تک فرزندی و پیامدهای آن در پیوست های اجتماعی و اقتصادی جامعه

آفتاب‌‌نیوز : سیاست کنترل موالید در شرایطی در کشور اجرا شد که برخی مسایل اقتصادی نیز به حواشی آن دامن زده و کاهش ازدواج، تاخیر در سن فرزند آوری و فرزند کمتر از جمله آن است.

کارشناسان و دست اندرکاران امور اجتماعی و اقتصادی بر این باورند که هرم جمعیتی جوان کشور امروز دچار فراز و فرودهایی در شکل دادن هسته خانواده و روند منطقی فرزند آوری است که نتیجه آن در سال های آتی با کاهش جمعیت مولد جامعه به عنوان سرمایه اجتماعی خود را نشان خواهد داد.

آنان معتقدند: مقام معظم رهبری به درستی با تشخیص گزینش الگوی ناصحیح فرزند کمتر زندگی بهتر، برای تصمیم سازان و مسوولان جامعه تکلیف کرده اند که راهبردهای خانواده بانشاط و سالم با فرزندان بیشتر را در لایه های اجتماعی نهادینه کنند تا توازن جمعیتی و محورهای توسعه پایدار در آینده کشور دچار مشکل نشود.

آنچه مسلم است خانواده به عنوان کوچکترین و مهمترین رکن پویای اجتماعی دارای کارویژه های متعددی است که یکی از تکالیف مهم آن تداوم بقا و ایجاد و تربیت نسلی با برنامه، پویا و اثرگذار است.
زادآوری آگاهانه با رعایت مولفه های سلامت مادر و کودک در شرایط کنونی جامعه مصداق همدلی و همزبانی در یکی از نیازهای پایه جامعه و پاسخگویی به توازن جمعیتی است که مشارکت هدفمند و منطقی مردم را می طلبد.

شماری از خانوارهای ایرانی به خاطر پیروی از فرهنگ غرب که داشتن فرزند کمتر را محور برخورداری از زندگی بهتر قلمداد می کنند، فرزندان خود را از موهبت داشتن عمو، عمه، دایی و خاله محروم کرده اند و این خلاء های عاطفی، کمرنگ شدن حلقه های ارتباط فامیلی و پناهجویی به عرصه مجازی و یا تنهایی را به نسل جوان تحمیل کرده است.

نسل های آینده برای دریافت معانی ارتباطات فامیلی که در متن خانواده های باز و قدیمی جریان داشت با مشکلاتی مواجه خواهند بود و دامنه تربیتی و تجارب موثری را که به عنوان سرمایه و تجربه از این حیطه به کودکان منتقل می شد نخواهند داشت.

خلاء عاطفی در نقش های فامیلی امروز در خانواده های تک فرزند با حضور در کلاس های مختلف آموزشی و صرف هزینه های سنگین، فرصت سوزی بدون نظارت والدین در فضاهای مجازی، وقت گذرانی با تلویزیون پر می شود که این سبک زندگی اگرچه با محتوای زیاد اطلاعات همراه است اما تربیت چندگانه با عاطفه سطحی را در پی خواهد داشت.

بسیاری از صاحب نظران مسایل اجتماعی، پرخاشگری، انزواطلبی، حبس و سرکوب احساسات واقعی، افراط و تفریط در رفتار، کم تحملی، آسیب پذیری و نیز گرایش اعتیاد به تبلت و بازی های رایانه ای کودکان و نوجوانان را از جمله آثار زیان بار توجه بیش از اندازه والدین نسبت به فرزندان خود در سال های اخیر و نبود پیوست های عاطفی متنوع برای او می دانند.

به اعتقاد آنان، افزایش سن ازدواج، بالارفتن سن باروری و خطر بروز معلولیت، نبود اشتغال پایدار، درآمد ناکافی خانواده ها، کارکردن مرد و زن در خارج منزل برای کسب درآمد بیشتر و نیز فاصله زیاد سنی والدین با کودک در صورت زادآوری، از تبعاتی است که خانواده های ایرانی با آن دست به گریبان است و اثرات آن با کاهش جمعیت در سال های آینده مشکل آفرین خواهد بود.

نماینده ولی فقیه در استان مرکزی گفت: یکی از مباحث مهم بحث زاد و ولد است که مقام معظم رهبری نیز تاکید ویژه‎ای بر روی آن داشته اند ولی در استان مرکزی بحث زاد و ولد منفی و حدود نه دهم درصد و به زیر یک درصد رسیده که باید افزایش یابد.

آیت الله قربانعلی دری نجف آبادی افزود: ایجاد بستر و زمینه های ازدواج آسان و بهنگام، امری ضروری است که باید تلاش اصولی از سوی تصمیم سازان و نخبگان فکری و اجتماعی برای تحقق آن صورت پذیرد.

امام جمعه اراک اضافه کرد: یکی از معضلات اجتماعی کشور کاهش جمعیت موالید در سال های آتی است که ریشه اصلی آن در افزایش سن ازدواج و ممانعت زوج های بارور از فرزند آوری است و متولیان عرصه فرهنگ و امور اجتماعی باید آسیب ها و مشکلات ناشی از کاهش جمعیت را به درستی تشریح کنند.

وی اظهار کرد: خانواده کارویژه های مهمی را در جامعه دارد و حفظ و ارتقای جایگاه آن موضوعی است که نیاز به تدبیر و برنامه های کارآمد دارد.

آیت الله دری نجف آبادی افزود: سبک زندگی ایرانی - اسلامی یکی از مطالبات مهم رهبر معظم انقلاب است که زنان در این رابطه به عنوان پیشتازان فرهنگی و نهادینه کردن رفتارهای سازنده بایستی نقش آفرینی کنند.

کارشناس پیشگیری از آسیب های اجتماعی نیز اظهار کرد: پدر و مادری که یک فرزند دارند با بزرگ شدن و جدایی او از خانواده با تنهایی و افسردگی دوران کهنسالی مواجه می شوند ضمن آنکه خود فرزند نیر پشتوانه حمایتی و مشورتی موثر در حلقه خواهران و برادران را به عنوان یک سرمایه خانوادگی ندارد.

میلاد مشایخی افزود: این درحالی است که در سال های گذشته فاصله سنی فرزندان کم بود و با ازدواج آخرین فرزند، نوه اولین فرزند وارد خانه می شد و در این شیوه زندگی آسیبی به عنوان مشکلات روحی و عاطفی وجود نداشت.

وی اظهار کرد: به سبب اینکه در جوامع شرقی خانواده در روابط اجتماعی تاثیرگذار و مهم است با خارج شدن فرزند از چتر زندگی، والدین به سرعت دچار تنش روحی می شوند.

مشایخی گفت: در خانواده های تک فرزند خانواده پاسخگوی نیاز عاطفی فرزند نیست و مجبور می شود به فضاهای مجازی پناه ببرد و این شبکه ها به شکل کاذب توانسته جای خالی مسایل عاطفی تک فرزندان را پر کند و این بستری سراب گونه و نامطمئن نسبت به حلقه خویشان است.
وی ادامه داد: امروزه والدین تک فرزند به علت ترس از آسیب های اجتماعی، کمتر اجازه می دهند که فرزندشان در بیرون خانه و به ویژه کوچه و محله با همسالان ارتباط برقرار کند و در مقابل فرزندان مجبور هستند تا به فناوری روز پناه ببرند.

مشایخی گفت: سبک تربیتی جدید در خانواده ها، تک فرزندان منزوی را به کانون های بیرون خانه سوق می دهد و با وجود حضور والدین در خانه، این مامن به مکانی سوت و کور تبدیل شده است.
این روانشناس اظهار کرد: کودک در خانواده تک فرزند از داشتن ارتباطات اجتماعی و آزمون و خطا در بین بچه های فامیل و خواهر و برادر خود محروم است و کسب مهارت و ایده پردازی جمعی که لازمه زندگی موفق است کمتر در اختیار دارد.

وی اظهار کرد: بخش بزرگی از مهارت ورزی در حوزه توانایی ارتباط گیری اجتماعی و مقاومت در برابر مشکلات در حوزه خانواده و حلقه اعضای فامیل کسب می شود و تک فرزندها عمدتا در این خصوص شکننده و ضعیف هستند.

کارشناس پیشگیری از آسیب های اجتماعی افزود: فرزندان در کنار همسالان سایر بستگان و دوستان رشد مهارتی پیدا می کنند که در فضای مجازی هرگز قابل دسترسی نیست.

وی اظهار کرد: بهترین خاطره بزرگترها، هم بازی شدن با دختر عمو و پسر دایی در خانه حیاط دار پدر و مادر بزرگ است و این فضای مفرح برای تک فرزندان که دست پروده زندگی آپارتمان نشینی هستند، وجود ندارد و در آینده با نسلی مواجه خواهیم شد که می توان به آن ها جزیره های تنها اطلاق کرد و روابط خانوادگی عمودی و افقی را به خوبی درک نمی کنند.

وی گفت: تک فرزندان پناهگاه عاطفی محکمی ندارند تا تنش های روحی خود را آرام کنند و از هم اینک پیامدهای کاهش جمعیتی در سطوح اقتصادی و تامین نیروی انسانی مولد نیز احساس می شود.

وی گفت: بر اساس دیدگاه روان شناسان، رشد روانی و اجتماعی فرزندان باید همزمان شکل بگیرد و خانواده های تک فرزند با تکیه بر شاخص های رشد مادی شامل خوراک و پوشاک عمدتا از روند رشد اجتماعی غافل می شوند در حالیکه انسان مورد نظر در توسعه پایدار و متوازن؛ این دو بخش را می طلبد.

وی ادامه داد: یکی از مصادیق رشد اجتماعی کودکان ارتباط فیزیکی موثر و هدفمند با گروه همسالان در قالب بازی و ارتباطات درون گروهی و برون گروهی است و این مهم با رشد پدیده تک فرزندی در دایره خویشان محدود شده است.

مشایخی گفت: والدین در خانواده های تک فرزند بر این مصداق تکیه دارند که یک گل بپرور اما شاداب اما غافل از آن هستند که این گل اگر شاخص های جانبی در استحکام شخصیت و تربیت چندبعدی را نداشته باشد نمی تواند از پس نقش ها و مسایل کلیدی که در بزرگسالی نیاز دارد، برآید.

این روانشناس گفت: بسیاری از خانواده ها علت عمده روی آوری به فرزند کمتر را مشکلات اقتصادی عنوان می کنند درحالیکه بسیاری از ریخت و پاش های آموزشی و رفاهی که امروز به تکلیف خانواده ها در نظام آموزش خانواده ها تبدیل شده زاید و دست و پاگیر هستند و نه تنها مهارت ورزی لازم را در لایه های شخصیتی کودک ایجاد نمی کنند بلکه در بسیاری از موارد بروز ناهنجاری های رفتاری را نیز دامن زده و یا خستگی و افسردگی او را به همراه می آورند.
وی رشد تک فرزند را تربیت گلخانه ای عنوان کرد و افزود: در این شیوه تربیتی فرزند همانند سیکل پرورشی یک گل در گلخانه هر صبح تا شامگاه یک رویه برنامه ای خشک و سنگین را در خوراک، فعالیت های آموزشی و فوق برنامه تجربه می کند و به نیازهای روحی و عاطفی او به شکل بنیادی پاسخ داده نمی شود.

وی اظهار کرد: درگیری شغلی والدین نیز سبب می شود که کودک کمتر از دامنه تربیتی و تجارب والدین بهره ببرد و در ساعات حضور آن ها نیز تلویزیون و فضای مجازی محوریت توجه است و برخی کودکان بدون هیچ نوازش و کلامی از سوی والدین به رختخواب می روند.

وی گفت: جزیره های تنها در هسته خانواده با ضعف عاطفی به سن بلوغ می رسند و به دلیل نیاز پناهجویی شدید و گرایش عاطفی ممکن است در روابط با جنس مخالف و یا گروه های آسیب پذیر و تحریک کننده با معضل مواجه شوند چرا که تجارب ارتباطات اجتماعی را در سطح محدود دارند.
یک کارشناس مردم شناسی نیز معتقد است: سیاست زاد و ولد باید در گروه های فرهیخته جامعه بیشتر تبلیغ شود چرا که این بخش مسوولانه می توانند زادآوری کنند و در سایه تمکن مالی آموزش هدفمند و تربیت نسل پویا را سبب شوند.

رویا اعتمادی افزود: متاسفانه زندگی تجردی و یا ممانعت از زاد و ولد در این طیف به عنوان گروه های مرجع جامعه معضل فرهنگی است که باید اصلاح شود.
وی عنوان کرد: جمعیت سالم و زاد و ولد برنامه ای سرمایه کشور در حوزه تحرک اقتصادی، تولید فکر، ایجاد زنجیره ها و شبکه های اجتماعی و فرهنگی موثر است و به هیچ وجه نباید از تحقق منویات رهبر فرزانه انقلاب در خصوص زادآوری سالم غفلت ورزید.

کارشناس مسوول جمعیت و باروری سالم معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی اراک نیز گفت: در استان مرکزی روند رشد جمعیت با وضعیت نامناسبی روبه رو است که یکی از دلایل آن پیر بودن جمعیت استان نسبت به استان های دیگر است.
اکرم حمزه لویان افزود: استان مرکزی دومین استان پیر کشور است که 10 درصد از جمعیت آن بالای 60 سال سن دارند.

وی اظهار کرد: در سرشماری سال85، نرخ باروری کلی کشور یک و 96 دهم بود و سال 90 به یک و هشت دهم رسیده است ولی این میزان در استان در فاصله دوره پنج ساله از سال 85 تا 90 ، یک و شش دهم بوده و ثابت مانده است و این روند نشان دهنده آن است که در ارایه خدمات بهداشتی روند مناسبی وجود داشته است.

وی توضیح داد: روند ازدواج در سال های 90 تا 93 در استان مرکزی نسبت به طلاق کاهش نشان داده و در استان ما نسبت یک به چهار به ازدواج جدید را دارد و این در حالی است که این تعداد در کشور نسبت یک به پنج را دارد.

حمزه لویان گفت: آنچه هم اکنون در بحث افزایش موالید دارای اهمیت است، ازدواج متولدین دهه 60 و روند فرزند آوری سالم با فاصله سه تا پنج سال و دامنه تولدهای سالم تر و کم خطرتر بین سنین 18 تا 35 سال است که اگر زن یا مردی دیر ازدواج کنند در واقع فرزندان کمتری به دنیا می آورند که از دلایل آن کاهش توان باروری و احتمال مشکلات بیشتر برای فرزندآوری است.
کارشناس مسوول جمعیت و باروری سالم معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی اراک گفت: چنانچه تنها 10 درصد واقعه ازدواج در کشور و استان مرکزی را افزایش دهیم نرخ رشد جمعیت به نتایج مورد نظر تصمیم سازان ملی می رسد.

حمزه لویان، پایین بودن درصد ازدواج دختران روستایی در سطح استان مرکزی را یکی از علل کاهش نرخ باروری کلی جمعیت دانست و گفت: 24 درصد از دختران 30 تا 50 ساله در روستاهای این استان هنوز مجرد هستند و با توجه به اینکه 26 درصد از جمعیت استان ، روستانشین هستند، حداقل 12 هزار دختر روستایی مجرد زندگی می کنند.

وی توضیح داد: بخش زیادی از این دختران به دلیل مهاجرت مردان جوان از روستاها شانسی برای ازدواج ندارند و می بایست زیر پوشش سازمان های حمایت اجتماعی قرار بگیرند تا به فقر و آسیب های ناشی از آن دچار نشوند.

بر اساس آمارهای اعلام شده از سوی اداره کل ثبت احوال استان مرکزی سال 1393 در این استان 22 هزار و 705 واقعه ولادت با افزایش سه درصدی نسبت به سال قبل از آن ثبت شد و هفت هزار و 437 نفر فوت کردند که در همسنجی با سال گذشته پنج درصد افزایش نشان می دهد.

طبق آمارهای اعلام شده، ضریب جوانی استان مرکزی 26 درصد است و جایگاه استان مرکزی از این حیث در رده بیست و ششم کشور قرار دارد و به عنوان یکی از استان های پیر محسوب می شود که باید برای این موضوع چاره اندیشی اساسی شود.

بر اساس آخرین آمار موجود شهرستان اراک حدود 600 هزار نفر جمعیت دارد که 49 درصد آنان را زنان تشکیل می دهند.