آئین ها و جشن های کهن در ایران امروز

آفتاب‌‌نیوز : پنجه (خمسه مسترقه)،در گاهشماری ایران ، به درستی، کبیسه ای هر ساله بود.بدین معنی که ماه های سی روزه ای که هر روزش را نامی و نشانی آشکار بود و به تمامی 360 روز بود؛ پس برای همسانی 5 روز به پایان سال – یا به آغاز سال افزودند.و این پنج روز را- که در «جستار نوروز» از آن سخن خواهد رفت- دست از کار کشیده، و به شادی و شوخی برگزار می کردند. نمونه هایی دیگر از کبیسه کردن، در گاهشماری های گذشته و امروز کم نیست.
از سال 1304 خورشیدی با افزودن یک روز به ماه های فروردین تا شهریور ماه و محاسبه اسفند 29 روز، روزهای پنجه ،به دست فراموشی سپرده می شود؛و با سی روز حساب کردن اسفند ماه، در هر چهار سال، یک بار، کبیسه می شود.
درباره جشن ها و آئین های کهن ایران- انگیزه و شیوه برگزاری- کتاب ،مقاله، داستان و شعر بسیار است.
بیشترین و گویاترین سندها درباره برگزاری جشن های پیش از اسلام- و پس از اسلام – کتاب های ادبی،تاریخی و اجتماعی سده های چهارم و پنجم هجری است که بایستی از کتاب های التفهیم،آثارالباقیه،مروج الذهب،شاهنامه،زین الاخبار،تاریخ بیهقی و….نام برد. کتاب های این دوره،در بسیاری از زمینه ها، از جمله آئین ها،منبعی ارزشمند برای نویسندگان و پژوهشگران سده های پس از آن تا به امروز است.
در این هفتاد و پنج سال اخیر، کتاب، مقاله و پژوهش های فراوانی، درباره جشن ها و آئین های کهن و باستانی ایرانی، با استناد به منبع های یاد شده، تالیف گردیده است. و به درستی در معرفی جشن های کهن ناگفته نمانده است. برخی از کتاب ها و پژوهش ها بدین شرح است:
گاهشماری در ایران قدیم، از تقی زاده، 1375؛- مزدیسنا و تاثیر آن در ادبیات فارسی، تالیف دکتر محمد معین،1336؛- گاهشماری و جشن های ملی ایرانیان، از دکتر ذبیح الله صفا،1355؛- گاهشماری و جشن های ایران باستان، هاشم رضی،1358؛- تقویم و تاریخ درایران ،ذبیح بهروز،1331؛-جهان فروری،دکتر بهرام فره وشی،1364 (چاپ دوم)؛-آئین برگزاری جشن های ایران باستان، اردشیر آذرگشب، 1356؛- جشن های باستانی ایران، علی خوروش، 1336؛-آناهیتا،ابراهیم پور داود،1343؛-آئین های نوروزی، مرتضی هنری،1353؛ شمار مقاله درباره جشن ها و آئین های کهن ، در سده اخیر، بسی بیش از کتاب است. کمتر فصل نامه، ماهنامه و هفته نامه ای را سراغ داریم که همه ساله به ویژه نوروز، شرحی ننوشته باشد. فهرست مقاله ها و پژوهش های فراوانی را در این زمینه، در کتابهای نوروز، تاریخچه و مرجع شناسی و فهرست مقالات مردم شناسی می یابید.
افزون بر آن، سازمان ها و موسسه هایی که به مطالعه و پژوهش مردم شناسی می پردازند، در کنار پژوهشهای دیگر، به مطالعه شیوه برگزاری جشن ها، در شهرها،روستا ها و عشیره های ایران پرداخته اند که از آن جمله است:
1. مرکز مردم شناسی ایران: این مرکز پژوهش های ارزنده ای در زمینه فرهنگ عامه، جشن ها و آیین های فرهنگی و سنتی ایران،منتشر ساخت. دوره مجله فرهنگ و مردم مجموعه ارزشمندی درباره آیین ها است.
2. مؤسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی: با پژوهش ها، گردآوری ها، و مونوگرافی ها در شناختن و شناساندن آیین ها سهمی درخور توجه دارد.
3. مرکز فرهنگ مردم: با امکانی که در پخش برنامه های رادیویی برای گردآوری فولکلور و آیین های عامه مردم داشت، گنجینه پر بهایی در این باره فراهم آورد.
کوشش ها و پژوهش های این سه مرکز، تجربه گران سنگی در شناخت و گردآوری شیوه های برگزاری جشن ها و آیین های سنتی، محلی و منطقه ای بود. و بسیاری از مقاله های نشریه ها به قلم پژوهشگران این سه مرکز آموزشی و پژوهشی نوشته شده است.
برگزاری جشن ها، همان گونه که در "درازای زمان" به یک شیوه و روال بر جای نمانده، در "پهنای مکان" نیز به یک گونه برگزار نمی شود. هر شهر، منطقه و آبادی، جشن ها و آیین های سنتی را متناسب با وضع اقلیمی، قومی، تاریخی و اعتقادی ویژه آن محل برگزار می کند. شیوه ای که نمی توان آن را "تعمیم" داد. و برای آشنایی با این تفاوت ها است که پژوهش ها و مقاله هایی، که معرف برگزاری جشن یا جشن ها در منطقه ای معین است، مورد توجه قرار می گیرد.

تکنولوژی صنعتی و برگزاری جشن ها
رسانه های گروهی، و وسیله های پر شتاب رفت و آمد بین شهر ها و آبادی ها، به ناگزیر، در بسیاری از زمینه ها و نیز در برگزاری جشن ها یکنواختی و یکسانی را موجب می شود. هنگامی که صفحه تلویزیون "سفره هفت سین" را در تهران، و در یک برنامه رسمی نشان می دهد، خواه و ناخواه، بر فراهم آوری «سفره هفت سین» شهرهای دور و نزدیک اثر می گذارد. و یکسانی و یکنواختی را –به ویژه در فرهنگ غیر مادی- گسترش می دهد.
از آنجا که به دشواری می توان –یا درست تر بگوییم نمی توان- از اشاعه فرهنگ مادی جلوگیری کرد، در بسیاری از کشورها و شهر ها می کوشند که فرهنگ غیر مادی منطقه را – که معرف هویت فرهنگی است-زنده و پابرجا نگه دارند.
در این پژوهش- چنان که عنوان کتاب گویای آن است – به جشن ها و آیین های کهنی پرداخته شده که برگزاری آنها، با همه دگرگونی ها و پیش آمدهای اجتماعی و سیاسی پابرجای مانده است. کتاب ها و سندهای سده های پیشین –به ویژه سده چهارم و پنجم- و مشاهده ها و مشارکت های نگارنده، منبع و ماخذ اصلی را تشکیل می دهد. و در پایان هر جستار، منبع های مورد استفاده، به ترتیبی که در متن آمده یاد شده است.
بخش های سه گانه کتاب عبارتند از:
1. بخش نخست شامل جشن ها و آیین هایی است که در همه شهرهای ایران، و در بین همه قشرهای اجتماعی، از کهن ترین زمان ها، تا به امروز- با تفاوت هایی که خواه و ناخواه زاییده و پرورش یافته فضای جغرافیایی و تاریخی است- برگزار می شود، و از آن جمله اند: نوروز، یلدا و نیز مهرگان (با توضیحی کوتاه).
2. در بخش دوم، از جشن های کهنی سخن می رود که در بسیاری از شهرها به دست فراموشی سپرده شده، ولی در یک یا دو منطقه و استان تا به امروز برجای مانده است، مانند جشن سده در کرمان و جشن تیرگان در مازندران.
3. بخش سوم درباره آیین هایی است که نمی توان و نبایست نام جشن (به مفهوم شادمانی) بر آن نهاد. این آیین ها که از دیرباز بوسیله پیروان مذهبی، ارمنی و شیعه در منطقه های کوهستانی یزد و ماکو و کاشان برگزار می شود، دارای همسانی هایی درخور توجه اند. 

فهرست
در آمد سخن 9 تا 32
ویژگی جشن ها ( ص10). جشن و سوگواری (13). رده بندی جشن ها( ص14). پیوند جشن ها و آئین های کهن با اسطوره های دینی(ص18). فصل ها و آغاز سال(ص24).کبیسه(ص27) تکنولوژی صنعتی و برگزاری جشن ها(ص31).
نوروز35 تا 77
پیدایش جشن نوروز (ص36). روایت های اسلامی درباره نوروز(ص40). روزها یا ماه جشن (ص42). پنجه(خمسه مسترقه)(ص43). میر نوروزی (ص45). چهارشنبه سوری(ص48). روزهای مردگان(پنجشنبه آخر سال)(ص53). خانه تکانی(ص54).کاشتن سبزه(55). سفره هفت سین(56) لباس نو (57). خوراک های نوروزی(59).دید و بازدید(61).نوروز اول(63).هدیه نوروزی(عیدی).سیزده بدر(69).
جشن مهرگان79 تا 87
یلدا 89 تا 96
جشن تیرگان(تیر ما سیزه شو)99تا 120
داستان آرش(ص100). جشن تیرگان در مازندران (ص107).تیر و جشن (113).
جشن سده 121تا 140
واژه سده (ص121).پیدایش آئین سده (ص123). برگزاری جشن سده (ص125).جشن سده و کیش زردشتی (ص128). سده سوزی در کرمان(ص132).
به حق پیر چک چکو143تا 152
آئین های سالانه در قره کلیسا153تا 163
آئین های قالی شویان در مشهد اردهال 165 تا 184
مشهد اردهال (ص160).زمان و علت قالی شویان (ص167). روند برگزاری(ص169).هفته جار(ص170). شب زیارتی(ص172). جمعه قالی(ص173). لعنت بادها (ص174). بعد از مراسم (ص177). هفته نشلجی ها(ص181) 
آئین های همراه با نام روزهای ماه و هفته185تا205
هفته(ص193). روزهای هفته(ص194). پیوند دین با نام روزهای ماه و هفته (ص200). جدول نام های روزهای هفته(ص201)نمایه (203)