آپارتايد هسته اي

آفتاب‌‌نیوز : با گذشت بيش از سه دهه از امضاي معاهده NPT ، اين پيمان همچنان بعنوان يكي از مهمترين ابراز كنترل تسليحات در نظام بين الملل فعال مي باشد. با وجود دستاورد هاي مهم و حياتي اين معاهده كه به محدود ماندن تعداد كشورهاي داراي سلاح هسته اي به 5 كشور كمك نموده است، تحقق هدف اصلي اين پيمان امروزه همچنان با برخي چالش روبرو است. به گونه اي كه كشورهايي نظير اسرائيل، هند و پاكستان برنامه سلاح هاي هسته اي خود را با برخورداري از مصونيتي نسبي گسترش داده اند. از اين رو در رابطه نياز به دستيابي به يك توافق جديد در زمينه عدم اشاعه هسته اي احساس مي شود.
اجلاس نيويورک در سی امين سالگرد اجرايی شدن پيمان منع گسترش جنگ افزارهای هسته ای برگزار می شود.
منشا اين پيمان به سخنرانی دوايت آيزنهاور، رييس جمهوری اسبق آمريکا، در سازمان ملل متحد در سال 1953 باز می گردد که تحت عنوان "اتم برای صلح" خواستار برخورداری کشورهای جهان از نيروی اتم برای مقاصد صلح آميز در کنار تلاش برای جلوگيری از بروز جنگ هسته ای شد.
از سال 1957، مذاکرات در اين زمينه بين کشورهای دارنده فن آوری هسته ای آغاز شد و متن پيمان ان پی تی در سال 1968 به تصويب پنج کشور دارنده اسلحه اتمی در آن زمان - آمريکا، شوروی، بريتانيا، فرانسه و چين - رسيد. با پيوستن کشورهای ديگری به ان پی تی، اين پيمان از سال 1970 در ابتدا به مدت بيست و پنج سال اجرايی شد اما در اجلاس کشورهای عضو ر سال 1975، اين پيمان جنبه هميشگی يافت.
قرار شد هر پنج سال يکبار کشورهای عضو به منظور بررسی عملکرد پيمان، از جمله تعهد کشورهای امضا کننده دارنده اسلحه هسته ای به حرکت به سوی خلع سلاح اتمی، اجلاسی عمومی تشکيل دهند.
در حال حاضر 188 کشور به اين پيمان پيوسته اند اما تعدادی از کشورهای دارنده تسليحات اتمی، به خصوص پاکستان، هند و اسرائيل - که گفته می شود دارای اين نوع جنگ افزارهاست - آن را امضا نکرده اند.
دستور کار اجلاس سال جاری در سه کميته پيگيری می شود که از کشورهای منطقه خاصی تشکيل يافته است.
کميته کشورهای غيرمتعهد به رياست اندونزی، کميته کشورهای اروپای شرقی به رياست مجارستان و کميته کشورهای غربی به رياست سوئد فعاليت خواهند داشت.
تا كنون بحث هاي متعددي در خصوص انتظارات دولت هاي عضو اين معاهده از فرآيند بازنگري مطرح شده است. از آنجايي كه ماده 6 اين معاهده به دعوت از دولت ها در جهت انجام مذاكرات و در پيش گرفتن اقدامات مؤثر براي توقف مسابقه تسليحات هسته اي اختصاص دارد، انتظار مي رود كنفرانس بازنگري 2005 به اين مسأله بپردازد. اين در حالي است كه معاهده NPT هيچ گونه جدول زمان بندي مشخصي را براي دستيابي به اين هدف تعيين نكرده است. با توجه به ويژگي هاي نظام بين الملل، به نظر مي رسد تا رسيدن به خلع سلاح كامل هسته اي، كه يكي از مهم ترين عوامل تأمين صلح و امنيت مي باشد راه درازي پيش روي جامعه ملل وجود داشته باشد.
از سويي با توجه به دو مسأله اساسي در مورد پيمان منع گسترش سلاح هاي هسته اي، كه يكي جلوگيري از گسترش تسليحات هسته اي و ديگري متقاعد كردن كشورها به پايبندي نسبت به تعهدات كنترل و خلع سلاح با شكل گيري ائتلافي از سوي برخي كشورهاي عضو اين معاهده تحت عنوان «ابتكار قدرت هاي متوسط» جهت دستيابي به پايبندي كامل به NPT هفت توصيه براي احياي NPT مطرح كرده اند كه عبارتند از: كاهش قواي هسته اي، كاهش تسليحات برگشت ناپذير و شفاف، كاهش تسليحات غير استراتژيك، كنترل مواد شكافت پذير، پايان دادن به آزمايش هاي هسته اي، توقف تكثير عمودي، كامل كردن خلع سلاح هسته اي.
در مقابل بوش نيز براي كاهش تهديدات 7 طرح براي عدم تكثير تسليحات ارائه كرده است. بوش گفته است كه بزرگترين تهديد امروز جهان حمله ناگهاني با سلاح هاي شيميايي، بيولوژيكي يا هسته اي است. اين سلاح براي دستيابي، ساختن، مخفي كردن و انتقال، نسبت به قبل آسانتر شده اند.
بنابراين محكوميت يا هشدار بين المللي كافي نيست و اين بدان معني است كه پيشنهادش مانع از دستيابي دولت هاي جديد به ابراز توليد بمب هسته اي است. پيشنهادات بوش همچنين شامل حذف يا امنيتي كردن آن دسته از منابع تسليحاتي نيز مي شود كه در خطر استفاده يا خريد گروههاي تروريستي است.
در همين حال كارشناسان كنترل تسليحات، جورج بوش را به خاطر توجه اش به ضرورت تقويت تلاش ها براي جلوگيري از انتشارات تسليحات خطرناك ستودند، اما آنها ايالات متحده را به دنبال كردن رهيافت باز دارنده جامع تر و مستحكم تر فراخواندند.
كيم بال، مدير اجرايي انجمن كنترل تسليحات بر اين عقيده است كه سياست عدم تكثير هسته اي آمريكا نمي بايستي فقط متوجه دولت هاي سركش يا تروريست ها باشد.
بلكه بايد اين خطر را براي كليه كشورها مطرح دانست.
همانطور كه پل كوريگول تحليل گر اين انجمن اظهار مي دارد منطقي ترين و آسان ترين راه براي دستيابي به تكنولوژي هسته اي كشورهاي پاكستان و روسيه هستند. اما زمان آن فرارسيده كه جامعه بين المللي راههاي جديدي را براي جلوگيري از دسترسي به تكنولوژي هاي خطرناك بيايد.
افزايش نياز به بازنگري NPT زماني به اوج خود رسيد كه به دنبال اعترافات يكي از دانشمندان هسته اي پاكستان در ياري رساندن به ليبي و ايران، جورج بوش اقدامات جديدي را براي محدود كردن تجارت. تجهيزات كليدي كه مي تواند در ساخت بمب اتمي به كار روند اعلام كرد. گرچه برخي تحليل گران مسائل امنيتي معتقدند كه اين اقدامات دير انجام يافته است.
اما به كار بردن استانداردهاي يكسان براي همه كشورها و تلاش هاي بيشتر براي حذف وسايل توليد سلاح هسته اي، در بلند مدت نتيجه بخش خواهد بود.
از ديگر مسائلي كه كشورهاي قدرتمند را بر آن داشته كه به بازنگري مجدد در مفاد پيمان NPT بپردازد پيوستن و عدم پيوستن به خروج و يا عدم خروج از اين پيمان است كه مخاطراتي را براي اقتدار اين كشورها بوجود آورده است. زيرا كره شمالي با خروج از پيمان NPT و تهديد اين كشور به آزمايش هسته اي و امكان دنبال روي از ديگر كشورها از جمله جمهوري اسلامي ايران كه به اعتقاد بسياري از صاحب نظران در آستانه دستيابي به توان هسته اي و رسيدن به مرحله غير قابل بازگشت است، غرب بويژه آمريكا را نگران كرده است.
به ويژه اينكه در ماههاي اخير فشار بر ايران به بهانه بي اعتمادي جامعه جهاني به اهداف دراز مدت فعاليت هاي هسته اي ايران اوج گرفته است. البته جو بين المللي ايجاد شده عليه ايران تحت تأثير سياست هاي خصمانه دولت بوش عليه ايران است.
در اين ميان آمريكا به هدف تحت فشار قرار دادن ايران از اين مسأله بدون ترديد در نشست بازنگري بهره خواهد گرفت. به نظر مي رسد آمريكا در تلاش است تا با بزرگ نمايي فعاليت هاي هسته اي ايران و پرداختن به اين موضوع ايران را در دام تعهدات مندرج در ان. پي. تي، پروتكل الحاقي و همچنين معاهده منع جامع آزمايش هاي هسته اي، همزمان عمليات فشار از خارج و از درون در مورد جمهوري اسلامي ايران بكار بندد.
بنابراين با توجه به راهبرد جدید ایالات متحده در بازنگری برخی از مفاد NPT، مبتنی بر محدودسازی دسترسی کشورها به دانش و فناوری هسته‌ای می‌باشد. ایالات متحده با انکار حق طبیعی کشورها در دسترسی به این فناوری، برای برقراری یک آپارتاید هسته‌ای تلاش می‌کند. آمريكا در این راستا فعالیت‌های مختلفی برای مشکوک و غیرقانونی جلوه دادن فعالیت‌های هسته‌ای ایران انجام داده‌ است. این کشور تلاش زیادی را برای عدم دستیابی ایران به دانش و فناوری هسته‌ای نموده و با پرونده سازی‌های گوناگون و اتهامات مختلف هدف ایران را اهداف نظامی معرفی کرده است. به‌هرحال دستیابی کشورها به فناوری هسته‌ای با وجود تمام تلاش‌های آمریکا، گریزناپذیر است.
در ژوئن ۲۰۰۳ آژانس بین المللی انرژی هسته‌ای اولین انتقاد خود را از شیوه یایبندی ایران به تعهدات خود در پیمان‌ها مطرح کرد. دامنه فعالیت‌ها و تاسیسات هسته‌ای ایران به‌ویژه در زمینه چرخه سوخت و به‌دست آمدن مقداری اورانیوم غنی شده موجب بروز بدگمانی حتی در میان ناظران نه چندان تندرو شد. آمریکا در مبارزه با گسترش تسلیحات هسته‌ای یک شریک استراتژیک مهم و جدید یافته و آن اتحادیه اروپایی است. این اتحادیه نقش مهم و حساسی در مهار برنامه هسته‌ای ایران دارد. اعضای این اتحادیه به تازگی نشان داده‌اند که می‌خواهند تلاش متمرکز و منسجمی برای توقف گسترش سلاح‌های هسته‌ای انجام دهند. به‌نظر می‌رسد ایران در زمینه توسعه تکنولوژیک به نقطه بی‌بازگشتی رسیده است.

در واقع آمريكا در سياست هاي هسته اي جهاني رفتار خودي و غير خودي در پيش گرفته به طوري كه بر روي فعاليت هاي هسته اي اسرائيل چشم مي بندد.

تحلیلگران معتقدند برنامه هسته ای اسراییل بر مبنای دکترین ابهام هسته ای بنا شده که داشتن سلاح هسته ای نه تایید است نه تکذیب. مقامات اسراییل دلایل و توجیهاتی را برای برنامه ها و فعالیت های هسته ای خود دارند و فریب بازرسان آژانس را در این زمینه موجه جلوه می دهند. لازم به ذکر است برآوردهای کارشناسان نشان از وجود 200 کلاهک هسته ای در اسراییل دارد و این مساله احساس امنیت را در منطقه خدشه دار می نماید.
بنا بر این پیش بینی می شود در کنفرانس بازنگری در پیمان منع گسترش سلاح های هسته ای، واشنگتن و تهران رودرروی یکدیگر خواهند ایستاد. استفان ردمیکر Rademaker معاون وزارت امورخارجه آمریکا، که در یک کمیته فرعی روابط بین المللی مجلس نمایندگان این کشور صحبت می کرد، گفت : واشنگتن از این کنفرانس استفاده خواهد کرد تا توجه جهانیان را به برنامه های هسته ای ایران و کره شمالی جلب کند.
حضور ایران در این کنفرانس و رو در روئی احتمالی آن با آمریکا سبب شده است تا کارشناسان و صاحبنظران نسبت به موفقیت این کنفرانس اظهار بدبینی کنند. از آنجا که تصمیم های این کنفرانس باید با اجماع عمومی انجام شود، مقامات آمریکائی هم نسبت به موفقیت آن چندان خوشبین نیستند.
جوزف سیرینسیونه، یکی از کارشناسان بنیاد کارنگی برای صلح بین المللی گفت: اگر شرکت کنندگان در کنفرانس بازنگری در پیمان NPT نتوانند به توافقی دست یابند و این کنفرانس سندی با موافقت همه اعضا تصویب نکند، کشورهای زیادی این شکست را به منزله گواهی بر از هم پاشی رژیم خلع سلاح تعبیر خواهند کرد.
به گفته وی کنفرانس NPT در بحران هسته ای ایران نقش مهمی بازی خواهد کرد.
و در صورتی که کنفرانس با دو دستگی و اختلاف پایان یابد و واشنگتن مورد سرزنش قرار گیرد، جلوگیری از بلندپروازی های هسته ایران به مراتب دشوارتر خواهد بود.
آمريكا در اين اجلاس قرار است طرحي را به پيشنهاد بگذارد كه به موجب آن كشورهايي که تاکنون نتوانسته اند تاسیسات غنی سازی و تولید مواد هسته ای مورد نیاز در نیروگاه های هسته ای را ایجاد کنند، از دریافت تکنولوژی پیشرفته غنی سازی از کشورهای پیشرفته جهان محروم خواهند شد.