وی افزود: همچنین بحث ریزگردها را داریم که از کشورهای همسایه میآیند و با وجود اینکه فاصله زیادی با آنها داریم اما دانههای ریز آن از فیلترها نیز گذشته و وارد کشور می‌شوند. اینگونه عوامل از عوامل غیرزنده به شمار میآیند اما عوامل زندهای همچون دام و چرای بیش از حد نیز در این امر دخیل هستند.
آریان اضافه‌کرد: در این میان تغییر اقلیم نیز که باعث گرم و سرد شدن هوا می‌شود، زمینه بروز آفات را فراهم میآورد.
مدیر اداره جنگل‌های منابع طبیعی لرستان با بیان اینکه ۲۰ درصد از جنگل‌های استان با این پدیده مواجه هستند و در مراحل بحرانی به سر میبرند، خاطرنشان کرد: باید در این راستا عوامل اصلی و اثرگذارتر شناسایی شده و برای درمان اقدام شود. وی یادآور شد: این معضل، بحثی ملی و استانی است که اثرات آن برای تمام مردم دنیا مشهود است زیرا این جنگلها امانتهایی هستند که باید برای آیندگان باقی بمانند بنابراین باید به نتیجه کلی رسید.
هادی کیادلیری رئیس انجمن جنگلبانی ایران نیز به خبرنگار ایسنا لرستان، گفته بود: منابع طبیعی ۸۳ درصد سطح کشور را به خود اختصاص داده اما بودجه یکصدم درصد اعتبار برای این بخش درنظر گرفته می‌شود.
وی اضافه کرد: متأسفانه جلسات زیادی برای پیگیری بحث خشکیدگی و زوال درختان بلوط تشکیل شده اما با آن سرعتی که بیماری در پیش است این معضل پیگیری نمیشود.
وی اضافه کرد: حرکت و اقداماتی که برای درمان صورت میگیرد بسیار کند بوده و از حساسیت زیادی برخوردار نیست.
کیادلیری ادامه داد: ابتدا باید نقشه تعیین و بر اساس آن راهکارهای عملی پیشنهاد کرد. نمیدانم بر چه اصول و اساسی قطع درختان در حال انجام است، وقتی ما هنوز نقشهای نداریم و پهنهبندی هم صورت نگرفته و هنوز نمیدانیم کدام درخت و در کجا مشکل دارد چطور میآیند و گزارش میدهند اینقدر درخت قطع شده است.
رئیس انجمن جنگلبانی ایران افزود: با متخصصها در این زمینه صحبت شده اما در اجرا بسیار کند پیش میرویم. آمارهایی که دستگاههای مختلف مرتبط میدهند همخوانی ندارند و این امر به دلیل نبود نقشه است.
وی اظهار کرد: وقتی شما نقشه ندارید چطور میتوانید برای آن نسخه بپیچید؟ البته یکی از راهکارها میتواند قطع آنها باشد اما این کار اقدام نهایی است. این کار راهحل ریشهای و بنیادی نیست و باید گفت که این کارها در حد تزیینی است.
کیادلیری گفت: دریاچه ارومیه در حال خشک‌شدن بوده اما عمق فاجعه از نظر زیست‌محیطی در زاگرس است. همگی متفقالقول میگویند که عامل خشکیدگی، قارچ ذغالی است. در حالی که این عامل روی درخت بلوط تأثیر دارد اما ما شاهد زوال گونههای دیگری از جمله ارژن نیز هستیم.
رئیس انجمن جنگلبانی ایران تصریح‌کرد: عاملی که در سطح وسیع و در یک مدتزمان کوتاه تمام منطقه را متأثر میکند یک عامل غیرزنده است اما چرا اکنون اثر گذاشته است. به نظر می‌رسد این مشکل به خاطر دخالتهای بیموردی که به شکلهای مختلف انجام دادهایم، اتفاق افتاده است.
وی خاطرنشان کرد: با مدیریت نادرست و استفادههای نابهجا و غیرمعقول از جمله کشاورزی و دامداری به طبیعت آسیبهای زیادی وارد کردیم، این عوامل دست به دست هم دادند تا در نهایت سطح آسیبپذیری بالا برود.
کیادلیری بیان کرد: حال که اقلیم تغییر کرده و شرایط نیز سختتر شده، این گونهها به خاطر ضعیف بودن مستعد بیماری هستند و دچار مشکل می‌شوند. قارچهای ذغالی و ساپروفیتی که عامل اصلی خشکیدگی معرفی شدهاند جزء عوامل ثانویه هستند. اگر درختان تحت استرس نبودند این مشکلات پیش نمیآمد، درختان پیر شدهاند و در هر حال از بین میروند اما آیا در پای این درخت نهالی هست که جای آن را بگیرد؟
وی افزود: زاگرس منطقهای فوقالعاده استراتژیک است و ۴۰ درصد آبهای کشور را تأمین میکند. از طرف متخصصان و کارشناسان حساسیت در این زمینه وجود دارد.
گزارش خطا
ارسال به دوستان
نسخه چاپی
ذخیره عضویت در خبرنامه 
پربحث ترین عناوین
پرطرفدار ترین عناوین
لینک های مفید