اوكراين و روسيه بر سر دوراهي
آفتاب‌‌نیوز : 
نمي توان گفت ولاديمير پوتين چه كمكي مي توانسته به ويكتور يانوكوويچ، نخست وزير سابق اوكراين و نامزد شكست خورده انتخابات اين كشور كند. اما ارزش توافقنامه هاي تجاري دو کشور، خيلي بيشتر از صدها ميليون دلار است. قوانين آزاد رفت و آمد، موجب شده زندگي اوكرايني ها در مسكو راحت تر از خود روسي ها باشد. اما مناقشه بزرگي در مورد «دخالت» غرب در انتخابات اوكراين به پا شد. انتخاب مجدد پوتين در همان سال، اصلا به چنين فداكاري هايي نياز نداشت. حالا ماشين تبليغاتي عظيم روسيه، تلاش مشاورين كرملين براي حمايت از يانوكوويچ، تبريك خيلي زودهنگام پوتين براي پيروزي يانوكوويچ در انتخابات 21 نوامبر و حقير شدن مسكو پس از ابطال انتخابات را هم به اين جنجال اضافه كنيد.
حقارت كرملين چيزي بود كه براي جاسوسان سابق KGB در كرملين، قابل بخشش يا فراموشي نبود.
اين همان چيزي بود كه ميخائيل ساكاشويلي رئيس جمهور گرجستان هم در دومين رسوايي پوتين در سال هاي اخير به ويكتور يوشچنكو يادآوري مي كرد. اظهارنظرهاي خشمگينانه و ضدغربي تلويزيون روسيه و لحن تند پوتين در مورد «انقلاب نارنجي» هم عمق ناراحتي مسكو در اين خصوص را نشان مي داد. رئيس جمهور روسيه كاملاً از تصور «صدور» انقلاب نارنجي به قلمرو خودش وحشت زده بود و بنابراين ديگر صحبت در مورد توطئه غرب عليه روسيه، در اظهارات ناسيوناليست هاي افراطي مطرح نمي شد.
اما يوشچنكو بسيار خوش شانس است چون اوكراين مثل گرجستان نيست. اوكراين جمعيتي حدود 50 ميليون نفر دارد و يك اقليت بزرگ روس را تشكيل مي دهد. خطوط مهم لوله هاي انتقال و اقتصاد شكوفاي اوكراين در كنار سرمايه گذاري قابل توجه روسيه، همگي حاكي از اهميت فوق العاده اوكراين براي روسيه هستند.
سالي كه پيش روست
نمي توان گفت چه كسي مي تواند زندگي را اين قدر براي يوشچنكو و دولتش سخت كند. يانوكوويچ اذعان مي كند كه شانس بي اعتبار شمردن انتخابات بسيار كم است اما مناقشه بر سر قدرت واقعي در اوكراين هنوز پايان نيافته است.
در بدترين حالت ممكن، يوشچنكو خود مي داند اصلاح قانون اساسي- كه او مجبور است به عنوان بخشي از قانون برگزاري انتخابات مجدد بپذيرد- بيشتر قدرت او را به پارلمان واگذار خواهد كرد و در حالي كه پارلمان فعلي از اكثريت مطلق حامي يوشچنكو برخوردار است، نتيجه انتخابات پارلماني مارس 2006، چندان قابل پيش بيني نخواهد بود. تلاش براي ناكارآمد جلوه دادن دولت يوشچنكو و كم اهميت شمردن تلاش هاي آن براي ايجاد تغيير در يك سالي كه تا زمان برگزاري اين انتخابات باقي مانده است، راهي براي مسكو است كه اكثريت ضد يوشچنكو در پارلمان را به نفع خود افزايش دهد و اهداف ضدغربي خود را دنبال كند.
مسكو كه ماه ها علناً از يانوكوويچ حمايت كرده بود، نهايتاً موضع سابق خود را كنار گذاشت. مسكو اكنون تأكيد مي كند كه آماده است با هر رئيس جمهور منتخب مردم اوكراين همكاري كند. در جريان كنفرانس مطبوعاتي پوتين در پايان سال گذشته ميلادي، پوتين حتي يادآوري كرد كه به هنگام نخست وزيري يوشچنكو در دولت كوچما، يعني در فاصله سال هاي 2000 تا 2001 مسكو همكاري خوبي با يوشچنكو داشته است.
سرگئي لاوروف وزير امور خارجه روسيه از اين هم پيشتر رفت و اعلام كرد اگر اوكراين زماني تصميم بگيرد به ناتو بپيوندد، روسيه مشكلي نخواهد داشت. اين اظهارنظر، هم اوكراين و هم ناتو را بسيار شگفت زده كرد. اما كرملين فرصت هاي زيادي براي جلب توجه دولت جديد اوكراين در اختيار خواهد داشت، به شرطي كه در جهت مناسب غرب حركت كند. ضرب الاجل اخير تركمنستان به اوكراين كه كشوري وابسته به انرژي است، در مورد قيمت گاز نگراني هايي ايجاد كرد و مي توانست اولين تير هشدار باشد. كي يف مجبور بود بپذيرد كه 30 درصد قيمت ها را افزايش دهد زيرا تركمن ها در آخرين روزهاي ماه دسامبر، انتقال گاز را متوقف كرده بودند.
اما حتي اگر ضرب الاجل گاز هم فقط گوشه اي از افكار ديكتاتور تركمن باشد، به عنوان يك عامل يادآورنده مهم براي رئيس جمهور اوكراين عمل خواهد كرد زيرا تقريباً تمام نيازهاي گاز اوكراين يا مستقيماً از طريق روسيه يا از طريق خطوط لوله آن تأمين مي شود. حركت اخير گاز پروم براي افزايش قيمت ها براي روسيه سفيد و بي اثر كردن تصميم قبلي مسكو مبني بر عدم تحميل ماليات بر ارزش افزوده بر صادرات گاز به آن كشور نشان مي دهد كه كي يف هم مي توانست همين تصميم ناگهاني را اتخاذ كند.
گزينه هاي پوتين
يوشچنكو كاملاً از مشكلاتي كه مسكو ايجاد خواهد كرد اطلاع دارد. براي او كار كردن با همتايش در مسكو، راحت نخواهد بود. خاطرات جنگ تبليغاتي كه روسيه در زمان تبليغات انتخاباتي بر او وارد كرد هنوز باقي است و بدتر از آن، هنوز ترديدهايي در مورد سمي كه در آغاز تبليغات انتخاباتي به او داده شد و ممكن بود به مرگ او منجر شود نقش روسيه در اين جريان وجود دارد. هرچند كه تاكنون كسي مستقيماً به نقش روسيه در اين جريان اشاره نكرده است. اما يوشچنكو مي داند كه موفقيتش در رياست جمهوري تا حد زيادي به تجديد روابط با مسكو بستگي دارد.
او قبلا اعلام كرده است كه در اولين سفر خارجي اش، به مسكو خواهد رفت. ترديدي وجود ندارد كه يوشچنكو از غرب حمايت مي كند، اما او بارها در هفته هاي اخير تأكيد كرده است كه اهداف اروپايي اوكراين، تا زمان تعيين جهت سياست خارجي روسيه قابل اجرا نخواهند بود. براي حل اختلافات داخلي اوكراين نيز يوشچنكو بايد به ميليون ها اوكرايني ساكن در شرق كه به يانوكوويچ و مواضع روسي اش راي داده بودند نشان دهد كه او هم مي تواند سطح روابط دوستانه كي يف و مسكو را حفظ كند و اين بدان معني است كه پوتين ترغيب مي شود مواضع سخاوتمندانه اش در قبال كي يف و يانوكوويچ را تغيير ندهد. از جمله اين مواضع، مي توان به قوانين آزاد رفت و آمد و لغو ماليات بر ارزش افزوده در صادرات انرژي به اوكراين اشاره كرد.
در مقابل توقف خصومت هاي اقتصادي و سياسي، يوشچنكو موارد ديگري براي پيشنهاد به مسكو دارد. او قبلا قول داده است كه از سرمايه گذاري روسيه حمايت كند و دلايلي هم وجود دارد كه نشان مي دهد پايتخت روسيه در اوكراين، تحت زمامداري يوشچنكو بهتر عمل خواهد كرد. يوشچنكو در زمان نخست وزيري اش بر فروش برخي كمپاني هاي انرژي به خريداران روسي نظارت مي كرد اما در صورت رياست جمهوري يانوكوويچ، تجار با نفوذ مي خواستند خارجي ها را از صحنه بيرون نگه دارند. خطوط لوله ادسا- برادي كه اكنون نفت خام روسيه را منتقل مي كند، احتمالا به منظور تأمين اولين هدف آن يعني انتقال نفت خزر به بازارهاي اروپايي مورد استفاده قرار خواهد گرفت هرچند كه اين موضوع، بسيار موجب دلخوري كرملين خواهد شد. اما يوشچنكو مي تواند جريان منظم نفت و گاز روسيه به غرب را از طريق خطوط لوله ديگر تضمين كند. او شايد تمايل داشته باشد قرارداد تجارت آزاد را با روسيه تحت قرارداد جنجالي منطقه اقتصادي منفرد پيش برود.
اما اين در صورتي است كه اين مسأله مانعي در راه روابط تجاري بهتر با اروپا نباشد. او مي تواند پروژه مورد علاقه روسيه يعني كشورهاي مشترك المنافع را زنده نگه دارد و از آن خارج نشود. او مي تواند گام هاي بلندي براي تغيير شرايط اقتصادي فاسد در مرز جنوب غربي روسيه بردارد و آن را به يك اقتصاد رقابتي و غني و يك بازار بزرگ براي صادرات روسيه تبديل كند.
اما با اين وجود، شكي وجود ندارد كه يوشچنكو نسبت به پوتين، بيشتر به داشتن روابط حسنه با مسكو نياز دارد. توپ در زمين مسكو است. اگر روسيه تصميم بگيرد كه در حالت نارضايتي باقي بماند عواقب آن براي اوكراين، لزوماً فاجعه بار نخواهد بود زيرا نمونه كشورهاي بالتيك هم آن را مشخصاً نشان مي دهد. اما در جنگ اقتصادي، كي يف فوراً تسليم خواهد شد. پوتين كه سياست خارجي اش بسيار غيرمعمول است، بايد تشخيص دهد كه منافعش در كجا تأمين خواهند شد: او يا به يك كشور جدا شده، درس سختي مي دهد يا روابطش را در حوزه دموكراسي اروپايي و پتانسيل هاي قدرت اقتصادي در مرزهايش گسترش مي دهد.
نمي توان گفت ولاديمير پوتين چه كمكي مي توانسته به ويكتور يانوكوويچ، نخست وزير سابق اوكراين و نامزد شكست خورده انتخابات اين كشور كند. اما ارزش توافقنامه هاي تجاري دو کشور، خيلي بيشتر از صدها ميليون دلار است. قوانين آزاد رفت و آمد، موجب شده زندگي اوكرايني ها در مسكو راحت تر از خود روسي ها باشد. اما مناقشه بزرگي در مورد «دخالت» غرب در انتخابات اوكراين به پا شد. انتخاب مجدد پوتين در همان سال، اصلا به چنين فداكاري هايي نياز نداشت. حالا ماشين تبليغاتي عظيم روسيه، تلاش مشاورين كرملين براي حمايت از يانوكوويچ، تبريك خيلي زودهنگام پوتين براي پيروزي يانوكوويچ در انتخابات 21 نوامبر و حقير شدن مسكو پس از ابطال انتخابات را هم به اين جنجال اضافه كنيد. حقارت كرملين چيزي بود كه براي جاسوسان سابق KGB در كرملين، قابل بخشش يا فراموشي نبود.
اين همان چيزي بود كه ميخائيل ساكاشويلي رئيس جمهور گرجستان هم در دومين رسوايي پوتين در سال هاي اخير به ويكتور يوشچنكو يادآوري مي كرد. اظهارنظرهاي خشمگينانه و ضدغربي تلويزيون روسيه و لحن تند پوتين در مورد «انقلاب نارنجي» هم عمق ناراحتي مسكو در اين خصوص را نشان مي داد. رئيس جمهور روسيه كاملاً از تصور «صدور» انقلاب نارنجي به قلمرو خودش وحشت زده بود و بنابراين ديگر صحبت در مورد توطئه غرب عليه روسيه، در اظهارات ناسيوناليست هاي افراطي مطرح نمي شد.
اما يوشچنكو بسيار خوش شانس است چون اوكراين مثل گرجستان نيست. اوكراين جمعيتي حدود 50 ميليون نفر دارد و يك اقليت بزرگ روس را تشكيل مي دهد. خطوط مهم لوله هاي انتقال و اقتصاد شكوفاي اوكراين در كنار سرمايه گذاري قابل توجه روسيه، همگي حاكي از اهميت فوق العاده اوكراين براي روسيه هستند.
سالي كه پيش روست
نمي توان گفت چه كسي مي تواند زندگي را اين قدر براي يوشچنكو و دولتش سخت كند. يانوكوويچ اذعان مي كند كه شانس بي اعتبار شمردن انتخابات بسيار كم است اما مناقشه بر سر قدرت واقعي در اوكراين هنوز پايان نيافته است.
در بدترين حالت ممكن، يوشچنكو خود مي داند اصلاح قانون اساسي- كه او مجبور است به عنوان بخشي از قانون برگزاري انتخابات مجدد بپذيرد- بيشتر قدرت او را به پارلمان واگذار خواهد كرد و در حالي كه پارلمان فعلي از اكثريت مطلق حامي يوشچنكو برخوردار است، نتيجه انتخابات پارلماني مارس 2006، چندان قابل پيش بيني نخواهد بود. تلاش براي ناكارآمد جلوه دادن دولت يوشچنكو و كم اهميت شمردن تلاش هاي آن براي ايجاد تغيير در يك سالي كه تا زمان برگزاري اين انتخابات باقي مانده است، راهي براي مسكو است كه اكثريت ضد يوشچنكو در پارلمان را به نفع خود افزايش دهد و اهداف ضدغربي خود را دنبال كند.
مسكو كه ماه ها علناً از يانوكوويچ حمايت كرده بود، نهايتاً موضع سابق خود را كنار گذاشت. مسكو اكنون تأكيد مي كند كه آماده است با هر رئيس جمهور منتخب مردم اوكراين همكاري كند. در جريان كنفرانس مطبوعاتي پوتين در پايان سال گذشته ميلادي، پوتين حتي يادآوري كرد كه به هنگام نخست وزيري يوشچنكو در دولت كوچما، يعني در فاصله سال هاي 2000 تا 2001 مسكو همكاري خوبي با يوشچنكو داشته است.
سرگئي لاوروف وزير امور خارجه روسيه از اين هم پيشتر رفت و اعلام كرد اگر اوكراين زماني تصميم بگيرد به ناتو بپيوندد، روسيه مشكلي نخواهد داشت. اين اظهارنظر، هم اوكراين و هم ناتو را بسيار شگفت زده كرد. اما كرملين فرصت هاي زيادي براي جلب توجه دولت جديد اوكراين در اختيار خواهد داشت، به شرطي كه در جهت مناسب غرب حركت كند. ضرب الاجل اخير تركمنستان به اوكراين كه كشوري وابسته به انرژي است، در مورد قيمت گاز نگراني هايي ايجاد كرد و مي توانست اولين تير هشدار باشد. كي يف مجبور بود بپذيرد كه 30 درصد قيمت ها را افزايش دهد زيرا تركمن ها در آخرين روزهاي ماه دسامبر، انتقال گاز را متوقف كرده بودند.
اما حتي اگر ضرب الاجل گاز هم فقط گوشه اي از افكار ديكتاتور تركمن باشد، به عنوان يك عامل يادآورنده مهم براي رئيس جمهور اوكراين عمل خواهد كرد زيرا تقريباً تمام نيازهاي گاز اوكراين يا مستقيماً از طريق روسيه يا از طريق خطوط لوله آن تأمين مي شود. حركت اخير گاز پروم براي افزايش قيمت ها براي روسيه سفيد و بي اثر كردن تصميم قبلي مسكو مبني بر عدم تحميل ماليات بر ارزش افزوده بر صادرات گاز به آن كشور نشان مي دهد كه كي يف هم مي توانست همين تصميم ناگهاني را اتخاذ كند.
گزينه هاي پوتين
يوشچنكو كاملاً از مشكلاتي كه مسكو ايجاد خواهد كرد اطلاع دارد. براي او كار كردن با همتايش در مسكو، راحت نخواهد بود. خاطرات جنگ تبليغاتي كه روسيه در زمان تبليغات انتخاباتي بر او وارد كرد هنوز باقي است و بدتر از آن، هنوز ترديدهايي در مورد سمي كه در آغاز تبليغات انتخاباتي به او داده شد و ممكن بود به مرگ او منجر شود نقش روسيه در اين جريان وجود دارد. هرچند كه تاكنون كسي مستقيماً به نقش روسيه در اين جريان اشاره نكرده است. اما يوشچنكو مي داند كه موفقيتش در رياست جمهوري تا حد زيادي به تجديد روابط با مسكو بستگي دارد.
او قبلا اعلام كرده است كه در اولين سفر خارجي اش، به مسكو خواهد رفت. ترديدي وجود ندارد كه يوشچنكو از غرب حمايت مي كند، اما او بارها در هفته هاي اخير تأكيد كرده است كه اهداف اروپايي اوكراين، تا زمان تعيين جهت سياست خارجي روسيه قابل اجرا نخواهند بود. براي حل اختلافات داخلي اوكراين نيز يوشچنكو بايد به ميليون ها اوكرايني ساكن در شرق كه به يانوكوويچ و مواضع روسي اش راي داده بودند نشان دهد كه او هم مي تواند سطح روابط دوستانه كي يف و مسكو را حفظ كند و اين بدان معني است كه پوتين ترغيب مي شود مواضع سخاوتمندانه اش در قبال كي يف و يانوكوويچ را تغيير ندهد. از جمله اين مواضع، مي توان به قوانين آزاد رفت و آمد و لغو ماليات بر ارزش افزوده در صادرات انرژي به اوكراين اشاره كرد.
در مقابل توقف خصومت هاي اقتصادي و سياسي، يوشچنكو موارد ديگري براي پيشنهاد به مسكو دارد. او قبلا قول داده است كه از سرمايه گذاري روسيه حمايت كند و دلايلي هم وجود دارد كه نشان مي دهد پايتخت روسيه در اوكراين، تحت زمامداري يوشچنكو بهتر عمل خواهد كرد. يوشچنكو در زمان نخست وزيري اش بر فروش برخي كمپاني هاي انرژي به خريداران روسي نظارت مي كرد اما در صورت رياست جمهوري يانوكوويچ، تجار با نفوذ مي خواستند خارجي ها را از صحنه بيرون نگه دارند. خطوط لوله ادسا- برادي كه اكنون نفت خام روسيه را منتقل مي كند، احتمالا به منظور تأمين اولين هدف آن يعني انتقال نفت خزر به بازارهاي اروپايي مورد استفاده قرار خواهد گرفت هرچند كه اين موضوع، بسيار موجب دلخوري كرملين خواهد شد. اما يوشچنكو مي تواند جريان منظم نفت و گاز روسيه به غرب را از طريق خطوط لوله ديگر تضمين كند. او شايد تمايل داشته باشد قرارداد تجارت آزاد را با روسيه تحت قرارداد جنجالي منطقه اقتصادي منفرد پيش برود.
اما اين در صورتي است كه اين مسأله مانعي در راه روابط تجاري بهتر با اروپا نباشد. او مي تواند پروژه مورد علاقه روسيه يعني كشورهاي مشترك المنافع را زنده نگه دارد و از آن خارج نشود. او مي تواند گام هاي بلندي براي تغيير شرايط اقتصادي فاسد در مرز جنوب غربي روسيه بردارد و آن را به يك اقتصاد رقابتي و غني و يك بازار بزرگ براي صادرات روسيه تبديل كند.
اما با اين وجود، شكي وجود ندارد كه يوشچنكو نسبت به پوتين، بيشتر به داشتن روابط حسنه با مسكو نياز دارد. توپ در زمين مسكو است. اگر روسيه تصميم بگيرد كه در حالت نارضايتي باقي بماند عواقب آن براي اوكراين، لزوماً فاجعه بار نخواهد بود زيرا نمونه كشورهاي بالتيك هم آن را مشخصاً نشان مي دهد. اما در جنگ اقتصادي، كي يف فوراً تسليم خواهد شد. پوتين كه سياست خارجي اش بسيار غيرمعمول است، بايد تشخيص دهد كه منافعش در كجا تأمين خواهند شد: او يا به يك كشور جدا شده، درس سختي مي دهد يا روابطش را در حوزه دموكراسي اروپايي و پتانسيل هاي قدرت اقتصادي در مرزهايش گسترش مي دهد.
گزارش خطا
ارسال به دوستان
نسخه چاپی
ذخیره عضویت در خبرنامه 
پربحث ترین عناوین
پرطرفدار ترین عناوین
لینک های مفید