آفتابنیوز : امروزه تكنولوژيهاي صلح آميز هسته اي علي رغم ترديدهاي فراوان جا پاي خود رادر صحنههاي مختلف علمي باز كرده اند در حوزههايي نظير پزشكي، توليد مواد غذايي، صنعت، توليد برق و حفاظت از محيط زيست در سرتاسر جهان تكنولوژي هسته اي به عنوان يك فناوري نوين پذيرفته و به كار گرفته مي شود.
132 كشور عضو سازمان انرژي هسته اي، همچنان تمايل فراواني به بكارگيري علم هسته اي و تكنولوژي سازنده آن در تمامي زمينهها به خصوص انرژي دارند. قطعاً گذشت زمان بر تغيير رويكردها، اولويتها و حتي نيازهاي اوليه تأثير مي گذارد.
تكنولوژي هسته اي نيز بايد مانند ساير فناوريها ابتدا در جريان متغير و رقابتي بازار جهاني، پخته و كارآمد شود. توسعه در ساير حوزههاي فني همچنان تأثيرات مثبت و منفي فراواني بر فوايد نسبي اتم دارد. به علاوه اين توسعه مي تواند در تغيير نگرش عرصه تأثيرگذار تفكر عمومي نيز نقش بسزايي بازي كند. اين تفكر و باور عمومي مردم است كه مي تواند باعث رشد و پرورش يا توقف يك تكنولوژي نوين شود.
برداشتهاي متفاوتي درخصوص حدود استفاده از تكنولوژي هسته اي وجود دارد.
عده اي مخالف متعصب مصراً هرگونه استفاده از اين فناوري را رد كرده و برخی بکارگیری آن در فعالیتهای صلح آمیز مانند پزشکی و محیط زیست را جایز می دانند.
در سالهای اخیر، استقبال از علم و تکنولوژی به عنوان تنها راه حل مبارزه با فقر در سرتاسر جهان به میزان چشمگیری افزایش یافته است. به علاوه بسیاری براین باورند که دستیابی به چنین اهدافی ملزم به رشد سریع در حوزههايي نظیر بیوتکنولوژی، ارتباطات و پزشکی است.
از یک نقطه نظر جهانی، دستور کار بین المللی برای ایمن سازی توسعه مناسب از بسیاری جهات به انتقال موثر ابزارهای علمی و فنی به کشورهای در حال توسعه بستگی دارد. کشورهایی که بیشترین آمار فقیران را به خود اختصاص داده و انتظار می رود که با انفجار جمعیت در طول چند دهه آتی روبه رو شوند. علم و تکنولوژی هسته ای نقش به سزایی در برآورده کردن نیازهای اولیه انسان و بالا بردن سطح زندگی در کشورهای در حال توسعه دارند.
با رسیدن قرن جدید, برخی شاخههای تکنولوژی هسته ای در حال تغییر و رویارویی با چالشها و فرصتهای جدید جهت اعمال تغییرات اساسی بر بازار هستند.
در بسیاری از نقاط جهان – به خصوص در کشورهای در حال توسعه – حفظ مراکز تحقیقات هسته ای تبدیل به نگرانی عديدهای شده است. در کشورهای در حال توسعه اخذ روشها و استراتژيهاي جديد جهت استفاده بهينه از تكنولوژي صلح آميز هسته اي ضروري است.
در اين مقاله سعي كرديم نگاهي اجمالي به تمامي عواملی كه مي توانند تصوير ساخته شده از تكنولوژي هسته اي را تغيير يا تا حدي تعديل كنند بيندازيم و با ارائه استراتژيهاي جديد، راه را براي مؤسسات بين المللي هسته اي جهت اخذ ثبات و اعتماد بيشتر باز كنيم. سازمان انرژي هسته اي مي تواند نقش شاياني در عملي كردن اين استراتژيها داشته باشد. به علاوه به مرور اين مسأله خواهيم پرداخت كه چگونه فناوري هسته اي مي تواند مقدمات توسعه پايدار جهاني را فراهم سازد.
براي سازمان انرژي هسته اي كه دستورالعمل كاري آن، اختصاص دادن انرژي هسته اي به مصارف صلح آميز، نظير پزشكي و بالا بردن رفاه عمومي است تغيير نگرش غالب نسبت به اين تكنولوژي نوين، موفقيت كليدي در استفاده از اين فناوري محسوب مي شود.
برنامه ريزيهاي چند جانبه درخصوص همكاريهاي فني، اصلي ترين وسيله جهت انتقال تكنولوژي هسته اي به كشورهاي در حال توسعه است.
نقطه تمركز تمامي اين برنامه ريزيها در مرحله اول حمايت از طرحهايي است كه اولويتهاي اصلي هركدام از كشورهاي در حال توسعه را برآورده كرده و پس از آن اعمال تأثيرات اجتماعي – اقتصادي و انعكاس برتريهاي چشمگير تكنولوژي هسته اي بر ساير منابع باشد.
از طريق پروژههاي تحقيقاتي هماهنگ، مؤسساتي از كشورهاي توسعه يافته مي توانند جهت رفع مشكلات ساده و استفاده از تكنولوژي هسته اي به كشورهاي در حال توسعه بشتابند.
آزمايشگاههاي تحقيقاتي آژانس انرژي هسته اي در وين، سيبرد سورف، اتريش و هوناكو با تضمين كيفيت در شبكههاي آزمايشگاهي جهاني و اطلاعات مرجع از چنين فعاليتهايي حمايت مي كنند.
به عنوان مثال، تمركز پروژههاي حمايت كننده بر مسائلي مانند شيوههاي ايزوتوپي و پرتویي جهت افزايش توليد موادغذايي، مبارزه با بيماري، تهیه منابع آبي و حفاظت از محيط زيست است. مهم ترين ويژگي فعاليتهاي اين سازمان، همكاري با ساير شركا از قبيل مؤسسات علمي و آژانسهاي پيشرفته است.
انرژي هسته اي و نيازهاي بشري:
با وجود جوسازيهاي فراوان سياسي درخصوص توليد برق از طريق به كارگيري انرژي هسته اي از لحاظ اقتصادی به عنوان اولین اولویت استفاده از اين تكنولوژي جديد در حوزههايي متفاوت از توليد انرژي است.
در حوزه توليد مواد غذايي و صنايع كشاورزي، موارد استفاده از تكنولوژي هسته اي بسيار متغير و كاربردي تر است. به عنوان مثال روشهاي سترون كردن حشرات جهت جلوگيري از انتشار آفتها، تأثيرات شگرفي بر توليد ميوه داشته است. استفاده از اين روش درصد انتقال بيماريهاي انساني و حيواني را تا حد فراواني كاهش داده و علاوه بر اين باعث بالا رفتن ميزان توليدات كشاورزي نيز مي شود. بسياري از دانشمندان اين حوزه، استفاده از اين شيوه را در مزارع كشاورزي آفريقا نيز آغاز كرده اند. در اين روش، تزريق پرتوهاي طبيعي باعث توليدات محصولاتي با حجم بيشتر، كيفيت بهتر و درصد مقاومت بالاتر در برابر آفات مي شود.
در حال حاضر پرتوافشاني بر مواد غذايي، تأثير فراواني بر حفظ تازگي و از بين بردن باكتريهايي كه باعث بيماري يا حتي مرگ مي شوند، دارد. از آنجا كه استفاده از مواد شيمیايي جهت بالا بردن ايمني مواد غذايي در سرتاسر جهان با محدوديتهاي فراواني روبه رو شده است، استفاده از تكنولوژي پرتوي در زمينههاي كشاورزي و بالا بردن ضريب سلامتي مواد غذايي رونق فراواني يافته است. در حوزه پزشكي ما هر سال شاهد پيشرفتهاي چشمگيري به كمك تكنولوژي هسته اي هستيم. در اين عرصه، بيش از دو ميليون محقق خبره و كارشناس در حال آزمايش روشهای پرتونگاري جهت پيشگيري، تشخيص و درمان انواع بيماريها هستند. به عنوان مثال در سالهاي اخير، آژانس انرژي هسته اي تلاش فراواني جهت كشف شيوههاي درماني هسته اي نوين براي ريشه كن كردن مالاريا و سل كرده است. ساير فعاليتهاي انجام گرفته در اين حوزه شامل كشف شيوههاي تشخيص جديد براي انواع بيماريها از سرماخوردگي تا جراحيهاي تخصصي و همچنين استفاده از ايزوتوپها جهت بالا بردن ميزان جذب انواع ويتامينها و مواد معدني از طريق بدن است.
همچنين تلاشهاي فراواني انجام گرفته است تا در كشورهاي در حال توسعه اهميت درمانهاي راديوترابي نيز كشف شود.
در كشورهاي درحال توسعه با افزايش و كمبود تجهيزات پزشكي آمار ابتلا به انواع سرطان در حال افزايش است.
كمبود منابع آبي در سرتاسر جهان نگراني عمده اي از اين بابت را به راه انداخته است. در حال حاضر بيش از يك ميليون نفر در سرتاسر جهان امكان دسترسي به آب سالم را نداشته و پيش بيني مي شود كه تا سال 2025 با كمبود آب جهاني در بيش از دوسوم جهان روبه رو باشيم.
علاوه بر پروژههاي ذخيره سازي آب موجود، آژانس انرژي هسته اي سعي دارد با استفاده از هيدرولوژي ايزوتوپ سفرههاي زيرزميني براي دستيابي ثابت به منابع آبي ايجاد كند. به علاوه سازمان انرژي هسته اي از طرح استفاده از رشتههاي الكترونيكي جهت عفونت زدايي از آب آشاميدني و مهار اتلاف آب حمايت مي كند.
نقطه تمركز بعدي آژانس، طرحهاي حفاظت از محيط زيست و پاكسازي آن است. براي نمونه استفاده از تشعشعات يونيزه براي تصفيه گازهاي متصاعد از كارخانجاتي كه انرژي خود را از سوختهاي زغالي مي گيرند هم اكنون در بلغارستان، چين، ژاپن و لهستان متداول است. طرح ديگر سازمان انرژي هسته اي استفاده از تكنيكهاي هسته اي جهت احياي مجدد معدنهاي رها شده است.
در هر كدام از اين حوزهها، آژانس سعي كرده است توان خود را بر روي اولويتهاي اوليه كشورهایي كه عضو آن هستند متمركز كند. با تغيير مبناهاي قديمي جهت تعامل با تغييرات در بازار انتظار مي رود كه استفاده از تكنولوژي هسته اي در كشورهاي در حال توسعه روز به روز پيشرفت كند.
همان طور كه پيش از اين مطرح شد سازمان انرژي هسته اي نقش به سزايي در پيشبرد اهداف فعاليتهاي متفاوت هسته اي بازي مي كند. اصلي ترين هدف سازمان در حال حاضر مستحكم كردن تحقيقات جهاني و بالا بردن ظرفيتهاي توسعه و ايجاد هسته اي حمايتي از کشورهای عضو سازمان است. برنامههای سازمان انرژی هسته ای به گونه ای طراحی شده اند كه فرصتي مناسب براي حضور كشورهاي در حال توسعه در تحقيقات بين المللي هسته اي و تبادل اطلاعات ايجاد شود. علاوه بر اين سازمان انرژي هسته اي مي تواند در آزمايشگاههاي خود اقدام به تربيت كارآموز كند تا از اين طريق كشورهاي در حال توسعه در آينده مشكل چندانی در استخدام دانشمندان هسته اي نداشته باشند.
رسيدگي به چالشهاي فني و علمي در رأس همه امور مي تواند در برآورده كردن نيازهاي كشورهاي در حال توسعه كمك شاياني كند.
تكنولوژي ايزوتوپ و هسته اي تا حدودي با ساير تكنولوژيها هماهنگ بوده و علاوه بر اين با فعاليت ساير بخشهاي خصوصي نيز مطابق است.
مشاركت فني آژانس:
در آيين نامه سازمان انرژي اتمي برحصول اطمينان از صلح آميز بودن تمامي فعاليتهاي هسته اي تأكيد فراواني شده است. اين اصل اساسی در آيين نامه سازمان، امروزه تبديل به اصلي پايدار در برنامههاي مشاركتي فني آژانس شده است. اين برنامهها در حقيقت اصلي ترين وسيله انتقال فناوري هسته اي به ساير كشورها است.
اولين برنامه ريزيها در سال 1958 در قالب يك سري فعالیتهای نه چندان جدی ای آغاز شد و در همان سال دو ميليون دلار هزينه آفريني كرد. اين اتفاق در حالي رخ داد كه در آن سال تنها تعداد معدودي از كشورها به پيوستن به سازمان انرژي اتمي علاقه دشاتند. امروز پس از گذشت چندين دهه از آن زمان، شما مي توانيد شالودههاي انرژي اتمي را در هر نقطه اي از جهان ببينيد. در حال حاضر بيش از صد كشور عضو سازمان انرژي اتمي در اين برنامهها شركت دارند و سازمان اقدام به ارائه خدمات و كالاهايي با ارزش سالانه 87 ميليون دلار در سال كرده است.
با افزايش محدوده كاري سازمان انرژي اتمي، روند برنامه ريزيها نيز تغيير كرد. در حال حاضر هدف اصلي اين برنامهها ايجاد فضايي جهت سودآفريني قابل ملاحظه براي دريافت كنندگان اين تكنولوژي جديد است.
ظرفيت سازيهاي انجام گرفته در گذشته، امروز تبديل به سكوي پرتاب مناسبي براي رسيدن به اهداف اوليه توسعه پايدار شده است. اين رويه جديد به وسيله انتقال ظرفيتهاي موجود براي رفع مشكلات منطقه اي و بين المللي در سطوح مختلف به وجود آمده است. امروزه پروژههاي مشاركتي فني ارتباط بسيار نزديكي با اولويتهاي توسعه بين المللي پيدا كرده اند.
با اين وجود چالشهاي عمده فراواني همچنان بر روند توسعه سايه انداخته اند. اين چالشها با انواع متفاوت استعمالهاي هسته اي و ميزان حمايتهاي بين المللي از فعاليتهاي هسته اي در ارتباط هستند.