پیامدهای اقتصادی ویروس کرونا برای ایران چیست؟
در حالی که نگرانی از شیوع بیشتر ویروس کرونا ادامه دارد، تاکنون مرگ بیش از ۱۸۰۰ نفر در اثر ابتلا به این ویروس تایید شده است. البته این نگرانی به همین‌جا خلاصه نمی‌شود؛ خسارت‌های اقتصادی فراگیر شدن بیشتر این ویروس نه‌تنها برای چین، بلکه برای کشورهای دیگر و در کل اقتصاد جهانی بسیار حایز اهمیت است؛ اگرچه در برخی از کشورها این خسارت بیشتر و در بعضی دیگر کمتر است.
تاکنون آمار دقیق و رسمی درباره خسارت کنونی ظهور ویروس کرونا منتشر نشده است، اما رییس صندوق بین‌المللی پول گفته اقتصاد چین در اثر گسترش ویروس کرونا در فصل اول سال جاری میلادی ضربه خواهد خورد و از سیاست‌گذاران کشورهای مختلف خواست خاطرنشان سازند اقداماتی سریع برای مقابله با این بحران را سرلوحه کار خود قرار دهند.
در این شرایط، با توجه به اینکه چین بزرگ‌ترین شریک تجاری ایران است، این پرسش مطرح است که گسترش ویروس کرونا چه اثری روی روند روابط اقتصادی و تجاری دو کشور دارد؟ مجیدرضا حریری، رییس اتاق بازرگانی ایران و چین می‌گوید: «من فکر نمی‌کنم در بلندمدت و در سال ۲۰۲۰ روند غیرمعمولی به خاطر ویروس کرونا با چین داشته باشیم. اگر هم اتفاقی بیفتد، می‌تواند به هزار و یک دلیل دیگر باشد.» وی متذکر می‌شود: «پس از شیوع ویروس کرونا در دل چینی‌ها نسبت به آمریکا، نااطمینانی و کدورت بیشتر شده است. برعکس، بین ایران و چین از دید چینی‌ها در ماجرای کرونا بسیار روابط بهتری ایجاد شد.» حریری تاکید می‌کند: «متاسفانه آمریکایی‌ها با داستان ویروس کرونا کاملا سیاسی برخورد می‌کنند؛ یعنی تنها جایی که برخورد بد سیاسی داشته، آمریکا بوده و حتی وزیر بازرگانی‌شان گفته که این شرایط یک فرصت برای ما است.»
آنچه در ادامه می‌خوانید، بخش اول گفت‌وگو با مجیدرضا حریری، رییس اتاق بازرگانی ایران و چین درباره اثرگذاری اقتصادی ویروس کرونا در کافه‌خبر خبرگزاری خبرآنلاین است.
* در حال حاضر اقتصاد چین تاثیر زیادی از شیوع ویروس کرونا گرفته است. با توجه به اینکه چین بزرگ‌ترین شریک تجاری ایران است، فکر می‌کنید این موضوع چه تاثیری در روند روابط تجاری ایران و چین دارد؟
اینکه ما بگوییم ویروس کرونا در چین شیوع پیدا کرده و اقتصاد چین آسیب دیده، یک نگاه انتزاعی به مسایل جهانی است. در رابطه با سایر ویروس‌ها مثل ایبولا، آنفولانزای خوکی یا جنون گاوی گفته نمی‌شود از کجا آمده‌اند، یعنی هیچ‌کسی به یاد ندارد که آنفولانزای خوکی از آمریکا شروع شد، اما به دلیل اینکه آمریکا نتوانست این ویروس را کنترل کند، از این کشور خارج شد و همه دنیا را درگیر کرد و بیش از ۱۱ هزار کشته در پی داشت. حتی جنون گاوی از انگلیس شروع شد، اما هیچ‌کسی نمی‌گوید جنون گاوی در انگلیس بود، زیرا نتوانست کنترل کند.
اتفاقی که در چین افتاده، این است که چین نقطه مبدا همه‌گیری یک ویروس بوده است. ما این‌جا باید به چین اعتبار بدهیم که توانسته در یک شهر و یک استان این ویروس را نگه دارد؛ یعنی حتی در کل چین نیز این ویروس گسترده نشده و نگذاشته به جاهای دیگر دنیا سرایت کند. بر این اساس، اینکه بخواهیم ویروس چینی روی آن اسم بگذاریم، درست نیست. من نمی‌دانم چرا روی آنفولانزای خوکی، ویروس آمریکایی نگذاشتیم.
این، به نگاه سیاست در اقتصاد برمی‌گردد و کشورهایی که از نظر سیاسی با چین مشکل دارند، روی این موضوع کار می‌کنند. ما هم همیشه و عموما در زمین غربی‌ها کار می‌کنیم. یک ویروس که ملیت و پاسپورت ندارد که بگوییم ویروس چینی. یک ویروس در یک شهری شناسایی شده و توانستند این ویروس را همان‌جا کنترل کنند. این اتفاق بسیار بزرگی است و بعدها در تجربه بشری برای اینکه بتوانند یک همه‌گیری را کنترل کنند، نقش مدیریت چین تدریس خواهد شد. مدیریت بحران یعنی اینکه بتوان موضوعی را در یک محدوده نگه داشت. از این نظر باید به این همت مردم چین تبریک گفت.
شما این نکته را در نظر بگیرید که همه‌گیری این ویروس همزمان با تعطیلات سال نو چینی بوده است. تعطیلات سال نو چین مثل عید نوروز ایران است که یک هفته به طور رسمی تعطیل است، اما عملا از یک هفته قبل تا یک هفته بعد از آن تعطیل هستند. در یک چنین فضایی در ژانویه سال ۲۰۱۹ در ایام سال نو بیش از ۲.۳ میلیارد نفر سفر انجام شده است. یعنی بیش از ۲ میلیارد سفر را چینی‌ها توانسته‌اند کنترل کنند که انجام نشود. این احتیاج به رابطه بین دولت و ملت دارد. یعنی بین دولت و ملت یک اطمینان متقابل وجود داشته است که توانسته‌اند چنین نتیجه‌ای داشته باشند. شما فکر کنید در عید نوروز ما به هر دلیلی دولت بگوید مسافرت نروید، هیچ‌کسی قبول نمی‌کنند. یعنی جاده‌ها را هم ببندند، پیاده هم شده، سفر می‌روند. این به خاطر این است که اعتماد و اطمینان بین دولت و ملت باید ساخته شود.
در چین فقط در مناطقی که تحت قرنطینه بود، در روزهای اول ۷۰ هزار سینما بسته شد. اندازه کار به حدی بزرگ بوده که این هم مدیریت بحران قوی می‌خواهد و هم زیرساخت مدیریت قوی می‌خواهد و هم اعتماد بین حاکمیت و مردم به صورت نرم‌افزاری وجود داشته است.
به‌هرحال ویروس در روزهای گذشته بنا به گزارش سازمان‌های جهانی تحت کنترل در آمده و آمارها کاهشی شده است. تا امروز هم در دنیا غیر از افراد چینی گرفتار آن نشده است؛ یعنی اگر در انگلیس یک چینی بوده که فوت کرده، برای شهر ووهان بوده، منتها قبل از اینکه این اطلاعات منتشر شود، از شهر خارج شده بوده است. این وضعیت عمومی ویروس کرونا است.
* این ویروس چه تاثیری در اقتصاد چین داشته است؟
کرونا یک‌سری تاثیرات کوتاه‌مدت ملموس و غیرقابل جبران دارد. برای مثال، در بازار داخلی چین بیش از ۲ میلیارد سفر متوقف شده است. این یعنی ۲ میلیارد بلیت اتوبوس، قطار، هواپیما، هنل، تاکسی، رستوران و... .
* برآوردی از میزان خسارت‌ها وجود دارد؟
خیر، به‌هرحال یک‌سری زیان‌های مستقیم داشته است. برای مثال، در حدود ۲۰۰، ۳۰۰ میلیارد دلار هزینه بیمارستان، پیشگیری، پزشکی و... است. از سوی دیگر، بیمارستان ساختند.
* بیمارستان تخریب هم کردند.
ساختن بیمارستان در ۱۰ روز خیلی مهم است؛ البته این رکورد را چینی‌ها قبلا هم زده بودند. من می‌خواهم به شما بگویم که یک‌سری اثرات مستقیم ویروس و مبارزه با ویروس در اقتصاد است که به طور حتم از نظر درمانی و پزشکی یک‌سری هزینه‌هایی در پی دارد. از سوی دیگر، توریسم داخلی و خرده‌فروشی با زیان روبه‌رو شد. به‌هرحال دم عید بوده و قرار بوده مردم خرید کنند. همه این‌ها ضربه کوتاه‌مدت به اقتصاد چین بوده است.
یک بخشی از ماجرا این است که برگزاری نمایشگاه‌هایی که قرار بوده در چین برگزار شود، تا ماه اردیبهشت سال آینده کنسل شده است. این درحالی است که بزرگ‌ترین نمایشگاه‌ها در چین برگزار می‌شود. ضربه دیگری که به اقتصاد چین وارد می‌کند، این است که خیلی از کارخانه‌ها کار نمی‌کنند؛ این در حالی است که شرکت‌ها باید دستمزدها را بپردازند، ولی کاری انجام نمی‌شود.
* این‌ها اثری است که ویروس کرونا روی اقتصاد چین می‌گذارد. اثر این شیوع این ویروس روی اقتصاد دنیا چه بوده است؟
به تبع وقتی کارخانه‌ها کار نمی‌کنند، مواد اولیه نمی‌خواهند. این‌جا روی اقتصاد دنیا اثر می‌گذارد. چین، نفت، سنگ‌آهن، فولاد، مس و... خریداری می‌کرده، قیمت‌هایشان امروز در دنیا ریزش کرده، به طوری که از ۱۰ درصد تا بیشتر در این بازه کمتر از یک‌ماهه قیمت‌ها کاهشی بوده است. البته یک‌بخشی از این کاهش قیمت هر سال به دلیل عید چینی‌ها اتفاق می‌افتاده، چون مصرف کارخانه‌ها کاهش می‌یافته است. اینکه چقدر اثرگذار بوده، الان قابل تفکیک نیست، زیرا هنوز برآوردها براساس تخمین‌های محلی است.
در عین حال، توریسم بین‌الملل نیز ضربه دیده است. همان‌طور که می‌دانید، چین بیشترین توریسم را به دنیا می‌فرستد، اما در تعطیلات دو هفته‌ای سال نو که همه می‌توانستند به مسافرت بروند، سفرهای خارجی متوقف شده است. همه این‌اثرات اقتصادی غیرقابل جبران است.
دیدگاه عده‌ای این است که به دلیل اینکه در چین بازار خرده‌فروشی آنلاین رایج است (سهم فروش آنلاین در چین نسبت به دنیا بیشتر است)، یک بخشی از زیان این‌گونه جبران شده است. همچنین عده‌ای می‌گویند که توریسم چینی که به اروپا سفر نکرده، پس‌اندازش بالاتر رفته و حتما یک‌دفعه دیگر به سفر می‌رود. این‌ها درست است و باید این موضوع را ارزیابی کرد.
در عین حال، بخشی که مربوط به خطوط تولیدی بوده و باید انرژی مصرف می‌شده و مواداولیه نیاز بوده، شخصا معتقدم تا پایان سال میلادی قابل جبران است. اگر شما فکر کنید که مجموع این تعطیلی‌ها به ۴۰ روز برسد، فقط کافی است که چینی‌ها روزی یک ساعت اضافه کار بایستند یا اینکه تعطیلی شنبه را از تقویم حذف کنند. این‌ها در برنامه‌هایشان است و به تبع، درخواست برای مواداولیه و انرژی افزایش می‌یابد.
* پس تاثیر آن‌چنانی روی رشد اقتصادی چین نخواهد داشت؟
ببینید، سال ۲۰۰۳ یک چنین شرایطی را در چین با ویروسی به نام سارس داشتیم که یک درصد روی رشد اقتصادی چین اثرگذار بود، اما نکته این‌جاست که آن زمان اقتصاد چین خیلی کوچک‌تر از الان بود و شکل اقتصاد دنیا نیز فرق می‌کرد. هیچ‌چیزی را نمی‌شود الان به صورت دقیق عنوان کرد؛ فقط می‌شود صورت مساله را خوب ببینیم که در کدام بخش‌ها ضربه می‌خورد؛ توریسم، خرده‌فروشی و خدمات، اولین جاهایی هستند که ضربه می‌خورند و تقریبا جبران آنها نیز سخت‌تر است نسبت به جاهایی که تولید، صنعت و کشاورزی است.
من فکر می‌کنم چین از پس از این ماجرا برمی‌آید. متاسفانه آمریکایی‌ها با داستان ویروس کرونا کاملا سیاسی برخورد می‌کنند؛ یعنی تنها جایی که برخورد بد سیاسی داشته، آمریکا بوده و حتی وزیر بازرگانی‌شان گفته که این شرایط یک فرصت برای ما است. این موضوع در توافق‌نامه‌هایی که بعد از جنگ تجاری بین چین و آمریکا بسته شد، اثر بگذارد. در دو سه روز گذشته نیز مقامات چینی به آمریکایی‌ها هشدار داده‌اند.
آمریکا تا چند سال قبل نگران اقتصاد و قدرت چین نبود، زیرا چینی‌ها به عمق‌های هژمونی تکنولوژی نرسیده بودند. در حال حاضر چینی‌ها دارند هژمونی تکنولوژی آمریکا را برهم می‌ریزند. به حدی چین در حوزه تکنولوژی به لایه‌های عمیقی رسیده است که متحدان سنتی آمریکا مثل انگلیس زیر بار حرف آمریکا نرفتند و سیستم نسل پنجم اینترنت خود را با شرکت چینی دارند قرارداد می‌بندند. این موضوعی است که آمریکا را می‌ترساند.
آمریکا ۴۰، ۵۰ است که فضانورد به فضا می‌فرستد، ولی چینی‌ها سفینه در بخش تاریک ماه می‌نشانند. این‌ها جهش‌های تکنولوژیکی است که آمریکایی‌ها باور نداشتند. از سوی دیگر، چینی‌ها می‌توانند ناو هواپیمابر بسازند. این‌ها اتفاقاتی است که در دو سه سال اخیر افتاده و آمریکا را به شدت اذیت کرده است. به‌هرحال در دل چینی‌ها نسبت به آمریکا، نااطمینانی و کدورت بیشتر شده است. برعکس، بین ایران و چین از دید چینی‌ها در ماجرای کرونا بسیار روابط بهتری ایجاد شد.
* چرا؟
ما اولین کشوری بودیم که موضع گرفتیم و با دولت چین همدردی کردیم. از سوی دیگر، مردم ما با مردم چین اعلام همدردی کردند و کمک فرستادند. ایران کشور تحت تحریم است، اما سه میلیون ماسک به چین فرستادیم. این موضوع را چینی‌ها حس کردند و در فضاهای مجازی ویدئوهای بسیاری منتشر شد. در روزهای گذشته در مونیخ وزیر امور خارجه چین از آقای ظریف تشکر کرد و گفت شما اولین کشوری بودید که به ما اظهار همدردی کردید.
ببینید، ۳ میلیون ماسک در مقابل جمعیت چین، عددی نیست، اما مهم این است که ما هر آنچه را که داشتیم، گذاشتیم و همچنین اظهار همدردی کردیم. سخنگوی وزارت امور خارجه چین تاکنون دو بار از ملت ایران نام برده است. سفیر چین به شدت عکس‌العمل‌های مثبت به خاطر رفتاری که ایرانی‌ها کردند، نشان داده است.
ما به اتاق‌های بازرگانی چین اعلام کردیم که می‌دانیم در چه شرایطی هستید و این عکس‌العمل به موقع و خوبی بوده که در روابط آینده ما با چین می‌تواند تاثیر مثبتی بگذارد.
* آیا ویروس کرونا اختلالی در روابط تجاری ایران و چین وارد کرده است؟
ببینید، قاعدتا وقتی قیمت‌های جهانی پایین می‌آید، در کوتاه‌مدت میزان صادراتی که به چین داریم، از نظر ارزشی با کاهش درآمد روبه‌رو می‌شویم؛ مگر اینکه چینی‌ها بعدا این موضوع را هم از نظر قیمت و هم از نظر کمیت تقاضا جبران کند. من شخصا معتقدم که چین این موضوع را جبران می‌کند.
به‌هرحال حدود ۲۵ درصد از صادرات و واردات ما با چین است؛ این در شرایطی است که کل اندازه کشور در تجارت جهانی روز به روز کوچک‌تر می‌شود و تاثیرهایی که از اتفاقات جهانی می‌پذیریم، به همین دلیل خیلی کم است، اما به صورت نسبی مشهود است.
من فکر نمی‌کنم در بلندمدت و در سال ۲۰۲۰ روند غیرمعمولی به خاطر ویروس کرونا با چین داشته باشیم. اگر هم اتفاقی بیفند، می‌تواند به هزار و یک دلیل دیگر باشد.
* یعنی اگر تغییر در روند تجاری وجود داشته باشد، به دلیل کرونا نیست.
ببینید، در سال ۲۰۱۹ در مقایسه با سال ۲۰۱۸ مبادلات ما با چین ۳۵ درصد کاهش پیدا کرده است؛ زیرا به دلیل تحریم‌ها از یک سو نفت نمی‌توانستیم بفروشیم و در سال ۲۰۱۹ تمام معافیت‌ها حذف شد. از سوی دیگر، ما واردات خیلی از کالاها را محدود کردیم. ما واردات ۱۴۰۰، ۱۵۰۰ قلم کالا را ممنوع کردیم و به این لیست باز هم کالا اضافه می‌شود. به تبع هر چه کمتر واردات انجام دهیم، واردات از چین هم کمتر می‌شود. همچنین هر چقدر کمتر بتوانیم نفت یا مواد اولیه معدنی بفروشیم، فروش به چین هم کمتر می‌شود. در کل من تغییر محسوسی در روابط تجاری به دلیل ویروس کرونا نمی‌بینم.
