درخواست غرامت صد هزار دلاری یک خواننده لبنانی از یک خواننده پاپ ایرانی

قطعه حب کل حیاتی، سال 2015 و در آلبوم «حاله حب» با صدای الیسا شنیده شد و جز خودش «احمد عبدالسلام»، تنظیم کننده آن آلبوم هم اعلام کرده که اقدام‌های قانونی برای اثبات حق مالکیت آن قطعه را انجام خواهند داد. برای اطلاع از جزئیات قطعه نگران توام و همچنین جویاشدن نظرات پویا بیاتی به سراغ او رفتیم. این خواننده پاپ در بخشی از صحبت‌های خود اعلام کرد که پیش از وقوع این اتفاقات، الیسا لینک قطعه نگران توام را در صفحه توییتر خود به اشتراک گذاشته بود.

پویا بیاتی: حق با آنها است
این خواننده پاپ در ابتدا گفت:«من علاقه زیادی به موسیقی ترکیه و عربی دارم و می‌خواهم که موسیقی خودم را نه در آن سطح ولی در همان فضاها پیگیری کنم. دلیلش هم این است که مخاطبان من چنین تمایل و خواسته‌ای دارند. این علاقه باعث شده که گاهی اوقات به سراغ قطعات موسیقی که در آن کشورها مطرح می‌شود بروم و آنها را با ترانه فارسی بازسازی کنم. البته این روال در موسیقی دنیا مرسوم است و یک قطعه به زبان‌های مختلف کاور می‌شود. نظیر شاهکار «جیپسی کینگز» که بارها به زبان‌های مختلف خوانده شده و مردم همه کشورها با آن اثر ارتباط برقرار کردند. من هم سعی کردم چنین روندی را در مقوله موسیقی پاپ فارسی دنبال کنم. در کشور ما خواننده‌های مختلفی این کار را انجام می‌دهند. بعضی از آنها جسارت به خرج می‌دهند و آهنگسازی را به نام خودشان تمام می‌کنند. زیرا اغلب به سراغ کارهای خواننده‌های شناخته شده نمی‌روند. چند وقت پیش دو قطعه‌ای را که بین مخاطبان موسیقی عرب مطرح شده بود، شنیدم و قصد داشتم که روی آنها کار کنم. من می‌دانم که اگر قرار است یک اثر کاور شود باید صاحب اثر هم در جریان قرار گیرد ولی ما به این افراد که از چهره‌های شماره یک موسیقی عرب بودند، دسترسی نداشتیم. من در صفحات اجتماعی و سایت خودم اعلام کردم که ملودی قطعات «نگران توام» و «یه نفر» برگرفته از موسیقی عربی است. اتفاقی که اخیرا رخ داده برای من از یک بُعد خوشایند و از یک بُعد هم ناخوشایند است. از این جهت خوب است که صاحب اثر در صفحه توییتر خودش لینک قطعه نگران توام را به اشتراک می‌گذارد و در توضیح آن می‌نویسد که مخاطبان ایرانی خودم را به شنیدن این قطعه دعوت می‌کنم. من عکس این پست خانم «الیسا» را دارم و برای انتشار در اختیار سایت «موسیقی ما» قرار می‌دهم. بُعد ناخوشایند هم این است که ایشان چند وقت بعد این پست را از روی صفحه خود حذف می‌کنند و مساله شکایت مطرح می‌شود. در این وضعیت نمی‌دانم چه بگویم زیرا حق با آنها است و ما باید اجازه می‌گرفتیم ولی دسترسی نداشتیم.»

او البته به شکل عجیبی از کار خودش اظهار رضایت هم کرده و می گوید:«خوشحال هستم که کار آن قدر خوب بوده که مخاطبان ایرانی چنین اثری را دوست داشتند و در هر صورت این کار به گوش صاحبان اصلی اثر هم رسیده است. من هرچند وقت یک بار به سراغ آثار فاخر موسیقی عربی و ترکی می‌روم و به نظرم این تبادل هنر میان فرهنگ‌ها اتفاق زیبایی است. این تبادل هنری به نظرم ایدئولوژی خوبی است و می‌توانیم موسیقی و زبان هر کشور را جهانی کنیم. نگاه من هم در انجام چنین تصمیمی جهانی شدن و همین تبادل فرهنگ و هنر بود. اما متاسفانه ادبیات رسانه‌های عربی در زمینه انتشار این خبر را دوست نداشتم ولی بابت چنین اتفاقی پاسخگو هستم زیرا آنها حق دارند.»

بیاتی در پاسخ به این سوال که چرا در کاور قطعه نگران توام نام آهنگساز و خواننده اصلی اثر ذکر نشده و فقط به ذکر کلمه Arabic بسنده کرده‌اند گفت:«در زمانی که من این قطعه را منتشر کردم یک تراژدی اتفاق افتاد که جامعه را تحت تاثیر قرار دارد. همه روی ماجرای فرودگاه عربستان تمرکز کرده بودند و نگاه‌ها منفی و تنفرآمیز بود. من تمایل نداشتم که این جنجال‌ها به هنر کشیده شود و خدایی نکرده به قومیت و نژاد خاصی توهین شود. من خودم همیشه مقید به اخلاق هستم و بابت اینکه نتوانستم با صاحب اثر ارتباط برقرار کنم ناراحت هستم ولی تلاش کردم که توهینی نسبت به قومیت عرب مطرح نشود. در آن زمان فقط نوشتم که ملودی عربی است و توضیح مفصل بیان نکردم که خدایی نکرده برخی افراد بخواهند این دو اتفاق را به همدیگر مرتبط کنند. در صفحه اینستاگرام خودم چندی بعد نوشتم که این ملودی برای چه قطعه‌ای است. اما آن حساسیت باعث شد که توضیح بیشتر ندهیم و حتی در خبرهای مربوط به قطعه نگران توام به تفصیل در این زمینه صحبت نکردیم.

پویا بیاتی به آن دسته از چهره های مطرحی که بارها آثار دیگران را کاور کرده اند، اشاره می کند و می گوید: «در موسیقی ما از این اتفاقات زیاد رخ می‌دهد. چهره‌هایی که برند هستند هم قطعاتی را کاور می‌کنند و آیا واقعا تمامی آنها اجازه می‌گیرند؟ اگر آنها به خواننده‌های مطرح دسترسی پیدا می‌کنند حتما به ما هم بگویند که چگونه چنین ارتباطی را برقرار می‌کنند. این روال در موسیقی کشور ما مرسوم است و تا کنون هم سابقه نداشته که اثر همکاران ما به گوش صاحبان اصلی اثر که در خارج هستند برسد. نکته آزاردهنده برای من این است که بعضی‌ها به هر شکل خودشان را وکیل مدافع همه می‌دانند. فقط روی «پویا بیاتی» دست می‌گذارند و می‌گویند که چرا این کار را انجام می‌دهی؟ من به صراحت می‌گویم که فلان اثرم عربی یا ترکی است اما همین دوستان وقتی که به خواننده‌های دیگر می‌رسند سکوت پیشه می‌کنند. اما من از طریق این رسانه رسما عذرخواهی خودم را اعلام می‌کنم اما خوشحال هستم که کار آنقدر خوب بوده که به گوش صاحبان اثر هم برسد. از یک سو تایید کردند و در فضای مجازی به اشتراک گذاشتند و از سوی دیگر تنظیم کننده کار می‌گوید که شکایت کرده‌ایم.»

چه اتفاقی رخ می‌دهد؟
پس از اعلام خبر شکایت الیسا از پویا بیاتی گمانه‌‌زنی‌های گوناگونی در فضای مجازی مطرح شد مبنی بر اینکه سرانجام چنین موضوع بحث برانگیزی چیست؟ زیرا این اولین بار بود که یک خواننده خارجی نسبت اثر کاور یک خواننده داخلی واکنش نشان می‌داد. برای رسیدن به معمای سرانجام این خبر باید نگاهی به قانون کپی رایت یا حق تکثیر انداخت.

ایران عضو هیچ کدام از کنوانسیون‌های بین المللی مرتبط با کپی رایت، حتی کنوانسیون «بِرن» که بیش از 165 عضو دارد، نیست. کشور ما فقط در سال 2001 به عضویت «ویپو» درآمد. ویپو(world intellectual property organization) یکی از شانزده آژانس تخصصی زیر مجموعه سازمان ملل متحد است که در ایران با نام «سازمان جهانی مالکیت فکری» شناخته می‌شود. ویپو در سال 1967 برای تشویق آثار خلاقانه در راستای حمایت از مالکیت معنوی در جهان تاسیس شد. این سازمان با وجود اینکه 184 عضو دارد اما در زمینه کپی رایت از توان اجرایی کمتری نسبت کنوانسیون برن برخوردار است.

در بخشی از توضیحات مربوط به معرفی کنوانسیون برن این موضوع ذکر می‌شود که کشورهای امضاکننده معاهده ملزم هستند که آثار پدیدآورندگان سایر کشورهای امضا کننده را به رسمیت بشناسند و همانند آثار مولفان تبعه خود مورد حمایت کپی رایت قرار دهند. کلیت قانون کپی رایت در میان 165 عضو کنوانسیون برن یکسان است اما جزئیات آن در برخی کشورها تفاوت دارد. به عنوان مثال در برخی از کشورها باید علامت حق تکثیر © دریافت و استفاده شود تا آن اثر مورد محافظت قرار گیرد. اما در تمامی کشورهایی که عضو کنوانسیون برن هستند، کپی رایت به صورت خودکار به آثار تعلق می‌گیرد و نیازی به طی مراحل اداری و ثبت در دفاتر دولتی نیست. اما نکته حائز اهمیت این است که در حوزه‌های قضایی، ثبت اثر و دریافت علامت حق تکثیر © به عنوان مدرک اثبات برای معتبر بودن حق تکثیر تلقی می‌شود. البته گفتنی است که در مقوله حق انحصاری آثار موسیقی که با عنوان قانون ترجمه و تکثیر کتب و نشریات و آثار صوتی شناخته می‌شود، به جای © از علامت Ⓟ استفاده می‌شود. یعنی طبق ماده چهار قانون مذکور صفحات یا نوارهای موسیقی و صوتی در صورتی حمایت می‌شوند که در روی هر نسخه یا جلد آن اثر علامت بین‌المللی پ لاتین در داخل دایره و تاریخ انتشار و نام و نشانی تولید کننده و نماینده انحصاری و علامت تجارتی ذکر شده باشد

داستان الیسا و پویا بیاتی
همین نکات پاراگراف قبل در جریان شکایت الیسا از پویا بیاتی شاید پاسخ سوال باشد. زیرا لبنان در 30 سپتامبر 1947 به عضویت کنوانسیون برن درآمده و آلبوم الیسا در سال 2015 از طریق کشور امارات در دنیا توزیع شد. امارات متحده عربی هم در سال 2004 معاهده کنوانسیون برن را امضا کرد. اما بر روی کاورهای آلبوم الیسا نشانی از علامت © یا Ⓟ دیده نمی‌شود. در نقطه مقابل هم ایران عضو کنوانسیون برن نیست و بعید است که این خواننده چهل و سه ساله لبنانی بتواند حکمی بابت ادعای غرامت خود از دادگاه دریافت کند.

از اواخر دهه چهل خورشیدی که موسیقی پاپ به شکل جدی توسط هنرمندان و مخاطبان تولید و پیگیری می‌شود، تا کنون بارها شاهد بوده‌ایم که قطعات مختلف خارجی کاور می‌شوند. این مقوله از نیمه دهه هفتاد و همزمان با احیای مجدد موسیقی پاپ پس از انقلاب باز هم شدت گرفت. طی این سالها آثار عربی، ترکیه‌ای، یونانی، فرانسوی، روسی، اسپانیایی و بعضا آمریکایی مورد توجه موزیسین‌ها بوده و از روی آنها کاور می‌کنند. در نود درصد موارد هم به دلایل مختلف نام صاحب و خالق اصلی اثر ذکر نمی‌شود و حتی مورد‌هایی وجود دارد که موزیسین نام خودش را به عنوان آهنگساز و تنظیم‌کننده ذکر می‌کند! حال باید دید اولین واکنش نسبت به کاور قطعات خارجی توسط یک خواننده داخلی چه بازخوردی را در بین موزیسین‌ها به دنبال خواهد داشت؟ و اینکه عاقبت کاور، که یک پدیده مرسوم در دنیا به شرط رعایت موازین اخلاقی و قانونی است، در موسیقی پاپ ایران چه می‌شود؟