عکس| تعرض به حریم میراث جهانی با شعار اشتغال‌زایی و تولید ملی!/ گارد ویژه در منطقه مستقر شد
مدت‌هاست تعرض به حریم میراث ملی و جهانی به بهانه‌های مختلف رایج شده است. یکی به بهانه اشتغال و تولید ملی و دیگری به بهانه دراختیار داشتن سند مالکیت و... به عرصه و حریم میراث تعرض می‌کند. یکی از نمونه‌های تعرض به حریم میراث جهانی که این روزها شاهد آن هستیم در حریم درجه یک میراث جهانی چغازنبیل رخ داده. هرچند این تعرض به حریم درجه ۱ و ۲ میراث جهانی چغازنبیل در سال ۱۳۹۷ و بدون داشتن مجوز از وزارت میراث و پایگاه میراث جهانی رخ داده و بعد از اعتراضات متوقف شد، اما شواهد نشان می‌دهد، بازهم شاهد از سر گیری این تعرضات در این محدوده میراث جهانی هستیم.
به گزارش آفتابنیوز؛ عاطفه رشنویی (مدیر پایگاه چغازنبیل و هفت‌تپه) دراین خصوص به خبرگزاری ایلنا گفت: صدور مجوزهای ساخت کارخانه خانه از سوی جهاد کشاورزی و وزارت صنعت و معدن به سال ۹۷ بازمی‌گردد. اواخر سال ۹۷ بود که استعلامی مبنی بر انجام ساخت و ساز در اراضی ملی که در حریم درجه ۱و ۲ چغازنبیل قرار دارد به دست پایگاه میراث جهانی چغازنبیل رسید. در این استعلام عنوان شده بود که قرار است بخشی از این اراضی در قالب اجاره به یکی از شرکت‌ها برای احداث کارخانه داده شود. مشخصا در همان تاریخ، پایگاه میراث جهانی چغازنبیل با تاکید بر آنکه این منطقه در حریم درجه ۱ میراث جهانی قرار دارد، عنوان کرد که نباید در این منطقه کارخانه ساخته یا اراضی واگذار شود؛ چراکه حریم حفاظتی است.
او ادامه داد: متاسفانه در اوایل سال ۹۸ به هر دلیلی که از آن اطلاع نداریم سند حدود ۳۰۰ هکتار از اراضی بدون توجه به استعلام از پایگاه میراث جهانی چغازنبیل به نام شرکت و یک شخص صادر شد. با وجود آنکه در نامه سال ۹۷ عنوان شده بود قرار است این اراضی اجاره داده شود اما در سال ۹۸ شاهد صدور سند به نام شخص بودیم. در نهایت شاهد حضور گروهی از افراد برای تسطیح کردن این منطقه بودیم. در آن زمان پایگاه میراث جهانی چغازنبیل جلوی فعالیت این افراد را گرفت و با همکاری مسئولان حقوقی اداره کل میراث و گردشگری خوزستان شکایتی تنظیم و به دستگاه قضا ارائه شد چراکه تعرض به حریم صورت گرفته بود. با وجود آن که دو بار شکایت انجام شد اما به تازگی شاهد صدور حکمی از سوی دادگاه مبنی بر منع تعقیب بودیم. گویا این تصور برای متولیان کارخانه قند ایجاد شده که با توجه به رای دادگاه می‌توانند کار خود را آغاز کنند این در حالی است که ضابطه حریم درجه یک و درجه دو پایگاه میراث جهانی چغازنبیل تغییر نکرده است.
رشنویی خاطرنشان کرد: احداث هرگونه کارخانه در حریم درجه یک آثار میراث فرهنگی ممنوع است، همچنین تسطیح، ریگلاژ و خاکبرداری ممنوع است. تبدیل کشت سنتی به صنعتی هم ممنوع است. در واقع این سه بند که در حریم درجه یک چغازنبیل ذکر شده است به راحتی احداث کارخانه و ایجاد مزرعه چغندر را زیر سوال می‌برد.مسئولان کارخانه قند در سال ۹۷ و ۹۸ با وجود تذکرات موجود درصدد تسطیح بخش‌هایی از حریم درجه چغازنبیل برآمدند و با دیوارهای پیش ساخته بتنی اطراف زمین را حصارکشی کردند. در صورتی که تمام این موارد از مرحله واگذاری زمین به اشخاص گرفته و صدور موافقت اصولی برای ساخت کارخانه بدون درنظر گرفتن ضوابط میراث فرهنگی و تسطیح و ساخت سازه غیرقانونی بوده است. اکنون هم اگر مالکان کارخانه قند بخواهند با شعار اشتغال‌زایی و بالابردن تولید ملی به عرصه و حریم میراث جهانی تعرض کنند باز هم غیرقانونی خواهد بود. چرا باید با شعار تولید و اشتغال‌زایی، مردم و میراث فرهنگی را روبروی یکدیگر قرار دهند؟ میراث فرهنگی منافاتی با تولید و اشتغال‌زایی ندارد اما همه باید به قوانین احترام بگذاریم. میراث فرهنگی متعلق به همه مردم ایران است و باید آن را حفظ کرد.
این مقام مسئول خاطرنشان کرد: اگر قبل از واگذاری اراضی حریم درجه یک و دو چغازنبیل و حتی جانمایی کارخانه قند با میراث فرهنگی در این خصوص مشورت می‌شد قطعاً حریم درجه یک و دو چغازنبیل و هفت تپه برای آنها مشخص و نقطه دیگری برای جانمایی این کارخانه معرفی می‌شد. مگر ما چند محوطه مانند شوش و چغازنبیل در ایران داریم که به راحتی اراضی ملی را به اشخاص می‌بخشیم؟
هرچند مدیر پایگاه میراث جهانی چغازنبیل و هفت تپه از حضور فرد یا اشخاص خاص پشت پرده این واگذاری بی اطلاع است اما معتقد است: گاه پای سودجویان اقتصادی که سال‌هاست با شعار اشتغال‌زایی و رفع موانع تولید و تولید ملی از شرایط موجود استفاده می‌کنند، در میان است. مسئولان نیز هر بار هیجان‌زده می‌شوند که در دوره مدیریت آنها کارخانه افتتاح شود، از این‌رو بدون در نظر گرفتن استعلام‌های خاص و ضوابط موجود در قانون درصدد صدور مجوز برمی‌آیند و اراضی ملی را را می‌بخشند. همین امر سبب می‌شود تا شاهد ارائه وام‌های کلان به افراد خاص و ماجراهای دیگری باشیم که طی این سال‌ها با آن دست و پنجه نرم کرده‌ایم.
او با تاکید برآنکه ضوابط حریم درجه یک چغازنبیل نه تنها در مصوبات ملی بلکه در یونسکو نیز به ثبت رسیده است، خاطرنشان کرد: با انجام ساخت و ساز در حریم درجه یک و دو میراث جهانی چغازنبیل بیم آن می‌رود که نقض ضوابط بین‌المللی اتفاق بیفتد و نگرانی‌هایی در این خصوص به وجود آورد. اکنون گارد ویژه برای رصد انجام فعالیت‌ها در این محدوده شکل گرفته و به محض دیدن اولین تحرکات در منطقه گزارش‌های لازم را ارائه می‌دهند تا بتوانیم از طریق مسئولان محلی پیگیری‌های لازم را انجام دهیم. اینکه دادگاه رای منع تعقیب را صادر کرده است به معنای اجازه انجام فعالیت در این منطقه نیست چراکه هنوز مجوزهای لازم از سوی میراث فرهنگی صادر نشده است.
پشت خشت‌های باستانی چغازنبیل؟
روزنامه اعتماد نیز در گزارشی نوشته است: بازمانده شهر «دوراونتاش» در یک تصادف کشف شد، سال ۱۹۳۶، «براون» کارشناس نیوزیلندی شرکت نفت ایران و انگلیس همراه با سایر مهندسانی که در محوطه چغازنبیل در جست‌وجوی نفت بودند، با یافتن آجری منقش به زبان‌های باستانی، اولین سرنخ رسیدن به شهری مدفون را پیدا کردند؛ شهری که سال‌های بعد توسط «رومن گیرشمن»، باستان‌شناس فرانسوی، حفاری و از زیر خاک بیرون کشیده شد. «چغازنبیل» یا «زیگورات دوراونتاش» در ۴۰ کیلومتری جنوب‌شرقی شهر باستانی شوش و ۳۵ کیلومتری غرب شهر باستانی شوشتر، گنجینه‌ای زنده از بقایای تمدن عظیم ایلامی در ایران بود. باقیمانده‌ای که به زعم باستان‌شناسان، حدود ۱۲۵۰ سال پیش از میلاد مسیح در تمدن ایلام ساخته شده و تاریخ یاد‌ها و خاطره‌های مردم تمدن خود را زیر خاک برای نسل‌های آینده حفظ کرده بود. کشف زیگورات چغازنبیل و خاکبرداری آن حدود ۱۰ سال طول کشید (۱۹۶۳-۱۹۵۳) و سال ۱۹۷۹، چغازنبیل نخستین اثر تاریخی ایران بود که با شماره ۱۱۳ به فهرست میراث جهانی یونسکو راه یافت. همان‌طورکه رویای شهر عظیم ایلامی‌ها با حمله «آشوربانی‌پال» ناتمام ماند و این شهر هرگز به‌طور کامل ساخته نشد، حالا با گذشت بیش از ۵۰ سال از ثبت جهانی زیگورات چغازنبیل، رویای نگهداری و حفظ زیگورات برای آیندگان با بیم‌ها و نگرانی‌هایی همراه شده است. خشت‌های جهانی چغازنبیل حالا شاهد تسطیح اراضی باستانی هستند؛ تسطیحی که به بهانه ساخت یک کارخانه قند، باقیمانده‌های کشف‌نشده هزاران سال پیش را زیر سنگینی بولدوزر‌ها و چنگک‌ها خرد می‌کند. کارخانه قند، بدون دریافت استعلام‌ها و مجوزهای لازم و صرفا با اتکا به یک قرار منع تعقیب، حالا دوباره فعالیت خود را از سر گرفته است. تسطیح زمین به بهانه احداث این کارخانه، عملا دهن‌کجی به قوانین ملی است؛ قوانینی که نقض حریم‌های درجه یک و دو آثار ارزشمند باستانی و تاریخی را محکوم می‌کنند. در این گزارش مدیر پایگاه چغازنبیل و هفت‌تپه و یک فعال حوزه میراث‌فرهنگی استان خوزستان به این پرسش پاسخ می‌دهند که «احداث این کارخانه در چنین بستری چگونه ممکن می‌شود؟» به زعم «عاطفه رشنویی»، مدیرپایگاه ثبت جهانی چغازنبیل، عدم تمایز میان «عرصه» و «حریم» در اذهان برخی صاحب صنایع این اشتباه را پیش می‌آورد که در صورتی به یک بنای تاریخی تعرض می‌شود که صرفا به اصل و ساختمان آن تیشه زده شود. از سوی دیگر، به زعم «مجتبی گهستونی» اعمال فشار از سوی برخی ذی‌نفعان و در مقابل، ناتوانی بخش حقوقی وزارت میراث فرهنگی در دفاع از داشته‌های تاریخی سرزمینی عملا منجر به چنین قانون‌شکنی‌هایی می‌شود؛ قانون‌شکنی‌هایی که حالا جز با ورود بالاترین مقام استاندار حل و رفع نخواهد شد.
احداث کارخانه با قرار منع تعقیب
«ماجرا از اردیبهشت سال ۱۳۹۷ شروع شد، ماشین‌های سنگین وارد حریم درجه یک چغازنبیل شدند و وقتی اعتراض کردیم، گفتند که مجوز دارند و می‌خواهند کارخانه بسازند.» «عاطفه رشنویی»، مدیر پایگاه چغازنبیل و هفت‌تپه به «اعتماد» می‌گوید که از همین تاریخ عملیات احداث کارخانه متوقف شد و با پیگیری قضایی و طرح شکایت از «کارخانه قند فانی‌گستر»، تا چند وقت اخیر دیگر خبری از ورود ماشین‌های سنگین و تسطیح حریم درجه یک و درجه دو اثر ثبت جهانی نبود. صدور قرار منع تعقیب مالک این کارخانه از سوی دادستانی شهر شاوور، این توقف را درهم شکست. حالا مالک با در دست داشتن حکم منع تعقیب و بدون گرفتن مجوز از سوی اداره میراث‌فرهنگی استان، دوباره ماشین‌آلات سنگین را به محوطه باستانی چغازنبیل روانه کرد. اما چرا قرار منع تعقیب صادر شد؟ به گفته رشنویی، در این حکم آمده است که مالک تعرضی به «عرصه» بنا نداشته است، یعنی مالک کلنگ به دست نگرفته و به جان خود ساختمان چغازنبیل نیفتاده است، اما طبق قوانین جاری کشور و طبق بخشنامه هیات وزیران (مصوب ۱۹/۷/۱۳۸۳) و یک تصویب‌نامه هیات وزیران (مصوب ۴/۱۲/۱۳۸۲) برای حفاظت از میراث فرهنگی کشور، اولا کلیه دستگاه‌های کشور موظف هستند قبل از اجرای طرح‌های عمرانی، ضوابط حفاظتی آثار تاریخی و فرهنگی موجود و اجرای طرح را از سازمان (وزارت) میراث فرهنگی کشور استعلام و بر اساس آن اقدام کنند. ثانیا تفاوت «عرصه» و «حریم» عموما در ابلاغیه‌های صادرشده به سایر دستگاه‌های دولتی مشخص و عیان است. پس از ثبت ملی یا جهانی هر اثر، میراث‌فرهنگی استان مربوط موظف است تا عرصه، حریم درجه یک و حریم درجه دو اثر را تعیین و به دستگاه‌های دیگر ابلاغ کند، کما اینکه بیش از ۵۰ سال از ثبت جهانی این اثر باستانی می‌گذرد و عرصه و حریم‌های آن مشخص و ابلاغ شده‌اند. با وجود این، حالا مجوز ساخت یک کارخانه قند با مساحتی بالغ بر ۳۲۰ هکتار، بدون گرفتن این استعلام‌ها صادر شده است. به گفته مدیر پایگاه جهانی چغازنبیل و هفت‌تپه، مالک این کارخانه بدون اخذ مجوز یا استعلام از میراث‌فرهنگی، موفق شده است تا «موافقت اصولی» را از وزارت صنعت، معدن وتجارت اخذ کند و حالا مشغول تسطیح زمین‌ها برای احداث سازه‌های کارخانه باشد. نکته قابل‌توجه در مورد این اثر ارزشمند جهانی، این است که زمین‌های حریم درجه یک و درجه دو میراث جهانی چغازنبیل، در تملک میراث‌فرهنگی استان خوزستان نیستند، بلکه این زمین‌ها جزو اراضی ملی هستند، این اراضی قطعه‌قطعه می‌شوند، با کمک وام‌های اخذشده از صندوق‌ذخیره ملی یا سایر صندوق‌ها و به بهانه اشتغال‌زایی، به بستری برای تخریب هویت و تاریخ و سودجویی عده‌ای بدل می‌شوند. رشنویی با اشاره به ممنوعیت هرگونه احداث کارخانه، تبدیل کشت سنتی به کشت صنعتی و سایر کاربری‌ها در حریم درجه یک و درجه دو آثار ثبت جهانی می‌گوید: «اراضی ملی در نزدیکی چغازنبیل به عموم مردم تعلق دارند و قابل واگذاری به غیر نیستند. این مسیر، بستر تمدنی سرزمینی است و هر شکلی از تعرض به این بستر، ارزش‌های این تمدن باستانی را تخریب می‌کند و آنچه باید به نسل بعد منتقل شود، ویران می‌شود و چیزی از آن باقی نمی‌ماند.»
چراغ سبز‌ها
این نخستین باری نیست که حریم درجه یک چغازنبیل به بهانه‌های مختلف تسطیح می‌شود. بهمن سال ۱۳۹۴ بود که «مجتبی گهستونی»، فعال میراث‌فرهنگی استان خوزستان خبر از طرح ۶۰۰ هکتاری جنگلکاری صنعتی یک شرکت در حریم درجه یک چغازنبیل و هفت‌تپه داد. این طرح برخلاف طرح فعلی برای احداث کارخانه قند، مجوزهای لازم را داشت، صدور مجوز جنگلکاری و تاسیسات جانبی در حریم محور جهانی شوش- هفت‌تپه- چغازنبیل به زعم گهستونی بدعت غلطی بود که می‌توانست صدور مجوز‌ها را برای سایر پروژه‌ها هموارتر کند. این پیش‌بینی گهستونی حالا به واقعیت می‌پیوندد. اگر زمانی میراث‌فرهنگی استان خوزستان با تعرض به حریم درجه یک چغازنبیل موافقت کرده و رای خود را پس گرفته بود، حالا حتی به بازی گرفته نمی‌شود و به نظر می‌رسد استعلام و اخذ مجوز از اداره این استان، آخرین مرحله‌ای است که قرار است طی شود؛ آن هم با اعمال فشار. مجتبی گهستونی، با اشاره به اینکه تمام ضوابط رعایت حریم و عرصه چغازنبیل به کلیه ارگان‌های شهرستان و استان ابلاغ شده است، می‌گوید که طی سالیان گذشته، عملا از سوی برخی ذی‌نفعان خواسته‌هایی تحمیل می‌شود که با ضوابط جهانی نگهداری از آثار ثبت جهانی در تعارض است. گهستونی می‌گوید که بعضا در کنار این اصرارها، لابی‌ها و چراغ‌سبز‌هایی از سوی برخی کارشناسان و مسوولان نیز به چشم می‌خورد که نتیجه این سلسله قانون‌شکنی‌ها، عملا به این ختم می‌شود که میراث‌فرهنگی در عمل انجام شده قرار بگیرد و اگر موافقت نکند، تخریب‌ها در روز‌های تعطیل و با درنظر گرفتن این اصل صورت بگیرد که «تا میراث متوجه شود و اقدامی کند، ما کار خود را کرده‌ایم.» گهستونی طرح‌هایی مانند احداث کارخانه قند را در حریم درجه یک چغازنبیل، طرحی خلاف توسعه پایدار می‌داند، زیرا اگر توسعه بر مبنای سند آمایش سرزمین شکل بگیرد، آنگاه این محوطه باستانی بهترین محوطه برای شکل‌گیری گردشگری و تقویت جنبه‌های مختلف آن خواهد بود. گهستونی می‌گوید: «واحد‌های صنعتی غیرفعال در شوش فراوان است، این کارخانه می‌تواند به شهرک‌های صنعتی اطراف منتقل شود. اولویت این منطقه گردشگری و حفظ آثار تاریخی آن است. ایجاد جنگل مصنوعی، کارخانه، ماهیگیری، سازه‌های صنعتی، هیچ‌کدام از این‌ها اولویت این منطقه نیستند.» به گفته این فعال میراث‌فرهنگی، یکی از عواملی که به تشدید دست‌درازی‌ها به عرصه حریم این اثر ثبت تاریخی کمک می‌کند، عدم وجود یگان حفاظت است. میراث عظیم چغازنبیل صرفا با حضور چند نگهبان حراست می‌شود، درصورتی‌که حفاظت از چنین اثر عظیم و گسترده‌ای، نیازمند حضور یگان حفاظت است؛ یگانی که خود ضابط قضایی باشد و رده حفاظتی داشته باشد. گهستونی می‌گوید: «متاسفانه میراث فرهنگی این اهرام بازدارنده را ندارد، افراد مختلفی فشار می‌آورند و پیروز می‌شوند، اما بخش حقوقی وزارت میراث‌فرهنگی عملا توان مقابله با آنها را ندارد.»
سرنوشت چغازنبیل حالا با احداث کارخانه‌ای گره خورده است که از یک سو نوید اشتغال‌زایی و توسعه را می‌دهد و از سوی دیگر شرایط را برای تخریب اثری فراهم می‌کند که بیش از ۳ هزار سال زیر خاک خفته و آسوده و از گزند زمان در امان بود. حالا که عملیات احداث کارخانه و تسطیح اراضی، به‌رغم عدم کسب مجوز آغاز شده است، عظیم‌ترین باقیمانده تمدن ایلامی‌ها در ایران به دست «آشوربانی‌پال» دیگری به مرور تخریب و از یاد می‌رود، خواب زیگورات ایلامی‌ها حالا بیش از هر روزی آشفته‌تر است.
بروید قشنگ مطالعه کنید
بعد بجای ایلام عیلامی ذکر کنید دوره عیلامی بوده