مذاکره برجامی در وین، تصمیم در تهران؛ ایران از توافق هسته‌ای با قدرتهای جهانی خارج می‌شود؟
نتیجه یکی از مهم‌ترین نشست‌های کمیسیون مشترک برجام که روز جمعه در وین برگزار شد، در تهران مشخص می‌شود. نمایندگان پنج کشور آلمان، فرانسه، انگلیس، چین و روسیه بعد از پایان مذاکرات اخیر در تلاش برای متقاعد کردن تهران جهت ماندن در برجام اعلام کردند، «اینستکس» عملیاتی شده است و اولین تراکنش‌های آن نیز در حال پردازش است.
به گزارش آفتاب‌‌نیوز؛ این سو نیز سید عباس عراقچی، معاون وزیر خارجه ایران ضمن تأیید آغاز به کار «اینستکس»، تلاش اروپا برای عملیاتی کردن سازوکار مالی با تهران را گامی سازنده خواند که البته به نظر نمی‌رسد چندان برای حفظ برجام کافی باشد. با این حال او گفت که این مقام‌های بلندپایه ایران هستند که درباره اقدامات صورت گرفته از سوی شرکای برجامی جمهوری اسلامی به قضاوت می‌نشینند.
به نوشته روزنامه ایران؛ نمایندگان ایران و اعضای باقی مانده در توافق هسته‌ای دو روز پیش در حالی دور یکدیگر جمع شدند که به نظر می‌رسید اهمیت برگزاری این نشست کمتر از مذاکرات نهایی منجر به توافق هسته‌ای در سال ۹۴ نباشد. چه بعد از خروج امریکا از برجام و سلسله تحریم‌هایی که دونالد ترامپ با هدف ناچار کردن ایران به مذاکراتی مجدد پیرامون موضوع هسته‌ای بازگرداند، باعث شد اروپا بکوشد با هدف حفظ برجام، مجموعه اقدامات مقابله‌ای را در مواجهه با طوفان تحریم‌های امریکایی در پیش گیرد. ساز و کار مالی موسوم به «اینستکس» که تلاشی جهت دور زدن تحریم‌های امریکا طراحی شد، از جمله تلاش‌هایی بود که نشان می‌داد اروپا صرف نظر از اینکه امریکا چه موضعی درباره برجام دارد، به راه خود می‌رود. این سامانه مالی در قالب یک واسطه عمل می‌کند که وارد کننده کالاهای ایرانی در اروپا بدهی خود را به «اینستکس» پرداخت می‌کنند و سپس این کانال مالی آن را در اختیار صادرکننده کالا به ایران قرار می‌دهد. به این ترتیب پولی به ایران منتقل نشده و در اصل مبادلات مالی صورت نمی‌گیرد. در واقع این راهی بود که اروپا از قبال آن درصدد بود راه تجارت با ایران را ولو در سطح محدود حفظ کند تا حلقه اتصال با اقتصاد پراهمیت ایران باقی بماند. این طرف هم تهران از شرکای برجامی خود خواسته هر اقدام آنها دست کم باید مسیر تبادلات بانکی را تسهیل و فروش نفت ایران و پول حاصل از آن را تضمین کند.
همه اینها در حالی است که در یک سال گذشته بعد از خروج امریکا از برجام که ایران کوشید به تعهدات خود در چارچوب این توافق پایبند بماند، طراحی و اجرای سازوکار مالی اروپایی آنچنان با کم کاری و تعلل رو به رو شد که در نهایت صبر تهران لبریز و باعث شد در ۱۹ اردیبهشت سال جاری اجرای بخشی از تعهدات برجامی خود را متوقف کند. ایران در عین حال هشدار داد، چنانچه شرکای توافق هسته‌ای تا ۱۶ تیرماه اقدام قابل توجهی برای حفظ منافع اقتصادی ایران در چارچوب این توافق انجام ندهند، بزودی اجرای بخش دیگری از تعهدات برجامی خود را متوقف خواهند کرد. اگرچه مقام‌های بلندپایه اروپایی در واکنش به این اقدام ایران مواضعی آمیخته به هشدار و دلجویی اتخاذ کردند با این حال تأکید کردند عملیات اجرای اینستکس را سرعت بخشیده‌اند چنان که اعلام شد نخستین تراکنش‌های مالی در قالب این سامانه مالی در آستانه نشست وین صورت گرفته است.
آغاز اولین تراکنش‌های مالی «اینستکس»
در شرایطی که تنها چند روز به پایان فرصت دو ماهه ایران برای برداشتن گام‌های جدی شرکای اروپایی اش باقی مانده است، شرکای توافق هسته ای جمعه گذشته در یکی از مهم‌ترین نشست‌های این کمیسیون با یکدیگر ملاقات کردند و اقدامات لازم را برای تحقق بخشیدن به منافع اقتصادی آن مورد بررسی قرار دادند. در پی این نشست که سه ساعت و نیم به طول انجامید اتحادیه اروپا با انتشار بیانیه‌ای ۹ بندی از عملیاتی شدن «اینستکس» خبر داد و تأکید کرد، تلاش‌ها برای رفع تحریم‌ها شدت می‌گیرد.
به این ترتیب فرانسه، آلمان و انگلستان اعلام کردند: «اینستکس عملیاتی شده و در دسترس تمامی دولت‌های عضو اتحادیه اروپایی قرار دارد و اولین تراکنش‌های آن نیز در حال پردازش است.» اعضای کمیسیون در عین حال تأکید کردند به همکاری‌های تکمیلی با نهاد متقابل تأسیس شده ایرانی سرعت بخشیده می‌شود. آنها ضمن اعلام این خبر که برخی دولت‌های عضو اتحادیه اروپایی در حال پیوستن به سهامداران اینستکس هستند، تأکید کردند که درهای این سامانه مالی را به روی فعالان اقتصادی کشورهای ثالث نیز باز می‌کنند. اعضای طرف برجام همچنین پیشرفت پروژه مدرن سازی رآکتور تحقیقاتی اراک را مطابق آنچه در برجام پیش‌بینی شده مورد توجه قرار دادند و از پیشرفت‌های به دست آمده توسط رؤسای مشترک کارگروه اراک یعنی چین و انگلستان استقبال کردند.
پیش از آن نیز هلگا اشمید، معاون مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در توییتر خود نوشته بود: «پیشرفت خوبی درباره پروژه‌های اراک و فردو به دست آمد.» خبری که عراقچی هم آن را تأیید کرد و گفت، «در بحث اراک هم پیشرفت خوبی داشتیم و همه اعضا تعهد کردند در جدول زمانی مشخص شده ساخت این رآکتور جدید به انجام برسد.» روز جمعه همچنین شماری از کشورهای اروپایی شامل هلند، بلژیک، اتریش، فنلاند، اسلوونی، اسپانیا و سوئد در بیانیه‌ای مشترک، از تلاش برای راه‌اندازی کانال‌های تجاری قانونی با ایران شامل اینستکس خبر دادند و خواهان پیوستن به این سازوکار مالی شدند.
شروع پروسه دیرهنگام «اینستکس»
عراقچی نشست کمیسیون مشترک برجام را یک گام رو به جلو ارزیابی کرد اما در عین حال گفت که این نشست با انتظارات ایران فاصله قابل توجهی دارد. معاون وزیر خارجه ایران مهم‌ترین موضوع مورد بحث در نشست وین را «اینستکس» دانست و گفت: «این کانال مالی الان عملیاتی شده و دو سه تا مورد کاری هم الان در حال انجام شدن است و ظرف روزهای آینده تبادل مالی انجام می‌شود. کشورهای دیگر هم قبول کردند که به عنوان سهامدار به این کانال بپیوندند.»
عراقچی همچنین گفت: «کشورهای اروپایی در نظر دارند اعتباراتی را برای اینستکس در نظر بگیرند و الان این کانال به روی همه کشورهای اروپایی باز است و می‌توانند با ایران معامله داشته باشند و بزودی قول دادند کشورهای دیگر هم بتوانند از این طرف با ایران معامله داشته باشند.»معاون وزیر خارجه ایران شروع این پروسه را دیرهنگام و کمتر از انتظارات ایران توصیف کرد و در عین حال تصریح کرد: «این سازوکار مالی به مرحله عملیاتی شدن رسیده است.» عراقچی البته این را هم اضافه کرد که «اینستکس بدون اینکه خرید نفت از ایران انجام شود یا اعتبارات خاصی برای آن در نظر گرفته شود نمی‌تواند انتظارات ما را به طور کامل برآورده کند. بنابراین کشورهای اروپایی باید به طور جدی بحث فروش نفت ما را در دستور کار خود داشته باشند.»معاون ظریف همچنین خبر داد که در این نشست تصمیم‌گیری شد که جلسه وزیران خارجه عضو برجام بزودی برگزار شود اما درباره زمان و مکانش تصمیم‌گیری نشد و از مجاری دیپلماتیک تصمیم‌گیری و اعلام می‌شود. او گفت: «احتمالاً این نشست در ماه جولای و قبل از تعطیلات تابستانی در اروپا خواهد بود.»
عراقچی در پایان با اشاره به اینکه نشست روز جمعه کمیسیون مشترک، انتظارات ایران را برآورده نمی‌کند و فاصله ملموسی با سطح خواسته‌های ایران دارد، افزود: «با این وجود، این جلسه آنقدر ارزش دارد که ما روی آن فکر کنیم. من نتایج را به تهران می‌برم و آنها تصمیم می‌گیرند که چه اقدامی انجام دهند؛ تصمیم به «کاهش تعهدات» را متوقف کنند یا خیر. من در جایگاهی نیستم که بگویم ایران این کار را می‌کند یا نه، اما از نظر من این جلسه برای توقف تصمیم ایران به کاهش تعهدات کافی نیست.»
ایران از برجام خارج نمی شود تعهدات کاهش می یابد
فریدون وردی‌نژاد تحلیلگر روابط بین‌الملل نیز می گوید: تهران همچنان به برجام متعهد بوده و در برجام خواهد ماند. بنابراین هیچ یک از اقدامات به معنای خروج از برجام نیست. ضمنا خروج از برجام در چارچوب منافع ایران تا به امروز معنا و مفهومی ندارد.
روزنامه آرمان در خصوص راه‌اندازی اینستکس گفت‌وگوی کوتاهی را با فریدون وردی‌نژاد تحلیلگر روابط بین‌الملل ترتیب داده که در ادامه می‌خوانید:
سیدعباس عراقچی که برای شرکت در کمیسیون مشترک برجام به اتریش سفر کرده، گفت اینکه کشورهای عضو برجام نمی‌خواهند به تعهداتشان عمل کنند و یا اینکه نمی‌توانند عمل کنند از نظر ما تفاوتی ندارد و مهم این است که در عمل اتفاق خاصی نیفتاده است، از دیدگاه شما، اروپایی‌ها تا چه میزان خود را متعهد به راه‌اندازی واقعی اینستکس می‌دانند؟
اروپایی‌ها قدم‌هایی برداشتند اما این قدم‌ها کافی نبوده است. این اتفاق بزرگی بوده که برای اولین بار در تاریخ معاصر آمریکایی‌ها و اروپایی در دو موضع کاملاً متفاوت از نظر مسائل بین‌المللی، دیپلماتیک و تجاری قرار گرفته‌اند. انزوای ایالات متحده در برخورد با برجام یکی از دستاوردهایش پایداری اروپا برای حفظ برجام بوده است. بنابراین نباید چنین مساله‌ای را فراموش کنیم. اما بحث سیاسی، دولتی و دیپلماتیک که اروپا حداکثر تلاشش را کرده یک بحث است. همچنین شرکت‌های بزرگ اروپایی و بخش تجاری اروپا رفتار متفاوتی را با این مساله داشته‌اند. آنچه که تهران انتظار دارد این است که اروپایی‌ها، چین و روسیه راه‌هایی را برای حفظ برجام پیدا کنند که به‌وسیله آن بتوانند نگاه سیاسی، دیپلماتیک و حمایتی را که نسبت به برجام دارند را به شکل عملیاتی در بخش خصوصی تجاری هم وارد کنند.
اگر قرار باشد امکان‌سنجی احتمالی کنید در درجه اول آیا امکان کاهش تنش میان تهران-واشنگتن وجود دارد و در درجه دوم با توجه به تیم افراطی کنونی در کاخ سفید احتمال بازگشایی روزنه‌هایی از گره کور روابط میان ایران و آمریکا وجود دارد؟
به نظر می‌رسد کاهش تنش امکان‌پذیر است و بدون شک به‌وقوع خواهد پیوست. به‌دلیل آنکه نه منطقه ظرفیت ادامه این روند افزایش تنش‌ها دارد و نه سطح بین‌المللی علاقه‌مند به توسعه درگیری بوده و نه شرایط داخلی ایالات متحده و حتی ایران تداوم این وضعیت ناپایدار تنش‌آلود را تحمل خواهد کرد. بنابراین شرط آنکه این تنش‌ها به حداقل ممکن برسد و به سمت شرایط بهتر رود ناامیدی آمریکا از تاثیر تحریم‌ها روی مردم ایران است. که تا به امروز این مساله اتفاق افتاده است. به عبارت دیگر به‌رغم همه این فشارها و لفاظی‌های سیاسی، نظامی و تهدیداتی که وجود داشته است شاهد یک رفتار پایدار و تقریباً ثابتی در میان مردم ایران بوده‌ایم.
مردم کشورمان در را بطه با نوسانات قیمت ارز، افزایش قیمت کالاها، تجارت با همسایگان و راه‌هایی که کشورمان برای عبور از سد تحریم‌ها یافته است اصل ناامیدی ایالات متحده از موثر بودن تحریم‌ها در به زانو در آوردن ملت ایران زمینه اصلی کاهش تنش در منطقه خواهد بود. هرچه آنها به این نتیجه برسند که تحریم، تهدید و فشار ملت ایران را متحدتر کرده و تحریم‌ها تاثیری بر وضعیت کشورمان نخواهد داشت و یا ایران را از پای در نخواهد آورد، چون نمی‌توانیم بگوییم تحریم‌ها بی‌تاثیر بوده است. بالاخره فشار برروی مردم، کمبودها، شرایط اضطراری، بودجه‌بندی خاص و… وجود دارد. وضعیت کنونی تا حدودی طبیعی است چون کشور در یک جنگ اقتصادی قرار دارد. بالاخره جنگ هم شرایط خاص خود را دارد. سه مساله بسیار حائز اهمیت است: اول اینکه شرایط کنونی، شرایط طولانی مدت و پایداری نیست.
دوم اینکه وضعیت کنونی مردم کشورمان را از پای در نخواهد آورد و تا به امروز تحریم نه تنها ایران بلکه هیچ کشوری را از بین نبرده است. سوم اینکه این شرایط می‌تواند موجب خوداتکایی و درون‌زا کردن اقتصاد کشور شود. بنابراین می‌بایستی از وضعیت تحت فشاری که کشور قرار دارد استفاده کرده و اصلاحات اقتصادی لازم را در ساختار اقتصادی خودمان به‌وجود آوریم. اصلاحاتی همچون مساله قیمت سوخت و همچنین اصلاح آن، وضعیت بانک‌ها و نظام بانکی، وضعیت بیمه‌ای درون کشور، موضوع یارانه‌ها و منطقی‌تر کردن وضعیت اقتصادی شاید فرصت‌هایی باشد که بتوانیم استفاده کنیم. اما به شرط آنکه کمر مردم زیر این فشارها خم نشود و ما بتوانیم از طبقات فرودست و آسیب‌پذیر جامعه با بسته‌های حمایتی از آنها حمات لازم را انجام دهیم تا فشار زیادی بر آنها وارد نشود و در عین حال بتوانیم اصلاحات اقتصادی را هم انجام دهیم. بنابراین کاهش تنش میان تهران-واشنگتن قابل پیش‌بینی است. اما عادی شدن مناسبات میان تهران-واشنگتن و اینکه به شرایط پایدار قابل اتکایی برسیم، مسیر خیلی طولانی را باید طی کنیم و الان خیلی زود است که در رابطه با چنین مساله‌ای اظهار نظر کنیم.
با توجه به جوسازی‌های رسانه‌های غربی بر ضد تهران آیا کاهش تعهدات برجامی ایران به معنای خروج تهران است؟ همچنین آیا خروج ایران از برجام به مصلحت و منافع مردم کشورمان است؟
جمهوری اسلامی ایران تا زمانی که منافعش در قالب برجام تامین شود و ایران بتواند از برجام به عنوان صلح در سطح منطقه، همبستگی در داخل کشور و اصلاح وضعیت اقتصادی و مواهب بهره‌مندی از آن بتواند به عنوان یک عضو از برجام استفاده کند حتماً برجام را حفظ خواهد کرد. همچنین تمامی اقداماتی که تاکنون انجام شده چه در مرحله اول و آنچه که در مرحله دوم برنامه‌ریزی شده است در قالب و چارچوب برجام به معنای حقوقی آن است. مواضع متعدد و متنوع کشورها مساله‌ای سیاسی، تبلیغاتی و رسانه‌ای است.
از منظر حقوقی هیچ‌کس تاکنون نه به ایران اشکالی وارد کرده و نه قادر به اشکال وارد کردن است. چرا که اقدامات ایران حقوقی است که در برجام برای کشورمان دیده شده است. ایران تاکنون بر اساس برجام اقداماتش را انجام داده است. بخشی از اقدامات در برجام از سوی ایران فراتر از تعهداتش انجام شده است. اما هنوز ایران می‌خواهد از امکاناتی که در درون برجام است استفاده کرده تا بتواند حقوق بیشتری برای خود استیفا کند. بنابراین تهران تا به امروز به این نقطه نرسیده است که برجام مغایر منافعش است.
بنابراین تهران همچنان به برجام متعهد بوده و در برجام خواهد ماند. بنابراین هیچیک از این اقدامات به معنای خروج از برجام نیست. ضمناً خروج از برجام در چارچوب منافع ایران تا به امروز معنا و مفهومی ندارد. یعنی بدان معنا نیست که اگر ایران از برجام خارج شود حقوقش بهتر و بیشتر تامین می‌شود. تا به امروز برجام به عنوان یک دستاورد برای جمهوری اسلامی ایران قابل قبول است. لذا تلاش ایران این است که بتواند از امکانات برجام استفاده کند.
برای جلوگیری از جنگ شخص اول های اروپا و ایران واجب است نشست داشته باشند . 
