بلای آتش بر جان جنگل‌های شمال

آمارهای جهانی می‌گویند ۳۰ درصد مساحت دنیا را جنگل‌ها تشکیل می‌دهند. شاید این آمار در کنار آمارها و ارقامی که از خشکسالی، نابودی جنگل‌ها و مراتع و تالاب‌ها و رودها و در کل محیط‌زیست روی کره زمین منتشر می‌شود، همچنان خوشایند به نظر برسد، اما باید بدانید که همین 30 درصد باقی‌مانده از جنگل‌ها در دنیای ما انسان‌ها حال چندان مساعدی ندارند.

بانک جهانی گزارش داده است که از سال ۱۹۹۰ تا ۲۰۱۶ چیزی حدود ۱.۵ میلیون کیلومترمربع از جنگل‌های دنیا نابود شده‌اند، این میزان برابر مساحت کل کشور آفریقای جنوبی است. براساس تحقیقی که در سال ۲۰۱۵ توسط مجله نیچر منتشر شد هم از زمانی که انسان شروع به سوزاندن جنگل‌ها کرده است چیزی حدود ۴۶ درصد درخت‌های دنیا قطع شده‌اند. از این میان جنگل‌های عظیم و ارزشمند ایران نیز سهمی از نابودی داشته‌اند. رئیس سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور، سطح جنگل‌ها، بیشه‏زارها و عرصه‌های جنگلی کشور را ۱۶.۹ میلیون هکتار اعلام کرد.

به نوشته روزنامه ابتکار، خلیل آقایی، رئیس پیشین سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری ایران که 6 آبان‏ماه امسال خبر بازداشتش به اتهام ارتشا از سوی دادسرای کارکنان دولت مانند بمبی در فضای رسانه‌ای منفجر شد، اسفند‏ماه 97 سطح جنگل‌ها، بیشه‏زارها و عرصه‌های جنگلی کشور را ۱۶.۹ میلیون هکتار اعلام کرده است. آماری که بسیاری از کارشناسان با آن مخالف بوده‌اند. این کارشناسان با استناد به جدیدترین نقشه‌های کاربری اراضی که برای کل دنیا توسط آژانس فضایی اروپا بر اساس مشاهدات ماهواره‌ای Proba-V انتشار یافته است، معتقدند که تنها ۱.۹۶ درصد از مساحت کل ایران معادل ۳ میلیون هکتار دارای پوشش جنگلی در نواحی جنوب دریای کاسپین است. مابقی حدود ۱۰۳ میلیون هکتار (معادل ۶۱.۵۵ درصد) بیابان ،۳۱ میلیون هکتار (معادل ۱۸.۴۸درصد) علف زار و استپ (Herbaceous and steppe vegetation)، ۱۸ میلیون هکتار (معادل ۱۰.۸۸درصد) کشاورزی(Cropland) ،۴ میلیون هکتار (معادل ۲.۹۱درصد) درختچه‌زار (Shrubland)‌، و تنها ۱۶۷۰۰ هکتار معادل یک صدم درصد مساحت کل ایران تالاب است. حدود ۳.۷ درصد مساحت ایران نیز به محدوده آب‌های دایمی مانند دریای کاسپین، دریچه ارومیه و... تعلق دارد. این آماری است که مقایسه آن با آمارهای 4 دهه پیشتر نشان می‌دهد که از مساحت جنگل‌های موجود در ایران کاسته شده است، گرچه رئیس پیشین سازمان جنگل‌ها و مراتع کشور معتقد است که سطح جنگل‌های کشور در مقایسه با قبل از پیروزی انقلاب تغییری نکرده است و طرح اظهاراتی مبنی بر از بین رفتن جنگل‌های شمال کشور به طور مثال در ۳۰ سال آینده درست نیست و پشتوانه مطالعاتی ندارد. هرچند کسی نمی‌تواند زمین دقیقی برای نابودی جنگل‌های ایران ارائه کند و هیچ الگویی وجود ندارد که بتواند با روند فعلی تخریب جنگل‌ها زمان از دست دادن جنگل‌ها را مشخص کند، اما با این حال آنچه که مسلم است در خطر بودن جنگل‌های ایران است.

آتش؛ یکی از چندین عوامل تخریب جنگل‌ها در سراسر جهان به شمار می‌آید. آتشی که سهوی یا عمدی با هدفی خاص به جان جنگل‌ها می‌افتد. گرچه در سال‌های اخیر تغییرات اقلیم سبب آتش‌سوزی جنگل‌های در سراسر جهان شده و هم‌اکنون جنگل‌های استرالیا با آن دست به گریبان هستند. هرچند آتش تغییرات اقلیم نیز به دست انسان‌ها افروخته شده، اما با این حال آتش‌هایی که اغلب به جان جنگل‌ها می‌افتند، مستقیما عاملی انسانی دارند. روزی در جهان نیست که خبری از آتش‌سوزی جنگلی در رسانه‌های جهان منتشر نشود.
دیروز اما ایران سهمی از این اخبار داشته است. روز جمعه 18 بهمن محسن یوسف‌پور، مدیرکل منابع‌طبیعی و آبخیزداری استان گیلان، از آتش گرفتن ۴۱ هکتار از جنگل‌های این استان طی روزهای اخیر خبر داد. یوسف‌پور گفت: این جنگل‌ها در 8 شهرستان تالش، سیاهکل، رضوانشهر، ماسال، آستارا، رودبار، فومن و رشت واقعند.

علی رهنما، اداره منابع طبیعی و آبخیزداری شهرستان سیاهکل گیلان، نیز در تشریح علت و عوامل این آتش‌سوزی و میزان خسارات آن به ایرانا گفته است که مناطق آتش سوزی شده شامل توشی، خرارود، ملک رود، رادارپشته، سوتگوابرو چالکسراکی است که آتش‏سوزی آنها سطحی بوده و تا ساعت ۱۲ ظهر جمعه حریق مهار شده اما در بعضی از مناطق همچنان در حال اطفای حریق هستیم. به گفته او، علت آتش‏سوزی، آتش‏زدن اراضی ملی توسط افرادی سود‏جو و زمین‏خوار یا بی‏توجهی مردم است که البته وزش باد گرم هم تاثیر دوچندان بر گسترش آتش داشته است.

این اتفاق تازه‌ای برای جنگل‌های ایران نیست. 5 ماه پیش نیز همین اتفاق مشابه‌ برای جنگل‌های ارسباران رخ داده است. 6 شهریور 98 آتش‌سوزی گسترده به جان جنگل ارسباران افتاد و چند روز زمان برد تا این آتش بتواند مهار شود. این آتش‌سوزی مساحتی بیش از ۳۰۰ هکتار از این جنگل را سوزاند. به گفته مدیرکل حفاظت از محیط‏زیست آذربایجان‏شرقی از تابستان امسال ۲۵ مورد آتش‌سوزی در این جنگل گزارش شده است.

اما موضوع قابل توجه شاید وجه مشترک علت آتش‌سوزی در ارسباران و جنگل‌های هیرکانی در گیلان باشد. حمید ظهرابی معاون محیط طبیعی سازمان محیط‏زیست در زمان آتش‌سوزی جنگل‌های ارسباران درباره علت آتش‌‌سوزی اعلام کرد که «می‌توان گفت که بخشی از حریق می‌تواند با هدف تصرف زمین رخ داده باشد. در مجموع عمدی بودن حریق تا حد زیادی ثابت شده است و در همین رابطه چند نفر را که مشکوک بوده‌اند، بازداشت کرده‌اند.» دلایلی که دیروز نیز از سوی اداره منابع طبیعی و آبخیزداری شهرستان سیاهکل گیلان نیز اعلام شد.

روشن کردن عمدی آتش در جنگل‌ برای به آتش‌کشیدن آن اما تنها مختص به ایران نیست. محققان تخمین زده‌اند که این آتش‌سوزی‌ در بزرگ‏ترین جنگل استوایی جهان ۹۹ درصد عامل انسانی دارد. جنگل‌های آمازون که شهریورماه امسال همزمان با آتش‌سوزی جنگل‌ ارسباران در ایران در کام آتش گرفتار شد نیز به دست انسان و به منظور سوء‏استفاده و بهره‌برداری خاصی رخ داده است. در واقع، این ماجرا به سیاست‌های دولت جدید این کشور برای بهبود اوضاع اقتصادی‏شان برمی‌گردد، آنها برای مبارزه با فقر ریه‌های جهان را آتش می‌زنند. هر سال تابستان‌ها، کشاورزان و دامپروان برزیلی برای ایجاد اراضی‌ای برای شغل خود بخشی از جنگل‌های آمازون را به طور عمدی آتش می‌زنند و این اتفاق در برزیل به نوعی به موضوعی نرمال تبدیل شده است. اما در سال‌های اخیر با انتخاب بلسونارو به عنوان رئیس‏جمهوری جدید برزیل وضعیت بحرانی‌تر شده است. او در کمپین انتخاباتی خود قول داد که برای بهبود اوضاع اقتصادی برزیل از ظرفیت‌های اقتصادی کشورش استفاده می‌کند و حالا این اتفاق رخ داده است. کریستین پوآیر، مدیر برنامه مراقبت از آمازون، در این رابطه در بیانیه‌ای گفت: «این ویرانی به طور مستقیم با لفاظی ضد‏محیط‏زیستی رئیس‏جمهوری بولسونارو مربوط است، او به اشتباه برنامه‌های مربوط به حمایت از جنگل‌ها و حقوق بشر را مانعی برای رشد اقتصادی برزیل می‌داند، حالا هم کشاورزان و دامداران پیام رئیس‏جمهورشان را به عنوان مجوزی دیده‌اند که به آنها اجازه می‌دهد برای شغل‏شان، جنگل‌ها را نابود کنند.»

این روند نابودی جنگل‌ها به معنی نابودی بخشی از کره زمین یا حیات‏وحش نیست؛ بلکه ادامه این روند شاید به معنای نابودی انسان باشد. جنگل‌ها بخشی از چرخه کربن در کره زمین هستند، آنها دی‌اکسید‏کربن را دریافت کرده، از آن انرژی تولید می‌کنند و گاز اکسیژن را به هوا می‌فرستند. نبود جنگل‌ها به معنی افزایش دی‌اکسید‏کربن و کمبود اکسیژن است، اتفاقی که به سادگی می‌تواند به مرگ انسان‌ها شود.