ماجراجویی خطرناک ترامپ علیه ایران

دونالد ترامپ ۷۴ ساله در حالی قدرت را پس از ۴ سال تحویل خواهد داد که در حوزه سیاست خارجی دستاورد ملموسی نداشته و اتفاقا پیچیده‌ترین پرونده‌ها مانند کره شمالی یا ایران را در وضعیت وخیم‌تری از ۴ سال قبل هم به وارث تاج و تخت سیاست یعنی جو بایدن تحویل خواهد داد. پس از پیروزی جو بایدن در انتخابات ریاست‌جمهوری ۲۰۲۰، نام ایران بیش از هر پرونده دیگری در حوزه سیاست خارجی به گوش رسیده است.

خروج امریکا از برجام در دومین سال حضور ترامپ در کاخ سفید عملا این پرونده را در سطح بین‌المللی با بحران مواجه کرده و متحدان اروپایی ایالات متحده در توافق هسته‌ای از رییس‌جمهور دموکرات تازه نفس انتظار دارند که بازگشت به برجام و سر و سامان دادن به این پرونده را در اولویت کاری خود قرار دهد؛ انتظاری که البته مورد توجه تیم بایدن هم قرار گرفته و به نظر می‌رسد که در پشت پرده مقام‌های مسوول در حوزه سیاست خارجی در دولت بایدن هماهنگی‌هایی را با همتا‌های خود از تروییکای اروپایی انجام داده‌اند تا بازگشت به توافق هسته‌ای پس از ۲۱ ژانویه در سریع‌ترین فاصله زمانی رخ بدهد. دونالد ترامپ در حالی کاخ سفید را ترک می‌کند که چیزی بیش از یک «بازنده» در پرونده ایران نیست. خروج از برجام عملا اصطکاک میان ایالات متحده و متحدان اروپایی‌اش را چه در سطح دوجانبه و چه در سطح شورای امنیت به شکل بی‌سابقه‌ای افزایش داد.

بریتانیا، فرانسه و آلمان که همواره به تبعیت از ایالات متحده در مسائل بین‌المللی شهرت داشته و تلاش کردند اختلاف‌ها با واشنگتن را در پشت پرده نگاه دارند در سه سال اخیر نه تنها با خروج امریکا از برجام مخالفت کردند بلکه صحن شورای امنیت را هم به محل منازعه با امریکا در دفاع از توافق هسته‌ای تبدیل کردند. این هزینه‌های سیاسی در سطح بین‌المللی در حالی به دست ترامپ برای امریکا رقم خورد که واشنگتن حتی یک گام هم به هدف اولیه طراحی شده برای سیاست فشار حداکثری که همان به پای میز مذاکره نشستن ایران بود، نزدیک نشد. قرار بود در نتیجه سیاست فشار حداکثری ایران به اصطلاح «کشوری نرمال» شود، اما ترامپ در حالی به زودی با کاخ سفید وداع می‌کند که مجموع رفتار‌های او در چهارسال گذشته و البته چند هفته اخیر پس از شکست در انتخابات ۲۰۲۰، او را به غیرنرمال‌ترین رییس‌جمهور امریکا تبدیل کرده است. تماشای دورنمای بازگشت امریکا به برجام، قرار گرفتن اروپا و امریکا در مسیر ترمیم رابطه، بازگشت سرمایه‌گذاری‌های خارجی به ایران و احتمالا از سر گرفته شدن دیدار‌های مقام‌های امریکایی با همتا‌های ایرانی در قالب نشست‌های برجامی میان ایران و ۱+۵ به اندازه کافی برای عصبی کردن چهره‌ای، چون ترامپ کفایت می‌کند.

در حالی که هفته گذشته رسانه‌های امریکایی و اروپایی از توافق واشنگتن و پایتخت‌های تروییکای اروپایی برای تمرکز بر برجام و پرهیز از وارد کردن سایر اختلاف‌های غیرهسته‌ای با ایران به این پرونده خبر داده بودند، ترامپ جریان‌سازی خطرناکی را به منظور تخریب روند پیش روی بایدن نه فقط در برجام که در کل منطقه غرب آسیا آغاز کرده است. ناگفته پیدا است که خبر کنار گذاشته شدن اختلاف‌های غیرهسته‌ای با ایران در این مقطع و تمرکز اعضای اولیه توافق هسته‌ای بر حفظ و اجرای دقیق آن برای هیچ کدام از متحدان عبری و عربی امریکا در منطقه خوشایند نیست. متحدانی که در چهار سال حضور ترامپ در کاخ سفید هم مشوق اعمال سیاست فشار حداکثری علیه تهران بودند و هم از پیاده‌سازی این سیاست بیشترین بهره را بردند. برهمین اساس از نخستین روز‌های مشخص شدن برنده نهایی نتیجه انتخابات ۲۰۲۰، عربستان سعودی، امارات متحده عربی، بحرین و البته رژیم اسراییل تلاش برای دخالت در روند بازگشت امریکا به برجام و سهم‌خواهی از هرگونه مذاکره جدید با ایران را آغاز کردند. تلاشی که می‌توان گفت فعلا و شاید برای مقطع زمانی میان‌مدت به دلیل تمرکز اروپا، روسیه، چین، ایران و امریکا بر اجرای برجام به نتیجه مورد نظر نخواهد رسید. با این مقدمه و نگاهی سریع به بستر تحولات فعلی در رابطه امریکا و اروپا، واشنگتن و متحدانش در غرب آسیا و البته جزییات شکست سیاست امریکا در قبال ایران راحت‌تر می‌توان دلیل حاشیه‌سازی‌های خطرناک ترامپ در ۷۲ ساعت اخیر را درک کرد.

ترامپ: ایران بازنگری کند/ ظریف: ترامپ مسوول هرگونه ماجراجویی خواهد بود

در حالی که ایران و عراق خود را برای نخستین سالگرد شهادت سردار شهید قاسم سلیمانی و شهید ابومهدی مهندس که روز ۱۳ دی ماه سال گذشته در حمله امریکا به شهادت رسیدند آماده می‌کنند، کاخ سفید با انتقال تجهیزات نظامی جدید و البته طرح ادعا درباره دخالت ایران در حملات اخیر به سفارتخانه امریکا در بغداد، ترس خود را از انتقام دوباره ایران از واشنگتن عیان ساخته است.

سفارت امریکا در بغداد شامگاه یکشنبه گذشته هدف حمله راکتی قرار گرفت. در آن مقطع زمانی، پایگاه خبری «صابرین نیوز» گزارش داد که ۱۱ راکت به سفارت امریکا در بغداد اصابت کرده، اما مرکز اطلاع‌رسانی امنیتی عراق اعلام کرد که هشت راکت به سمت منطقه الخضراء در بغداد شلیک شد و خساراتی به منازل مسکونی در القادسیه وارد آورد. پس از این حملات سفارتخانه امریکا در بیانیه‌ای اعلام کرد: «راکت‌هایی که منطقه بین‌المللی را هدف گرفت، پاسخ سامانه‌های دفاع هوایی سفارتخانه را به همراه داشت. خسارات اندکی بر اثر این حمله به ساختمان این سفارتخانه وارد آمد؛ اما این حمله تلفات جانی برجای نگذاشت.

سه روز پس از این حملات در حالی که سخنگوی وزارت خارجه ایران هم در نشست مجازی با اهالی رسانه در روز دوشنبه هفته گذشته، موضع واحد تهران در محکومیت حمله به اماکن دیپلماتیک را مورد تایید مجدد قرار داد، دونالد ترامپ، بامداد پنجشنبه در صفحه توییتر خود، بدون ارایه هیچ مدرکی و صرف به اشتراک گذاشتن تصویری از چند گلوله خمپاره نامشخص، ایران را به انجام حمله راکتی روز یکشنبه به سفارتخانه امریکا در بغداد متهم کرد. ترامپ در این توییت نوشت: «سفارتخانه ما در بغداد روز یکشنبه مورد اصابت چندین راکت قرار گرفت. سه راکت عمل نکردند. حدس بزنید از کجا آمده بودند: ایران. اکنون ما زمزمه‌هایی از حملات بیشتر علیه امریکایی‌ها در عراق می‌شنویم. توصیه ایمنی دوستانه به ایران: اگر یک امریکایی کشته شود، من ایران را مسوول آن می‌دانم. بازنگری کنید».

ساعاتی پس از این توییت دونالد ترامپ، محمد جواد ظریف با انتشار دو توییت در فاصله زمانی چند ساعت به اتهام‌زنی رییس‌جمهور امریکا پاسخ مستند و البته هشدارگونه داد. وزیر خارجه در نخستین توییت نوشت: «قرار دادن شهروندان خودتان در موقعیت خطر در خارج، توجهات را از شکست‌های فاجعه‌بار در داخل منحرف نخواهد کرد.» ظریف همچنین در این توییت به تعدادی از توییت‌های ترامپ در دوران ریاست‌جمهوری اوباما که در آن مدعی شده بود باراک اوباما به ایران حمله خواهد کرد اشاره کرد. دونالد ترامپ در پایان دور اول ریاست‌جمهوری باراک اوباما گفته بود که وی با تهدید ایران به دنبال پیروزی در انتخابات است. وزیر خارجه ساعاتی بعد از این توییت، بعد از ظهر روز پنجشنبه پیام توییتری تازه‌ای منتشر کرد. ظریف در این پیام به ادعا‌های دروغین دولت «جورج بوش پسر» درباره وجود سلاح‌های کشتارجمعی در عراق اشاره کرد و نوشت: دونالد ترامپ از یک عکس بی‌ارزش برای اتهام‌زنی به ایران استفاده می‌کند. دفعه قبل، ایالات متحده با ادعای ساختگی تسلیحات کشتار جمعی، منطقه ما را نابود کرد، هفت تریلیون دلار به باد داد و موجب تلفات ۵۸.۹۷۶ نفر از امریکایی‌ها شد. این‌بار (به مراتب) بدتر خواهد بود. ترامپ مسوول کامل عواقب هرگونه ماجراجویی در روز‌های پایانی کارش خواهد بود». ظریف از دو تصویر «جورج بوش پسر» رییس‌جمهور پیشین امریکا و همچنین تصویر ترامپ در کنار بنیامین نتانیاهو نخست‌وزیر رژیم اسراییل استفاده کرد. تصویر مورد استفاده ظریف از جورج بوش پسر، مربوط به سخنرانی سال ۱۳۸۲ رییس‌جمهور وقت امریکا بر روی عرشه ناو «آبراهام لینکلن» است که در آن وی درباره جنگ امریکا در عراق مدعی شده بود: «ماموریت با موفقیت پایان یافت».

سعید خطیب‌زاده سخنگوی وزارت امور خارجه هم ادعا‌های مقام‌های امریکایی به ایران درباره حملات راکتی به سفارت واشنگتن در بغداد را رد کرده بود. خطیب‌زاده در پاسخ به اتهامات مایک پمپئو وزیر خارجه امریکا که ایران را در پشت پرده حملات راکتی یکشنبه به منطقه سبز بغداد خوانده، در توییتی نوشت: «اتهامات ضدایرانی پمپئو را که آشکارا با هدف تنش‌آفرینی طرح شده، قویا رد می‌کنیم. ایران هرگونه حمله به اماکن دیپلماتیک را مردود می‌داند. حضور نظامی ایالات متحده منبع بی‌ثباتی در منطقه ماست. هیچ میزانی از تحریف نمی‌تواند امریکا را از شرارت‌هایش مبرا کند.»

سعید خطیب‌زاده همچنین با انتشار بیانیه‌ای در این خصوص گفت: این‌گونه اظهارات و اتهام‌زنی‌های تکراری، بی‌اساس و ساختگی در قالب فرافکنی‌های مرسوم‌کاخ سفید قابل ارزیابی بوده و با هدف تحت‌الشعاع قرار دادن شرایط بسیار سختی است که ترامپ در آن قرار دارد. همان‌گونه که بار‌ها اعلام شده حمله به اماکن دیپلماتیک و مسکونی مردود است و در این موضوع خاص انگشت اتهام به سوی خود امریکا و شرکا و متحدان آن در منطقه است که به دنبال افزایش تنش و فتنه‌انگیزی‌های جدید هستند. همان‌گونه که پیش از این نیز گفته‌ایم پاسخ ایران به تروریسم امریکا، آشکار، شجاعانه و در سطح متناسب خودش بوده و لذا رژیم امریکا بهتر است برای توجیه فتنه‌انگیزی‌های خود از سناریو‌های باورپذیرتری کمک بگیرد. سخنگوی دستگاه سیاست خارجی در پایان با هشدار جدی به رییس رژیم امریکا، توصیه کرد از تنش‌آفرینی و ماجراجویی‌های خطرناک در این روز‌های پایانی حیات خود در کاخ سفید اجتناب کند و افزود: جمهوری اسلامی ایران دولت امریکا را مسوول عواقب و تبعات هر اقدام نابخردانه در شرایط کنونی می‌داند.

آخرین تیر ترامپ

نیویورک تایمز در گزارشی در این باره نوشت: در جریان حمله یکشنبه گذشته یک شهروند عراقی جان خود را از دست داد و البته خسارت‌هایی هم به ساختمان سفارتخانه امریکا در بغداد وارد شد. این اتفاق به مجموع تنش‌های میان ایران و ایالات متحده در واپسین روز‌های ریاست‌جمهوری ترامپ افزوده شد. ماه گذشته بود که خبر‌هایی از کاخ سفید به بیرون درز پیدا کرد مبنی بر آنکه رییس‌جمهور امریکا خواهان حمله به تاسیسات هسته‌ای ایران بوده، اما مشاورانش و البته برخی از اعضای کابینه او را از این اقدام منصرف کرده‌اند. البته در آن مقطع زمانی ترامپ هدف از این حمله را برخورد با پیشرفت‌های هسته‌ای ایران عنوان کرده بود. نیویورک‌تایمز در ادامه می‌نویسد: چنین حمله‌ای می‌تواند ضربه جدی به برنامه‌های جو بایدن برای احیای توافق هسته‌ای باشد که باراک اوباما در سال ۲۰۱۵ درباره آن با ایران و ۵ کشور دیگر به توافق رسید و دونالد ترامپ سه سال بعد از آن خارج شد. اگر ترامپ در بازه زمانی باقی مانده هرگونه حمله نظامی به ایران را پیش ببرد عملا رابطه میان تهران و واشنگتن را تا بدانجا مسموم خواهد کرد که احیای برجام از نظر بسیاری غیرممکن خواهد شد. در حالی که بسیاری از کارشناس‌ها و ناظران نگران حمله نظامی امریکا هستند، یک منبع آگاه که در جلسه روز چهارشنبه کاخ سفید به ریاست ترامپ حضور داشته می‌گوید که فعلا تصمیم واشنگتن موضع‌گیری و محکومیت شفاهی این حمله است. از زمانی که دونالد ترامپ در ماه گذشته میلادی مارک اسپر را از وزارت دفاع اخراج و این زنجیره را با برکناری دیگر مقام‌های ارشد این وزارتخانه ادامه داد، بسیاری از مقام‌های امنیتی و نظامی نگران دستور‌های آتی او علیه ایران یا دیگر کشور‌هایی شدند که در چهارسال گذشته تنش با واشنگتن را در عرصه بین‌المللی تجربه کرده‌اند. نیویورک تایمز در ادامه ادعا می‌کند که به گفته مقام‌های امریکایی اگر تا پیش از مراسم تحلیف یک امریکایی هم در عراق کشته شود، جنگ با ایران گریزناپذیر خواهد شد. با توجه به نزدیک شدن نخستین سالگرد شهادت سردار قاسم سلیمانی و ابومهدی مهندس، نگرانی‌ها درباره منازعه مستقیم میان ایران و امریکا در عراق افزایش یافته است. در عراق حملات موشکی به پایگاه‌ها یا نمایندگی‌های امریکا مسبوق به سابقه است و عمدتا هم واشنگتن با یا بدون دلیل و مدرک ایران را مقصر می‌داند با این همه این‌بار مقام‌های نظامی امریکا البته نگران هستند که ترامپ به دنبال بهانه‌ای برای اقدام علیه ایران است و می‌تواند یکی از این حملات را بهانه کند. در حالی که مقام‌های ایرانی هرگونه دست داشتن در حملات یکشنبه گذشته را رد می‌کنند به نظر می‌رسد که دست‌هایی در پشت پرده تلاش مرموزانه‌ای را برای قرار دادن ایران و امریکا در آستانه منازعه نظامی آغاز کرده‌اند.

سود چنین منازعه‌ای در جیب بازیگران منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای قرار می‌گیرد که باز هم مانند همیشه از دورنمای هرگونه کاهش تنش از رابطه تهران و واشنگتن واهمه دارند و از تلاش برای امنیتی‌سازی پرونده ایران در این سال‌ها خسته نشده‌اند. کشور‌ها یا رژیمی در منطقه که به خرید امنیت از ایالات متحده معتاد شده و حاضر به پرداخت هر هزینه‌ای جز تن دادن به مذاکرات با بازیگران منطقه‌ای هستند. رسانه انگلیسی ایندیپندنت نیز در گزارشی با اشاره به سفر روز سه‌شنبه سردار قاآنی، رییس سپاه قدس به عراق و دیدار با نخست‌وزیر عراق نوشت: جانشین سردار سلیمانی به نخست‌وزیر عراق اطمینان خاطر داد که حملات یکشنبه به سفارتخانه امریکا کار ایران یا نیرو‌های وابسته به ایران در عراق نبوده است. این رسانه در ادامه نوشت: در حالی که امریکایی‌ها نگران انتقام ایران در نخستین سالگرد شهادت سردار سلیمانی هستند عراقی‌ها از اقدام ترامپ در عفو گروهی از پیمانکاران امریکایی که متهم به شکنجه عراقی‌ها در سال ۲۰۰۷ هستند به‌شدت خشمگین هستند.

سفارت امریکا در بغداد: سفارتخانه به کارش ادامه می‌دهد

سفارت امریکا در عراق روز گذشته به خبر خروج کارکنان این مجموعه واکنش نشان داد. این سفارتخانه در پیامی توییتری نوشت: «شایعاتی را درخصوص تخلیه سفارت شاهد هستیم. سفیر [متیو]تولر در بغداد حضور داشته و سفارتخانه به کار خود ادامه می‌دهد». پنجشنبه شب نیز یک مقام وزارت خارجه امریکا در مصاحبه با الجزیره گفته بود سفارت کشورش در بغداد همچنان باز است و به فعالیت خود ادامه می‌دهد.

ترامپ و تهدید ایران

فریدون مجلسی نیز در یادداشتی نوشته است: تهدید رییس‌جمهور ایالات متحده به اقدام علیه ایران در حالی در روز‌های اخیر مطرح می‌شود که دولت دونالد ترامپ سال‌هاست جنگی اقتصادی را علیه ملت ایران به راه انداخته است. ایالات متحده در عرصه اقتصادی لطمات بزرگی به ایران زده و با اعمال تحریم‌هایی که هدف آن فروپاشی اقتصادی عنوان شده، مستقیما مردم ایران را هدف قرار داده است. اکنون در روز‌های آخر حکومت ترامپ شاهد آن هستیم که دولت امریکا از اقدام نظامی به بهانه‌هایی غیرمستند سخن می‌گوید و با گسیل کردن جنگ‌افزار‌های پیشرفته به نزدیکی مرز ایران تحرکاتی مشکوک را آغاز کرده است. بسیاری از فشار‌هایی را که طی سال‌های اخیر از جانب دولت امریکا به ایران تحمیل شد، نمی‌توان مرتبط با موضوع هسته‌ای یا موضوعات دیگر در نظر گرفت. ایالات متحده در دوره ریاست‌جمهوری ترامپ، ایران را به عنوان تهدیدی جدی علیه اسراییل تصور می‌کند و با همراهی تل‌آویو، ریاض و ابوظبی می‌کوشد تا بر فشار علیه ایران بیفزاید. برای اینکه دریابیم در روز‌های آتی چه اتفاقاتی ممکن است رخ دهد، باید ابتدا ببینیم اسراییل و عربستان چه نظری در خصوص اقدام نظامی علیه ایران دارند و آیا وقوع این اتفاق در آخرین روز‌های ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ به نفع آنهاست یا نه. پس از برگزاری انتخابات سوم نوامبر در امریکا و پیروزی جو بایدن، کاندیدای حزب دموکرات در این رقابت مشخص شد که ترامپ رفتنی است و این موضوع باعث شد برخی از دولت‌های منطقه نگرانی‌هایی در خصوص آینده سیاست خارجی امریکا داشته باشند. از جمله این‌ها اسراییل است که هرچند می‌داند فارغ از جناح‌بندی‌های سیاسی، واشنگتن از ماهیت اسراییل حمایت خواهد کرد و به تضمین امنیت آن متعهد است، اما احساس ناراحتی می‌کند؛ چرا که گمان می‌برد در دوران ریاست‌جمهوری جو بایدن آزادی عمل خود را در منطقه از دست خواهد داد. به‌طور کلی منافع عربستان و اسراییل در بلندمدت در گرو آن است که روابط ایالات متحده و ایران ترمیم نشود تا آن‌ها بتوانند با بهره‌گیری از تنش و درگیری در منطقه سیاست‌های خود را پیش ببرند.

در نگاه کوتاه‌مدت وضعیت کمی متفاوت است؛ دولت بایدن وعده داده به توافق هسته‌ای با ایران بازگردد و مسیر دیپلماسی را برای حل و فصل اختلافات در پیش گیرد. حالا اگر با تحریک اسراییل یا عربستان پیش از روی کار آمدن دولت بایدن درگیری‌هایی اتفاق بیفتد یا شرایط به نحوی پیش برود که مسیر دیپلماسی مسدود شود، احتمالا دولت دموکرات‌ها برخورد خوبی با عاملان این وضعیت نخواهند داشت و روابط میان آن‌ها و امریکا تیره و تار خواهد شد. بهانه‌هایی هم که برای متهم کردن ایران از آن استفاده می‌شود چندان اعتبار ندارد؛ چرا که شواهد و مستنداتی برای آن ارایه نشده است. به صرف چند مدرک نصفه و نیمه و به استناد برخی موارد در گذشته نمی‌توان ایران را متهم کرد که سفارت امریکا در بغداد را هدف قرار داده یا نقشی در این موضوع داشته؛ این حمله می‌تواند از سوی بقایای داعش صورت گرفته باشد، می‌تواند از سوی عوامل خود امریکا یا اسراییل یا عربستان باشد. بسیارند کسانی که از تنش سود می‌برند، اما ایجاد درگیری در منطقه سودی برای امریکا نخواهد داشت. امریکا که سال گذشته با ترور سردار سلیمانی بنزین بر آتش تنش در منطقه ریخته حالا مدعی است برخی اظهارات مقامات ایرانی پیرامون انتقام‌گیری خطرناک است و وعده برخورد سخت داده است. این رفتار‌های یکجانبه‌گرایانه و خطرآفرین دولت ترامپ در روز‌های آینده هم ادامه خواهد داشت و امیدواریم که ایران و جامعه جهانی بتوانند در این بازه زمانی تا پایان دولت دونالد ترامپ به سلامت عبور کنند. چرا که هر اتفاقی در این میان بیفتد این مردم ایران هستند که آسیب می‌بینند. همان‌طور که شواهد نشان می‌دهد هم وزارت خارجه ایران، هم گروه‌های مقاومت محکوم کردند و از این حمله برائت جستند، اما همچنان نگرانی‌های زیادی وجود دارد چرا که دونالد ترامپ رییس‌جمهور امریکا از سلامت روانی کافی برخوردار نیست و ممکن است بدون سنجیدن شرایط و در نظر گرفتن تبعات موضوع دست به هر اقدام خطرناکی بزند. باید در نظر داشت که طی این مدت به صلاح نیست که با اظهاراتی تند یا تهدید چنین فردی را تحریک کرد، زیرا ترامپ نشان داده بدون توجه به عواقب و مشکلاتی که می‌تواند اقداماتش به همراه داشته باشد، ممکن است دست به کار‌هایی بزند که توجیه عقلانی برای آن‌ها نداشته باشد.