حرف و حدیث‌های بازار ۲۵۰۰ میلیاردی و ورود وزیر برای ختم یک مهمانی

بازار خدمات ارزش افزوده (VAS) طی سال‌های اخیر در کشورمان رشد زیادی داشته است. با توجه به توسعه روزافزون صنایع وابسته به تلفن همراه و گسترش سریع مخاطبان آن، شرکت‌های تولیدکننده محتوا و سرویس نیز به توسعه سریع‌تر این محصولات پرداخته‌اند. بر اساس گزارش منتشر شده در GSMA (انجمن سامانه جهانی ارتباطات سیار) درخصوص کشورهایی که از سال ۲۰۱۴ تا ۲۰۱۷ رشد سریع‌تری در توسعه زیرساخت، تولید محتوا و ایجاد سرویس‌های اپراتوری داشته‌اند، منطقه منا در جایگاه نخست قرار دارد که در این منطقه ایران اولین کشور است.

بر اساس گزارش سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی، تعداد مشترکان تلفن همراه در ایران بیش از ۹۳ میلیون نفر و ضریب نفوذ تلفن همراه در ایران بیش از ۱۱۳ درصد است که از میانگین جهانی (۶۳ درصد) و حوزه منا (۶۰ درصد) بالاتر است. ضریب نفوذ اینترنت تلفن همراه در ایران بیش از ۷۸ درصد محاسبه شده است.

خدمات ارزش افزوده چیست؟

خدمات ارزش افزوده به کلیه سرویس‌هایی اطلاق می‌شود که از طریق اپراتورها در اختیار مشترکان تلفن همراه قرار داده می‌شود که در گروه سرویس‌های اصلی اپراتورها نظیر تماس صوتی و پیامک مستقیم قرار نمی‌گیرد.

در ایران رشد سریع بازار ارزش افزوده در چند سال اخیر باعث ایجاد و توسعه شرکت‌های تولیدکننده محتوا، سرویس و اپلیکیشن‌های تلفن همراه شده است. این امر همچنین موجب ایجاد اشتغال مستقیم و غیرمستقیم افراد زیادی با تحصیلات عالی در نزدیک به ۲۵۰ شرکت فعال در این حوزه شده است.

خدمات ارزش افزوده شامل سرویس‌های پیامکی، کیف پول الکترونیکی، اپلیکیشن‌های کاربردی عمومی نظیر آموزشی، ورزشی، اپلیکیشن‌های سرگرمی و بازی، اپلیکیشن‌های مبتنی بر شبکه‌های اجتماعی و ... می‌شود. گزارش‌ها نشان می‌دهد بازار جهانی ارزش افزوده موبایل در سال ۲۰۱۸ ارزشی معادل ۳.۸ میلیارد دلار داشته و انتظار می‌رود تا سال ۲۰۲۷ میلادی به بیش از ۱۰ میلیارد دلار برسد.

گفته می‌شود در سال ۲۰۱۹ درآمد ایران از این بازار نسبت به ترکیه ۳.۵ برابر و بیش از ۱۳ برابر همسایه دیگرش عراق بوده است. حسین فلاح جوشقانی، رئیس سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی اخیراً از گردش مالی ۲۵۰۰ میلیارد تومانی بازار «VAS» در ایران خبر داده بود.

رانت و انحصار

با همه اینها، آن‌طور که از قرائن و سخن مسئولان برداشت می‌شود، در ایران با شکل متفاوتی از این خدمات روبه‌رو هستیم که آن را کمابیش به‌نوعی فعالیت کلاه‌بردارانه نزدیک کرده تا یک کسب‌وکار سالم موبایلی.

قضیه از این قرار است که جدا از اینکه به‌طور کلی خدمات ارزش افزوده یک بازار غیرمولد محسوب می‌شود، فضای مبتنی بر انحصار و رانت و همچنین استفاده از سازوکارهای فریبکارانه برای اخذ پول از کاربران به خصیصه‌های اصلی این بازار در ایران تبدیل شده است. انحصاری از این جهت که گفته می‌شود تنها افرادی خاص امکان همکاری با اپراتورها را دارند. درباره روش‌های فریب‌کارانه هم آن‌طور که یکی از کارکنان شرکتی فعال در حوزه VAS می‌گوید، در این بازار بیشتر افراد ناآگاه، بی‌سواد و مسن مورد هدف قرار می‌گیرند؛ به این دلیل که این گروه‌ها کمتر متوجه کسر شارژ خود می‌شوند. از سوی دیگر، ورود آزادانه به حوزه خصوصی افراد از طریق پیامک و تبلیغات، عدم اطلاع‌رسانی از کسر مبالغ هم از مصادیق فریبکارانه دیگر این کسب‌وکار معرفی می‌شود.

اخیراً رئیس سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی ارائه سرویس خدمات ارزش‌افزوده (VAS) به شیوه کنونی را نوعی کلاه‌برداری و سوءاستفاده از مشترکان دانست و از نظارت و عزم جدی این سازمان برای مقابله با آن خبر داد. فلاح جوشقانی افزود: برای مثال خدماتی در بستر پیامک در قالب اطلاع‌رسانی، فرهنگی، آموزش و سرگرمی شکل‌ گرفته‌ که امروزه به‌جای ایجاد ارزش برای مشترک، موجب کلاه‌برداری و سوءاستفاده‌ شده است. بر اساس برآوردهای ما بیش از ۹۰ درصد بستر VAS، بستر سوءاستفاده است که در بسیاری موارد بدون اطلاع مشترک سرویسی برای او فعال‌ شده که برای حل این مشکل به اپراتورها دستور دادیم علاوه بر اطلاع دادن به مشترک، تأیید دوباره هم از او گرفته شود.

جوشقانی تصریح کرد: اگر منصفانه به این قضیه نگاه کنیم، می‌بینیم که در این ماجرا ما خوب عمل‌ نکرده‌ایم که مردم ناراضی هستند. از نظر ما به‌عنوان رگولاتوری و همچنین از نظر وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات قطعاً این موضوع، حق‌الناس است و باید به‌ حقوق مردم توجه شود.

وی تأکید کرد: مردم حق‌ دارند بدانند در ازای پولی که پرداخت می‌کنند چه سرویسی دریافت می‌کنند. همچنین باید بتوانند آن را مدیریت کنند؛ این بحثی است که در همه جای جهان مطرح است. در دنیا برای این موضوع مقررات و چارچوب دارند. حتی مصوبه‌ شورای عالی فضای مجازی برای این است که این حوزه را قانونمند کند تا همه در چارچوب مقررات و قوانین اقدام کنند.

نمونه یک کلاه‌برداری ۲۲ میلیارد تومانی

طبق گفته‌های کارمند یک شرکت‌ فعال در حوزه ارزش افزوده، این شرکت‌ها از سازوکارهایی استفاده می‌کنند که در آن کاربران متوجه کسر شدن پولشان نشوند. از همین رو، به گفته او بیشتر بازار هدف آنها افراد مسن و بی‌سواد است و حتی در برخی مواقع از اپلیکیشن‌هایی استفاده می‌شود که با یک لمس ناآگاهانه فعال می‌شوند. ابتدای مهر امسال نیز وزیر ارتباطات از یک کلاه‌برداری ۲۲ میلیارد تومانی چند شرکت‌ فعال در این بازار پرده برداشت.

وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات از سال گذشته گام‌هایی برای پایان دادن به این بازار برداشت. محمدجواد آذری جهرمی در صحبت‌های خود بارها اعلام کرد قصد دارد به مهمانی «ستاره مربع‌ها» پایان دهد.

طی این مدت هر بار که آذری جهرمی از خدمات ارزش افزوده صحبت کرد، شایعاتی پیرامونش شکل گرفت، اما وزیر ارتباطات چند روز قبل در حاشیه یک بازدید اعلام کرد: هر چیزی که بگویند، به هر دری که بزنند، به هر چیزی که محکومم کنند، باز هم به این کلاهبرداری‌ها پایان خواهم داد.

در مقابل، شرکت‌های فعال این حوزه هم به رئیس قوه قضاییه نامه نوشته‌اند که این بازار با ۳۰ هزار نیروی انسانی (مستقیم و غیرمستقیم) و ۷۰۰ شرکت فعال در آن، مورد هجمه، تهدید و سوءاستفاده معاندان خارج کشور قرار گرفته است.

هرچند به نظر نمی‌رسد این بازار تا این حد نیازمند نیروی کار باشد، زیرا گفته می‌شود بسیاری از تولید محتوای آنها رونوشتی از وب‌سایت‌های اینترنتی است و از سوی دیگر، کارکنان فنی هم تا ایجاد یک پلت‌فرم یا اپلیکیشن سطحی امکان ادامه همکاری می‌یابند.