کرونا عروسک‌ها را به تلویزیون کوچاند

مصطفی ناقلی ایرد موسی*: اگرچه روزهای کرونایی مثل شبحی بر دقایق و ثانیه‌ها چنگ انداخته است، اما ایران عزیزمان همچنان می‌داند که به قول «سهراب»؛ در زندگی سیب هست، ایمان هست و تا شقایق هست، زندگی باید کرد؛ بنابراین این روزها میزبان یکی از خلاق‌ترین و خوش‌ذوق‌ترین اقشار فرهنگی- اجتماعی در مهمترین رویداد هنر عروسکی است.

همزمان با این رویداد هنری و در دومین روز جشنواره، کتاب جامع هجدهمین جشنواره بین المللی عروسکی تهران- مبارک با یادداشتی از دبیر فقید، زنده یاد گلزار محمدی در متن فراخوان سال گذشته، منتشر شد. «مهدی حاجیان» بازیگر تئاتر ایران و دبیر اجرایی هجدهمین جشنواره بین المللی تئاتر عروسکی، به عنوان مدیر مسئول این کتاب حضور دارد.

امید بی نیاز نویسنده، منتقد تئاتر و سینما، سردبیر است و سید علی فلاح، هاتف جلیل زاده، حامد هوشیاری، داریوش نصیری و با سپاس از مولود نعمتی، به عنوان مشاوران ایده و طرح کاتالوگ شرکت داشته اند. امیررضا امینی طراح گرافیک به همراه فاطمه تیموری گرافیست، به طراحی کاتالوگ جشنواره پرداخته اند. اختر تاجیک (دبیر عکس) مرجان گودرزی (دبیر اجرایی) مریم جعفری حصارلو (دبیر تحریریه) محبوبه بيات و بهداد منصوري (دبير خوانش و ويرايش) داریوش نصیری (مدیر روابط عمومی کاتالوگ) و محمد بی نیاز (دبیر بخش انگلیسی) به همراه وریا زرگر و آرمان رخزادی به ترجمه آثار به زبان انگلیسی پرداخته اند.

همچنین، سپهر ادیب زاده، طناز تاجیک، مجید غفاری (عکاسان تحریریه) و سید حمزه پهنه کلایی، خدیجه جعفری حصارلو، علی رضایی فرح آبادی، مهدی محمود اقدم، دانیال محمود اقدم، حافظ جلیل زاده، هما جلیل زاده و مصطفی ناقلی ایرد موسی از دیگر روزنامه نگارانی هستند که در هیأت تحریریه با کاتالوگ جشنواره عروسکی تهران- مبارک همکاری داشته اند.

هجدهمین جشنواره نمایش عروسکی تهران مبارک به دلیل تبعات همه گیری ویروس کرونا و به منظور صیانت از سلامت هنرمندان و مخاطبین هنر نمایش با بهره گیری حداکثری از امکانات فضای مجازی برگزار و آثار نمایشی از طریق سامانه های «تلویزیون تئاتر ایران» «تیوال»،«نمایش نت» و «هاشور» به مخاطبین و علاقه مندان ارائه می شود. با این حال به گواه بسیاری از صاحب نظران و اصحاب فن، جشنواره این دوره از نمایش عروسکی تهران- مبارک، به لحاظ کیفی بر مدار پیشرفت حرکت کرده و برگزاری مجازی آن کوچکترین خدشه ای به بار حرفه ای و علمی این رویداد هنری وارد نکرده است. از سوی دیگر این رویکرد (برگزاری مجازی) می توانند در دوران کرونا و پساکرونا، شیوه و متدی بسیار مفید واقع گردد و از سوی دیگر، الگویی برای بسیاری از جشنواره های درجه الف تئاتر و سینمای کشور شود که در دوران دیو نابودگر کرونا، یکی یکی چراغشان خاموش گشت و گرد و غبار تعطیلی و فراموشی به خود گرفتند.

در هجدهمین جشنواره نمایش عروسکی 65 اثر منتخب حضور داشتند که هنرمندانی از سراسر کشور را در برگرفته است. ترکیب هیأت انتخاب و داوری این جشنواره نیز گویای، جدیت و صلاحیت هنرمندان سرشناس و متخصص این حوزه است. از سویی ترکیب هنرمندان پیشکشوت و صاحب سبک از جمله بهروز غریب پور، ایرج محمدی، داوود فتحعلی بیگی و... با نسلی تأثیرگذار و متخصص که شاگردان این اساتید را در بر می گیرند، جای اشاره دارد. هنرمندانی که حالا خود به جامه استادی در آمده و برای نسل های تازه تر، منبع آموزش و یادگیری شده اند. مریم اقبالی، علی پاکدست، محمد اعلمی، شهرزاد مبرهن و... در زمره این هنرمندان شاخص هستند که طی این سالیان در حوزه ساخت و عروسک گردانی آثار مطرحی را خلق کرده اند.

هنرمندان دیگری از جمله؛ شهرام کرمی، افشین هاشمی‌، هادی حسنعلی، امیر مشهدی عباس، مریم سعادت، حمید رضا اردلان، امیر سلطان احمدی، فارس باقری، شادی پورمهدی، ماندانا کریمی، حسین فدایی حسین، پوپک عظیم پور، منوچهر اکبرلو ، گلبرگ ابوترابیان، علی محمد رادمنش، روشنک روشن، مریم معینی، محمد بحرانی، بنفشه بدیعی، آزاده انصاری، سینا ییلاق بیگی، فریندخت زاهدی، بهرام جلالی پور، سیف الله صمدیان، اختر تاجیک، محمدرضا علی اکبری، وحید نفر و وحید آقاپور از دیگر چهره هایی هستند که انتخاب آثار یا داوری بخش های مختلف را بر عهده داشته اند.

با این حال، 26 اثر صحنه ای بخش های اصلی آثار صحنه ای (بزرگسال، کودک و نوجوان، خردسال و مرور) را در بر گرفته است. در بخش بزرگسال، محمد تقی اسماعیلی، کارگردان شناخته شده اهل اردبیل با اثری به نام «صلح نغمه لرینی یایانلار» حضور دارد. او در توضیح این نمایش می گوید: «آشیق» در این نمایش، صلح و عشق را برای جهان می نوازد و روایت می کند.

محمد تقی اسماعیلی، نویسنده، طراح و کارگردان، متولد ۱۳۵۰ اردبیل و دانش آموخته کارشناسی ارشد کارگردانی نمایش است. او سرپرست گروه تئاتر عروسکی اویون- اردبیل است. همچنین؛ مدیر مسئولی یونیما مبارک - اردبیل، رئیس انجمن هنرهای نمایشی استان، مدیر گروه کودک و نوجوان شبکه سبلان و... برگ دیگری از فعالیت های این هنرمند در حوزۀ اجرایی و مسئولیتی است. وی در رویدادهای ملی و بین المللی تئاتر ایران، حضوری گسترده داشته است.

دیگر اثر این بخش، نمایشی با عنوان «آنا، دختری که با چشمان باز می خوابد» نوشته امیر محمد نباتی با کارگردانی یکتا طبیبی از هنرمندان نسل نو است. یکتا طبیبی، برنده جایزه اول کارگردانی و بازیگری از جشنواره دانشجویی عروسکی است. همچنین، سازندۀ عروسک در «شاهکار جمالزاده»، خوراک، نگین، آنا دختری که با چشمان باز می خوابد، تنها یک زمین داریم و... به شمار می رود. نمایش او، به ماجرای دختری به نام «آنا» می پردازد که در سفری پر ماجرا به دنبال پدر و مادرش است. نمایش دیگر این بخش، حمام به کارگردانی هما ساداتیان مقدم است. که اثری «پُست مدرنیستی» به نظر می رسد. هما ساداتیان مقدم، طراح و کارگردان، فارغ التحصیل فوق لیسانس گرافیک از آکادمی بررا (ایتالیا) است. او تصویرساز کتاب های؛ «واستو ویدیا»، سرما خوردگی، دختره‌ی خل و چل، سندروم غروب زدگی و... بوده است. «خانم حوا» نمایشی براساس (بر اساس داستانی به همین نام از هانری تراوایا) به کارگردانی علیرضا ناصحی از دیگر آثار بخش صحنه ای امسال است. این داستان درباره کک ریکو دولامارتینر رئیس شرکت ماشین رختشویی نیاگارا است. او تصمیم می گیرد از مترو استفاده کند اما با جریانی عاطفی درگیر می شود. علیرضا ناصحی، بازیگر، کارگردان، طراح، گوینده و بازی دهندۀ عروسک، متولد 1352 تهران و دارای تحصیلات کارشناسی بازیگری است. او گویندۀ عروسک مشهور«داداش گلم» در مجموعه کلاه قرمزی است. همچنین، شخصیت پردازی عروسک های؛ سرگردنه و ماجد (شکرستان) خوش خواب و فرموش(فیلم سینمایی شهر موشهای ۲) با صدای اوست.

«داش آکل» بر اساس متن مشهور صادق هدایت و از نمونه های ادبیات رئالیستی ایران، اثری است که باقر سروش آن را نوشته و زهرا شاهین فر، اثر را کارگردانی کرده است. این داستان برداشت از متن هدایت است و رویدادهای تاریخی و اجتماعی دیگری در بافت دراماتیک نمایش، گنجانده شده اند. زهرا شاهین فر، پیش از این، تهیه کننده گی نمایش «رفتم سیگار بخرم» کارِ باقر سروش، را بر عهده داشته و فیلم های فیلم های مستند و کوتاه خزانه، بانوی ایرانی، خط ربط و... را ساخته است. همچنین، نمایش های خود را در جشنواره کودک و نوجوان به صحنه برده است.

«رنگ حسرت» براساس داستان «حاج باریکلا» نوشته‌ی میهن بهرامی، کاری از گروه «ماهی» با بازنویسی و کارگردانی فهیمه عابدینی است. در این نمایش، زنی خاطرات نوجوانی‌اش را که در خانه‌ی یکی از خوانین قاجار گذشته، مرور می‌ کند. فهیمه عابدینی، طراح، بازیگر، کارگردان و مدرس، دارای تحصیلات کارشناسی نمایش عروسکی است. وی فعالیت هنری خود را از سال 1377 آغاز کرد. او در رویدادهای ملی و بین المللی تئاتر ایران، حضور مداوم داشته است. همچنین، «سیمین و فرزان»، سایه بر آب، آنتیگونه، رنگ حسرت و... از جمله آثارش در کِسوت کارگردان تئاتر است.

«زال سپید موی»، به نویسندگی و کارگردانی حسین عباس‌زاده، کارگردان با سابقه خرسان جنوبی است. در نمایش جدید عباس زاده، «زال» نوزادی رها شده در دامنه البرز است. سیمرغ او را در کنار بچگانش پرورش می دهد. حسین عباس زاده نویسنده، بازیگر، طراح و کارگردان، متولد 1349 بیرجند و دارای تحصیلات کارشناسی ارشد کارگردانی تئاتر است. او در رویدادهای ملی و بین المللی تئاتر ایران از جمله؛ فجر، آیینی و سنتی، کودک و نوجوان، عروسکی تهران، یونیما و... حضوری گسترده داشته است. همچنین کارهایش، برنده جوایز مختلفی از جمله؛ رتبه اول موسیقی (جشنواره فجر) بهترین نمایش (هیأت منتقدان یونیما) رتبه برتر خیابانی (عروسکی یونیما) و... بوده است. وی حدود 20 سال در زمینه تئاتر عروسکی فعالیت دارد.

«مهتاب تبریزی» بازیگر، طراح، کارگردان و صداپیشه و عروسک گردان آثاری همچون؛ «دس دسی صداش میاد»، سنجد، بچه ها بیاین تماشا، مهمانپذیر سعادت، قندون و خندون، کارا و کوشا، کوچه مروارید، کلاه قرمزی، سینمایی شهرموش ها ۲، شکرستان، بادکنک، شبکه کوچک و... نمایش جدیدی را به جشنواره آورده است. این نمایش «سعدی، کلمب و فتح بهشت» نام دارد و به قلم عقیل زمانی نوشته شده است. داستان نمایش درباره نویسنده ای جوان است که می خواهد داستانی درباره جزیره کیش بنویسد. اما یک شب، سعدی و کریستف کلمب به خواب او می آیند. اما «جواد تولمی» نویسنده، کارگردان، پژوهشگر و منتقد با سابقه تئاتر ایران، نمایشی به نام «قوی تر» را برای اجرا در جشنواره هجدهم تئاتر عروسکی نوشته و کارگردانی کرده است. تولمی برنده جوایز متعددی از جمله؛ تندیس نمایش برگزیده (هشتمین جشنواره عروسکی تهران- مبارک) بهترین نمایشنامه نویسی، بهترین کارگردانی و طراحی دکور (جشنواره کانون ها) و... بوده است. او همچنین؛ ده ها مقاله، نقد و گزارش را در مجلات تخصصی و مطبوعات کثیر الانتشار و... نوشته است. نمایش جدید این کارگردان یا عنوان «قوی تر» به زندگی زنی در بستر رویدادهای اجتماعی می پردازد که با ماجراهای عجیبی رو به رو می شود. این اثر نوشته آگوست استریندبرگ با ترجمه فرهاد ناظرزاده کرمانی و با دراماتورژی، طراحی و کارگردانی جواد تولمی اجرا می شود.

«هایکوی پاروزن یکدست» اثری جدیدی به نویسندگی و کارگردانی ماندانا عبقری است. به گفته عبقری؛ این داستان درباره کاراکتری به نام ماسافومی ناگاساکی است که به جزیره ای خالی از سکنه و ناشناخته برده می شود و در آن جا پرنده ای عجیب را می بیند. ماندانا عبقری، نویسنده، بازیگر، طراح و کارگردان، دارای تحصیلات کارشناسی تئاتر است. نمایشنامه های امپراطوریس اصطبل و بازی زندگی، بورس، رمان «THE GUARDIAN OF THE TREASURE TALISMAN» به زبان انگلیسی و... به قلم وی نوشته و چاپ شده اند. همچنین؛ برنده جوایز متعدد بازیگری، نمایشنامه نویسی و کارگردانی از جشنواره های بین المللی کودک و نوجوان، خیابانی مریوان، تئاترشهر و... بوده است.

«هملت» کار قاسم تنگسیرنژاد اثر شهیر شکسپیر با ترجمه محمود اعتمادزاده (م.ا. به‌آذین) مترجم صاحب نام ایرانی است که ترجمه های او از شاهکارهای ادبی جهان همچون؛ اُتللو نوشته ویلیام شکسپیر، بابا گوریو (انوره دو بالزاک) دُنِ آرام (میخائیل شولوخف) و... برای خوانندگان ادبی از شهرت ملی برخوردار است. داستان درباره «هملت» شاهزاده دانمارک، است که با شنیدنِ خبرِ مرگِ پدرش به کاخِ پادشاهی می‌آید. او عمویش، کلادیوس را می بیند که بر تخت نشسته و ماجراهای سحرآمیزی بعدی چهان شکسپیری که برای بسیاری از مخاطبان آشناست. قاسم تنگسیرنژاد نویسنده، بازیگر و کارگردان مطرح دشتستان بوشهر با رویکردی متفاوت و در نمایشی 30 دقیقه ای به سراغ متن شکسپیر رفته است. تنگسیرنژاد، دانش آموختۀ کارشناسی رشتۀ حقوق است. او در جشنواره های بین المللی داخلی و خارجی از جمله؛ تئاتر دانشگاهی، فجر، عروسکی تهران، فستیوال هنرهای اجرایی هایفست (ارمنستان-2019 ) جینجر فست تولا (روسیه- 2021) حضور داشته است. همچنین برنده جوایزی همچون؛ بهترین کارگردانی و جایزه ویژه هیات داوران (جشنواره تئاتر دانشگاهی) و... بوده است.

اما در بخش کودک و نوجوان نیز 7 کار حضور دارند. «آدی و بودی» به نویسندگی رعنا زیادلو، رضا وحیدی فرد و کارگردانی رعنا زیادلو، فاطمه برومند، ماجرای زن و شوهر سالخورده ای به نامهای «آدی» و «بودی» را روایت می کند که برای دیدن دخترشان راهی شهر می شوند. «افسانه ماه و آفتاب» اقتباسی از داستان «الف. بامداد» شاعر بزرگ معاصر است که با کارگردانی امید انصاری کارگردان فیلم و تئاتر اجرا می شود. در این داستان، آفتاب، عاشق ماه است. اتفاقی ناگهانی به نام شب و روز آنها را از هم جدا می کند. امید انصاری در بیش از ۴۰ جشنواره ملی و بین المللی فیلم و تئاتر حضور داشته است. همچنین؛ برنده بیش از 10 جایزه از جشنواره های تئاتر و فیلم بوده است.

«پَرِ خورشید» نوشته و کار سعیده دهقانی نژاد به تهیه کنندگی مجتبی کرمانی ماجرای پسری به نام «شکرک» است که در جست و جوی داروی بیماری پدرش به شهر می رود. «سعیده دهقانی نژاد» نقاش مطرح نسل نو، نویسنده، کارگردان، طراح، سازنده و بازی دهندۀ عروسک، متولد1370 زاهدان و دارای تحصیلات کارشناسی ارشد نمایش عروسکی از پردیس هنرهای زیبا (دانشگاه تهران) است. او در رویدادهای بین المللی خارجی و داخلی همچون؛ جشنواره عروسکی دهلی نو، تهران- مبارک و... حضور داشته است. همچنین در حوزه نقاشی، برندۀ چند جایزه معتبر جهانی از جمله؛ مدال طلا و دیپلم افتخار مسابقات المپیک نقاشی (آتن-2004) دیپلم افتخار جشنواره فنلاند (2004) و... بوده است.

اما نسرین خنجری، نمایشنامه نویس، پژوهشگر و کارگردان به سراغ داستانی طنز، با ویژگی های فکاهی و تا حدوی گروتسک رفته است. «جایی برای آشغال‌ها نیست» از خنجری در عین حال اثری آموزشی و اجتماعی برای کودک و حتی بزرگسالان است که از مدیوم تئاتر برای رویکردهای فرهنگسازی بهره جسته است. در داستان این نمایش، همه جا پر از زباله شده است؛ «خانم کاغذِ پوسترِ مچاله» و «آقای قوطی کنسروِ قراضه» به سراغ آدمها می روند و با آنها به بحث و جدل می پردازند. نسرین خنجری علاوه بر کسوت نویسندگی و کارگردانی تئاتر، منتقد و پژوهشگر نیز به شمار می رود و در این زمینه کتاب نوشته است. او تا کنون 20 اثر نوشته و چهار عنوان نمایشنامه و یک اثر پژوهشی اش، چاپ شده و به پیشخوان کتابفروشی ها رفته است.

«ریزجان» نام نمایش دیگری در بخش کودک و نوجوان جشنواره است که ندا وفایی کارگردان تئاتر، فیلم کوتاه و سریال تلویزیونی آن را اجرا می کند. «ریزجان»، کاراکتر محوری نمایش، میان پاچستانی ها (موجوادات پا دراز و هیکل بزرگ) زندگی می کند. او می خواهد از این محیط برود. «ندا وفایی» کارگردان، عروسک ساز و عروسک گردان، معلم نمایش عروسکی در هنرستان است. او در رویدادهای بین المللی تئاتر از جمله؛ جشنواره عروسکی «آرلکین» در روسیه، دوره های مختلف تهران- مبارک، آیینی و سنتی‌، تئاتر دانشگاهی، تئاتر شهر و... شرکت کرده است. اما، «موش روستایی و راز ناهار گمشده» اثری به نویسندگی ساندرا فینچل اشر (با ترجمۀ حسین فدایی حسین) و کارگردانی لیلی شایق است که در بخش کودک و نوجوان امسال، حضور دارد. در داستان این نمایش، موش روستایی، غذاهای سادۀ محلی را آماده کرده و منتظر دختر عمویش است که از شهر سَر برسد، اما با ماجراهایی رو به رو می شود. شایق این نمایش را در اجراهای عمومی متوالی در کلانشهر اصفهان به روی صحنه برده و با استقبال مخاطبان کودک و نوجوان رو به رو شده است. «لیلی شایق بروجنی» نمایشنامه نویس، داستان نویس و کارگردان تئاتر، متولد1361 شهر بروجن و ساکن اصفهان است. او دانشجوی کارشناسی ارشد رشته ادبیات نمایشی (دانشگاه هنر شیراز) است. وی برنده جوایز متعددی از جمله؛ رتبه های برتر کارگردانی و نویسندگی از جشنواره های تئاتر ناشنوایان مشهد، زاگرس، آفتاب و شهر من و بادکنک طلایی (داستان نویسی و نمایشنامه نویسی) بوده است.

«یه گوله ماه نقره ای» اثری به قلم نسرین خنجری و کارگردانی ریحانه باغبادی از دیگر آثار منتخب امسال جشنواره است. این نمایش 35 دقیقه ای با بیانی دراماتیک و نمادین و داستانی عاطفی در پس زمینه بحث فرش، رویدادهای خود را دنبال می کند؛ در این داستان، نخ قالی «ننه گلنسا» در روستا پیدا نمی شود. به همین دلیل، نوه اش، راهی سفری می شود. سفری که برای او با فراز و فرودهایی همراه است. «ریحانه باغبادی» کارگردان نسل نو، خاطرات حرفه ای اش با جشنواره عروسکی پیوندی لاینفک دارد. او نخستین اثر کارگردانی خود (صندوق جادویی) را در سال 1393 و جشنواره عروسکی تهران- مبارک به صحنه برد. این هنرمند در رویدادهای مختلف تئاتر ایران، حضور مستمر داشته و آثار متعددی را به صحنه برده است.

این در حالیست که در بخش خردسال سه اثر و در بخش مرور که آثار ژانر خردسال دوره های گذشته (اغلب جشنواره کودک و نوجوان همدان و تولیدات کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان) را در برمی گیرد، پنج نمایش حضور دارند.

«دستمال من زیر درخت آلبالو گم شده» با طراحی و نویسندگی حامد ترابی و کارگردانی فاطمه جلیلی معز، چطوری برگردم خونه؟ بر اساس داستانی به همین نام از الیور جفرز به کارگردانی آرین ناصری مهر و سینا و پرنده خوش شانس (مهدی حبیبی) سه کار بخش خردسال هستند. همچنین، در بخش مرور، دنیای خیال انگیز من نوشته و کار بهناز مهدی خواه، حیاط خانۀ ما (وحید خسروی) مارمولک بد اَدا (پگاه معصومی) گورخرِ سیاه (شراره طیار) و هدیه کوچولو و یک روز و دو فصل (رامین کهن) حضور دارند. در بخش مهمان نیز، آثاری از جمله؛ نمایش «تنها یک زمین داریم» کار حمید رضا اردلان، جنگ و صلح (میثم یوسفی) و ارغوان (فاطمه احمدی پور) را در بر گرفته است. در همین بخش (مهمان) زهرا صبری کارگردان مطرح تئاتر عروسکی ایران به سراغ متن شهیر فدریکو گارسیا لورکا با ترجمه احمد شاملو رفته است. «خانه برناردا آلبا» به داستان مادری پس از مرگ همسرش می پردازد. او پنج دختر خود را به هشت سال سوگواري براي پدرشان و دوري از ازدواج مجبور مي كند. خانه برناردا آلبا از فدریکو گارسیا لورکا، شاعر شهیر جهانی و نمایش‌نامه‌نویس اسپانیایی است. مفسران اغلب این اثر به همراه دو اثر عروسی خون و یرما را سه‌گانه روستایی نام‌گذاری کرده‌اند. لورکا آن را در طرح خود برای «سه‌گانه زمین اسپانیایی» -که تا زمان مرگش ناتمام ماند- در نظر نگرفته بود. لورکا این نمایشنامه را در عنوان فرعی‌اش «درام زنان در روستاهای اسپانیا» توصیف کرده‌است. کارگردان ایرانی، این اثر را با طراحی عروسک و رویکردی متفاوت در ژانر عروسکی آماده کرده است. زهرا خیالی صبری، نویسنده، بازیگر، کارگردان، طراح صحنه، طراح و سازنده عروسک،‌‏ دارای تحصیلات کارشناس طراحی صحنه است. او برنده جوایز متعددی از رویدادهای داخلی و خارجی همچون؛ دیپلم افتخار بهترین کار فلسفی برای نمایش ‌هشت لحظه (جشنواره بین‌المللی عروسکی پراگ‌- ‏‏1385)‏ تندیس و جایزه اول برای نمایش زمین و چرخ (پراگ- 1388‏) و... بوده است. بازی در نمایش های؛ چیزی شبیه به زندگی‌ به کارگردانی حسین پناهی، خواستگاری آبجی خانم (فهیمه میرزاحسینی) ماریای بی‌نام (نرگس هاشم‌پور) و... از جمله کارهایش در عرصه بازیگری است.

علاوه بر این 6 نمایش عروسکی سنتی نیز برای بخش سنتی جشنواره تولید شده است. بارگاه سلیم خان به نویسندگی رسول شیخ احمد خمسه و کارگردانی زهرا امینی در زمره این آثار است. نسخه دیگری از «بارگاه سلیم خان» نیز از صفرعلی محمدزاده، نویسنده، کارگردان و بازی دهندۀ عروسک در جشنواره حضور دارد که با نمایش قبلی گروه خمسه ای ها و کارگردانی خانم زهرا امینی متفاوت است. این اجرا از بارگاه سلیم خان به بخش اجرای طبالچی پهلوان و مبارک می پردازد. در این اثر مبارک وارد صحنه می شود؛ به تماشاگران و بابای خیمه سلام می دهد و بذله گویی هایش آغاز می شود. صفرعلی محمدزاده، متولد 1338 تهران است. او فعالیت هنری خود را در 15 سالگی زیر نظر پدرش، استاد حسین محمد زاده از بزرگان هنر خیمه شب بازی ایران آغاز کرد. او در دهۀ پنجاه، آثار متعددی را در فضاهای شهری و فرهنگی از جمله؛ اولین شهر بازی تهران در میدان ونک، قصر یخ، ساختمان پلاسکو و... اجرا کرد و با استقبال مخاطبان مردمی روبه رو شد. وی در جشنواره های ملی و بین المللی همچون؛ آینی و سنتی، عروسکی تهران مبارک و... نیز حضوری پُررنگ داشته است. آخرین «جشن آخرین روز پاییز» نوشته و کار علی جباری کارگردان و آهنگساز و هنرمند مشهور به علی کمانچه است که در این ساز تخصصی کسوت استادی یافته است. جباری متولد مبارکه اصفهان و فارغ التحصیل کارشناسی موسیقی است. او در رویدادهای بین المللی تئاتر و موسیقی از جمله؛ جشنواره نمایشی المپیاد، اوریسا، ایشارا دهلی نو، عروسکی تهران مبارک، آیینی و سنتی و... حضور داشته است. وی هنرمند برگزیده هفته فرهنگی ایران در اوکراین (1389) بود. همچنین برنده رتبه برتر آهنگسازی در جشنواره بین المللی تئاتر عروسکی و... شده است. «دوردونه خیمه» کاری از گروه تئاتر بین المللی راگا به نویسندگی وکارگردانی حسین ربیعی و «هشتگ در خمره بمانيم» از امیرحسین انصافی عنوان آثار بعدی بخش عروسکی سنتی است. کار دیگر این بخش هم اثری از محمود دهقان هراتی در ژانر سایه با عنوان «سلامان و مبارک» است. محمود دهقان هراتی، نویسنده، بازیگر، کارگردان و مدرس، متولد1353 هراتِ استان یزد و دارای تحصیلات دکتری تئاتر (گرایش سنتی) از دانشگاه دولتی مالزی (UM) است. «آرش»، اجرا در دانشگاه مالزی، کاکوتی (جشنواره بین المللی فجر) و... از آثار کارگردانی اوست. کسب دیپلم افتخار جشنواره ایثار، تدریس در دانشکدۀ هنر و معماری یزد و تهران، معاون هنری سینمایی اداره ارشاد البرز، ارائه مقالات علمی در همایش های بین المللی و... از دیگر فعالیت های این هنرمند است.

این در حالیست که در بخش خیابانی و محیطی جشنواره، 11 اثر حضور دارند.

«آدمهای با فرهنگ» در باره عده ای از مردم در محله ای به نام فرهنگ، است که در همسایگی یکدیگر زندگی می کنند. این نمایش نوشته و کار رضا فقیهی، بازیگر تئاتر و تلویزیون است. رضا فقیهی، نویسنده، کارگردان و بازیگر، متولد۱۳۶۱ و فارغ التحصیل کارگرادنی از انجمن سینمای جوانان ایران است. فعالیت هنری خود را از سال 1377 آغاز کرد. او در بیش از ۵۰ تئاتر، حضور داشته است. همچنین در چندین سریال تلویزیونی مانند؛ محله گل و بلبل، بازی نقاب ها، بچه محل، هشتگ خاله سوسکه، دوقلوها و.... بازی داشت. «آلوده نکنیم» به کارگردانی مهربان غلامیان و فرامرز غلامیان از دیگر نمایش های بخش خیابانی است. «دروغ وروره جادو» اثر دیگر این بخش، به نویسندگی سعیده سورانی و کارگردانی میثم طاهری در 8 دقیقه و 51 ثانیه تولید نجف آباد استان اصفهان است. میثم طاهری بازیگر، کارگردان و طراح صحنه، متولد 1362 نجف آباد و سرپرست تماشاخانه «نگاه» نجف آباد است. وی دانش آموختۀ رشتۀ بازیگری از دانشگاه علمی کاربردی تهران است. فعالیت هنری خود را از سال ۱۳۸۶ در حوزه تئاتر آغاز کرده در رویدادهای مختلف ملی و بین المللی تئاتر ایران، حضور داشته و آثارش به عنوان برگزیده یا برنده جایزۀ رتبه های برتر شناخته شده است. «دریا، زمین ماهی هاست» به کارگردانی فاطمه بحرینی و طراحی حرکت از نجمه شهیدی درباره زندگی شخصی یک گروه نمایش عروسکی است که با محیط زیست، درگیر می شوند. این اثر ۲۰ دقیقه ای تولید منطقه آزاد اروند است و از عروسک های غول پیکر برای اجرای خود بهره برده است. فاطمه بحرینی کارگردان، طراح، سازنده و بازی دهندۀ عروسک، متولد ۱۳۶۸ آبادان و دارای تحصیلات لیسانس گرافیک است. او سرپرست گروه نمایشی عروسک های غول پیکر خارَک، گروه سازنده 14 عروسک غول پیکر و 12 ماسک غول پیکر است. آثارش را در جشنواره های بین المللی عروسکی تهران، خیابانی مریوان و دربندیخان (کردستان عراق) اجرا کرده است. وی مدرس ورکشاپ های تخصصی عروسکهای غول پیکر، اجرا در جشنواره ملی تابستانی کیش و... است.

«شکارچی» نوشته و کار لیلا بیگوند با طرح و ایده، ساخت عروسک و طراحی لباس از این هنرمند اثر برگزیده دیگری است که در بخش خیابانی حاضر است. تکنیک این نمایش 20 دقیقه ای، عروسکی موزیکال خیابانی و موضوع آن محیط زیست و حمایت از حیوانات است. لیلا بیگوند، نویسنده، بازیگر، عروسک ساز، کارگردان و مدرس تئاتر خلاق و دارای تحصیلات دکتری مدیریت از دانشگاه علوم و تحقیقات تهران است. همچنین دوره های بازیگری (پردیس هنرهای زیبا) و مربیگری نمایش خلاق (جهاد دانشگاهی) را گذرانده است. او در بیش از 105 اجرای مرکز تولید تئاتر عروسکی تهران بازیگر و عروسک گردان بوده است. همچنین؛ منتخب نمایشنامه نویسی (جشنواره کودک همدان) رتبه اول ساخت صحنه (سراسری معلولین) جایزه طراحی و ساخت عروسک (تئاتر شهر) و... برخی از جوایز این هنرمند است.

«غولسایز» درباره پسربچه ای است که غول چراغ جادو را مجبور می کند تا آرزوهای محالش را برآورده کند. مصطفی کولیوندی کارگردان شناخته شده نقطه صفر مرزی ایران (دهلران) این اثر 30 دقیقه ای را کاگردانی کرده و به همراه سعیده عبدالهی به طراحی صحنه و فضای نمایش پرداخته است. مصطفی کولیوندی، نویسنده، بازیگر و کارگردان، متولد 1362و دارای تحصیلات کارشناسی ارشد تهیه کنندگی رادیو است. حضوری گسترده در جشنواره‌های بین‌المللی تئاتر ایران داشته و جوایز متعددی را کسب کرده است. بیش از 6 جایزه برتر بازیگری از جشنواره مریوان و 9 عنوان جایزه نویسندگی، کارگردانی و بازیگری از جشنواره فجر در کارنامه حرفه‌ای او به چشم می‌خورد.

«کنسرت عروسکی یادهای جاویدان» اثری از هنرمند مطرح سنندجی، سارا بهرامی است. در نمایش او، مستوره اردلان شاعر نامدار کُرد، راوی زندگی و سرنوشت پر فراز و فرود موسیقیدانان اسطوره ای دیارش می شود. او شرحی از دوران و سختی های زندگی استاد «سید علی اصغر کردستانی» موسیقیدان افسانه ای کردستان در عهد قاجاریه را تا نوابغ و استادان بلامنازعی همچون حسن زیرک، مجتبی میرزاده و مظهر خالقی را به روایت نشسته است. در این اثر 24 دقیقه ای لادن کلوندی (مستوره اردلان) علی رحمانی (سید علی اصغر کردستانی) علی یونسی (حسن زیرک) مازیار قبادی (مجتبی میرزاده) فریدون حامدی (مظهر خالقی) به صداپیشگی اساتید یاد شده پرداخته اند. «کنسرت عروسکی یادهای جاویدان»، تولید گروه تیک تاک سنندج به کارگردانی و طراحی بهرامی و سرپرستی افشین خدری از دیگر کارگردانان مطرح کردستان و غرب کشور است. سارا بهرامی کارگردان، تهیه کننده، طراح، سازنده و بازی دهنده عروسک، در رویدادهای بین المللی تئاتر حضوری گسترده داشته است. همچنین، برنده جوایز متعددی از جمله؛ جایزه اول و تندیس بهترین طراحی صحنه و عروسک برای نمایش بره ناقلا (جشنواره بین المللی عروسکی دانشجویی- 1399) رتبه اول کارگردانی، طراحی و ساخت عروسک، چریکه سماء (جشنواره بین المللی تئاتر عروسکی تهران، مبارک -1381) جایزه اول طراحی صحنه، خاله سوسکه (جشنواره مریوان-1382) برگزیده تولیدات رادیویی و تلویزیونی (اهواز- 1396) و... بوده است.

«فرود سیاوش» به داستان کیخسرو پسر سیاوش و برادر ناتنی فرود می پردازد. او به قصد کین خواهی خون پدر لشکر کشی می کند. این متن از نوشته های علی پاکدست است و سعید ذبیحی بازیگر و کارگردان نامدار کرمانشاه و غرب کشور به کارگردانی اش پرداخته است. سعید ذبیحی، نویسنده، بازیگر وکارگردان، متولد1350 کرمانشاه و از دبیران آموزش و پرورش این استان باستانی غرب ایران است. او کارگردانی بیش از 40 نمایش را برعهده داشته است. او سرپرست گروه باران کرمانشاه است. کسب جوایز متعدد از رویدادهای ملی و بین المللی، داوری جشنواره ها، برپایی ورک شاپ و کارگاه و... از دیگر فعالیت های این هنرمند است.

«نی مه» درباره زندگی دریانوردان جنوب، نوشته و کار علی سنامیری، بهترین بازیگر بیست و پنجمین جشنواره بین المللی تئاتر کودک و نوجوان است. به گفته سنامیری در این اثر، دریانوردان جنوب، زندگی مردم را با لحن دریا، آواز می خوانند.

فرامرز غلامیان و هیام احمدی عروسک های این نمایش را ساخته اند و آبتین براتی، عباس منظری، سجاد منظری، احمدرضا گله، شیدا رزمی، درسا احمدی در این نمایش بازی می کنند. علی سنامیری، بازیگر و کارگردان، متولد جزیره خارک، فعالیت هنری خود را از اسفند 89 با نمایش «هنوز زنده است» به کارگردانی حامد مهیمنی آغاز کرد. طی این سالها به عنوان بازیگر، طراح و کارگردان در رویدادهای ملی و بین المللی تئاتر ایران حضور مداوم داشته و موفق به کسب بیش از 25 جایزه شده است.

از دیگر کارهای بخش خیابانی می توان به هم آوایی (سمیه گلباز) و مبارک و کتاب جادویی (صادقیان و سامانی منش) اشاره کرد. همچنین در بخش ایده های نو جشنواره، 4 کار با عناوین؛ اعماق - کارگردان‌ها: لیلا احمدی و نایری عیوضی، خواهران پیرس (حانیه درویشیان، فاطمه صفایی‌پور) حماسه دریا (هیام احمدی) فاصله ای به وسعت (مهناز آقائی) اثار این بخش را به خود اختصاص داده اند. بخش نمایش در فضای مجازی نیز شامل؛ دنیای لالایی ها (اکرم ابوالمعالی) دست نشان دِه (وحید کیارسی) زندگی زباله ای (سید محسن موسوی) خاک (فهیمه مدحتی) لیدی مکبث 2020 (پری سیما چگینی) است.

همچنین جشنواره شاهد برپایی 8 کارگاه تخصصی با عناوین؛ بیان تصویری عروسک در قاب، مدرس: امیر سلطان احمدی بود. این کارگاه به کارگردان یا بازی دهنده عروسک کمک می کند تا بدانند چگونه قواعد دیگر مدیوم‌ها را در روند تولید آثار نمایش عروسکی به کار گیرند. چراکه اجرای نمایش عروسکی و جان بخشی به عروسک در قاب تصویر با آنچه روی صحنه تئاتر رخ می‌دهد، تفاوت دارد و نیازمند آموزش است.

تئاتر فراگیر و کاربرد آن در تئاتر عروسکی (آزاد گنجه) بود. این کارگاه به ماهیت «تئاتر فراگیر» پرداخت. همچنین بحث این که چگونه می‌توان عروسک را به‌ عنوان اجراگر واقعی در کنار تماشاگر قرار داد و این فضای فانتزی را به واقعیت نزدیک کرد، بررسی شد. در نهایت نمونه‌های موفق از شیوه‌ های مشابه در دنیا به منظور بررسی ایده‌های آن‌ها نشان داده شد.

بازی دهندگی عروسک در قاب عنوان کارگاهی از احمد آکشته بود. در کارگاه 120 دقیقه ای «بازی‌دهندگی عروسک برای قاب» به تفاوت‌های بین عروسک‌گردانی صحنه تئاتر و تلویزیون پرداخته شد. علاقه‌مندان در این کارگاه، کار با مانیتور را تجربه کردند. در این کارگاه، رعایت اِشِل‌ عروسک، انتخاب پوزیشن‌های مناسب در طول ضبط پلان و یا سکانس، کنترل ایستایی عروسک و چند ترفند دیگر آموزش داده شد.

«کاربرد میزانسن جایی میان تئاتر عروسکی و تصویر محصور شده در قاب» با تدریس احمد اطراقچی چهارمین کارگاه جشنواره بود. در این کارگاه چگونگی استفاده از دوربین جهت ارائه میزانسن جدید و تنوع و نوآوری در کار مطرح شد. ضمن آنکه مکان یابی جهت قرارگیری دوربین و اهمیت در تغیرات میزانسن و خلق ابداع و نوآوری بررسی شد.

همچنین سینا ییلاق بیگی مدرس و طراح صحنه تئاتر به برپایی کارگاه «شناخت فضا در طراحی صحنه نمایش عروسکی» به گفته ییلاق بیگی، در این کارگاه خوانش متن به عنوان نخستین کار یک طراح صحنه در مواجهه با یک نمایش، مطرح شد. همچنین؛ این مسئله کلیدی که طراح صحنه در نمایش عروسکی باید عنصر عروسک را در نظر بگیرد. استفاده از ایده فراگیر و یا اله مان تکثیرشونده به شیوه ویژه در فضاسازی از دیگر مباحث مطرح شده در این ورک شاپ بود. به گفته مدرس کارگاه، در طراحی صحنه نمایش عروسکی ابعاد عروسک حائز اهمیت است و فضاسازی برای آن است که مکان رویداد نمایشی را معرفی کنیم.

«موسیقی فانتزی، موسیقی ملل در تئاتر عروسکی» ششمین کارگاه جشنواره بود که توسط وحید چهل امیرانی برگزار شد. این کارگاه شامل دو بخش «موسیقی دراماتیک» و «موسیقی تئاتر عروسکی» بود. در بخش نخست موسیقی دراماتیک، به انواع موسیقی درام، ویژگی‌ها و ساختار موسیقی درام، تُن، موتیف و تِم در موسیقی درام پرداخته شد. هم‌چنین در بخش دوم موسیقی تئاتر عروسکی، از مباحثی هم‌چون فانتزی در موسیقی، سازبندی و ساختار موسیقی عروسکی و ملودی و شخصیت‌پردازی موسیقی در تئاتر عروسکی توضیح داده شد.

اردلان هم کارگاه «عروسک ها و هفت آیین ترنس مدرن» را برگزار کرد. محتوای این کارگاه از هفت واژه «نقطه»، «حرف»، «اسم»، «دایره»، «تکرار»، «سکوت» و «مرگ» تشکیل شده است. این واژگان در شکل دادن فرهنگ بشری نقطه عطف بوده‌اند. بنابراین هفت واژه به واسطه عروسک‌ها و صورت عروسک‌ها تاویل می‌شوند و کارکردهای عملى و نظری این هفت واژه در کارگاه مورد بحث و تاویل قرار می‌گیرد .

آخرین کارگاه خلق نمایش عروسکی؛ دراماتورژی، کارگردانی و اجرا از لوئیز آندره چروبینی Luiz Andre Cherubini (مدرس دانشگاه، ژورنالیست، پژوهشگر و کارگردان برجسته برزیلی و مدیر گروه Soberevento به مدت 35 سال) بود. خانم فهمیه میرزا حسینی، مدیر پژوهش و بین الملل جشنواره هجدهم عروسکی تهران – مبارک درباره این کارگاه گفت: «این کارگاه با توجه و تمرکز بر میزانسن در نمایش عروسکی برگزار شد؛ مدرس، با رویکرد عبور از متن، شروع یک اجرای عروسکی را به یک قطعه موسیقی متوجه کرد! یعنی درست جایی که ممکن است فکر کنیم ایده وجود ندارد، عروسکها و اشیاء می توانند با الهام از ریتم و فضای موسیقی، یک اجرا را خلق کنند. لوئیز آندره چروبینی، در پایان کارگاه با نمایش چگونگی ساخت یک تئاتر باشکوه در خانه توضیح داد که با این شیوه به راحتی می توانیم نمایشهای بزرگی مثل هملت و مکبث را برای یک اجرای ده دقیقه ای یا کمی بیشتر آماده کنیم.»

علاوه بر این، جشنواره شامل بخش سمینار بود و مباحث متعددی از صاحب نظران و استادان این حوزه، ارائه شد. آنتروپولوژی، انسان شناسی مردم شناسی عروسک های آیینی در ایران باستان (اردشیر صالح پور) فرم و معنا در تئاتر عروسکی (فارِس باقری) تاملاتی در باب اسطوره و تبار شناسی عروسک (بهزاد آقاجمالی) بازی دهی عروسک در فضای مجازی (آمِلا واسینوویچ) عناوین این نشست های تخصصی است.

«اردشیر صالح پور»، در این زمینه یادآورشد: آنتروپولوژی به فرهنگ و تاریخ تکامل اجتماعی انسان می پردازد. در این مجال، ما به ابعاد دیرینه شناسی عروسک به مثابه ی تمثیلی انسانی خواهیم پرداخت. عروسک را نخستین همزاد انسان زگهواره تا گور می دانستند. چراکه انسان در گهواره با عروسک آشنا و دمساز می شود و در گورهای باستانی عیلام در مناطق شوش و هفت تپه به همراه مردگان عروسک ها و پیکرک هایی از منظر آیینی دفن شده است. در واقع اولین ارتباط کودک با جهان پیرامون به واسطه عروسک آغاز می شود. در ادوار گذشته ی باستانی به جای واژه و اصطلاح «عروسک» از عبارت «پیکرک» استفاده شده است. همچنانکه در خیمه شب بازی نیز، ما از اصطلاح «پیکر» استفاده می کنیم. همچنین باستان شناسان اصطلاح ««تندسیک» را استفاده می نمایند.

در بیست منطقه باستانی ایران، طی یافته های باستان شناختی پیکرک هایی یافت شده که گواه اهمیت و منزلت این شیئ آیینی است. پیکرک ها به ابعاد گوناگون «پیکرک انسان ریخت، مادینه و نرینه، پیکرک های جانور ریخت، اشیاء پیکرگون، بازیچه ها و عروسک های مفصل دار، تقسیم می شوند. در فرهنگ ایران باستان، عروسک نقش و حضوری انکارناپذیر داشته و بیشترین پیکرک های باستانی، مربوط به عیلام باستان (شوش) چراغلی تپه (مارلیک گیلان) و کرمانشاه اختصاص داشته است. بیشتر عروسک های به جا مانده از گذشته های باستان اغلب از جنس سفال های پخته و خام و مفرغ (برنز) هستند.

همچنین، فارس باقری مدرس دانشگاه درباره فرم و معنا در تئاتر عروسکی گفت: هدف از گفتار، این است که به درک و فهمی از مسأله- problem برسیم. در واقع، سعی می کنم به این سوال پاسخ بدهم که مساله تئاتر عروسکی چیست؟ معنایش چیست؟ و ناظر به چه چیزی است؟ و چه چیزهایی مساله تئاتر عروسکی نیست؟ در واقع رویکرد من درکی از مساله و شناختی از مساله شناسی است. این ترم/ مساله شناسی، نزد جامعه شناسان و فیلسوفان اهمیت زیادی دارد.

فرضیه های این گفتار:

- چرا در ایران، تئاتر عروسکی با ادبیات تعلیمی پیوندی پیدا کرده است؟
-نگرش به تئاتر عروسکی به مثابۀ آسیب شناسی/ رسانه.
-تئاتر عروسکی به مثابۀ موضوعات:
-تئاتر عروسکی، به مثابۀ پژوهش و پرسش:

تلاش این گفتار، پاسخ به این امر است که مساله تئاتر عروسکی، مشکلات و آسیب ها و موضعات و پرسش ها و پژوهش ها نیست. چرا روش ها و پرسش ها و مشکلات و موضوعات؛ مساله نیست. بلکه نشان دادن آن لحظۀ تاریخی است که ایدۀ تئاتر و ایدۀ تئاتر عروسکی در فرهنگی شکل می گیرد و این که چگونه قابل فهم شده است؟

بهزاد آقاجمالی مدرس دانشگاه نیز درباره تاملاتی در باب اسطوره و تبارشناسی عروسک خاطرنشان کرد: مفهوم عروسک برخلاف خصائص ابژکتیو امروزه‌اش که با مقوله کودکی پیوند خورده، امری متاثر از [و در پیوند با] اسطوره است. در این گفتار رابطه ماهوی میان اسطوره و عروسک و تاثیرات متقابل آن‌ها در سه محور مورد بحث قرار می‌گیرد. ابتدا تمنای حرکت و آزادی از بطن خشک و محدود تندیس (نمود بیرونی مناسک و ابزار اسطوره‌ای) طرح می‌شود. دوم، بروز مادی و تجسد دو مفهوم استعاره و مجاز [به مثابه دو قطب اصلی در اسطوره قربانی] در قالب عروسک تبیین می‌شود. و سپس بحثی در تقارن و هم ارزی میان دوگانه آشتی‌ناپذیر آیین و بازی با دوگانه مفروض بدن و عروسک ارائه می‌شود.

همچنین، خانم آمِلا واسینوویچ استاد دانشگاه سن پتزبورگ درباره بازی دهی عروسک در فضای مجازی یادآور شد: "بازیدهی عروسک در فضای مجازی" به چالش های بوجود آمده در بخش آموزش در دوران کرونا می پردازد. با تعطیلی آموزش حضوری در دانشگاه ها از همان روزهای اول به فکر یافتن راه حل افتادیم. در فضاهای مجازی گروه های دانشجویان را تشکیل دادیم و تلاش کردیم تا با استفاده از امکانات این فضا آموزش را با جدیت پیگیری کنیم. در این روش دانشجویان ساعت های زیادی را صرف ضبط ویدئو تمریناتشان می کنند و استاد نیز با هر یک از آنها بطور جداگانه درباره کارهایشان گفتگو می کند. البته هنوز مشکلات فراوانی وجود دارد که برای برخی از آنها راه حل نداریم برای مثال اینکه چگونه در فضای مجازی چند بازی دهنده برای جان بخشیدن به یک عروسک هماهنگ شوند همچنان بی پاسخ است. با این حال مطمئنم با فکر و خلاقیت می توانیم همه را حل کنیم.

*بازیگر و خبرنگار