بی‌اختیاری ادراری چیست

به هرگونه شکایت از دفع بی‌اختیار ادرار، به نحوی که فرد با اراده خود قادر به کنترل آن نباشد بی‌اختیاری ادراری گفته می‌شود. بی‌اختیاری ادراری می‌تواند درهر دو جنس زن و مرد در سنین مختلف، از کودکی تا پیری و به علل مختلف رخ دهد. جهت تشخیص بی‌اختیاری ادرار، ابتدا ضروری است با انواع فرم‌های بی‌اختیاری ادراری و علل زمینه ساز آن آشنا شویم.

انواع فرم‌های بی اختیاری ادراری:

بی اختیاری ادراری فوریتی urge urinary incontinence)):

شکایت از دفع بی اختیار ادرار که همراه با حالت فوریت باشد، به نحوی که ریزش ادرار قبل از آن که فرد خودش را به دستشویی برساند رخ میدهد. حدود یک سوم موارد بی اختیاری ادراری از این نوع هستند.

بی اختیاری ادراری استرسی stress urinary incontinence)):

شکایت از دفع بی‌اختیارادرار با فعالیت فیزیکی، سرفه، عطسه و یا هر فعالیتی که با افزایش فشار داخل شکمی همراه است. این نوع بی‌اختیاری در خانم‌ها شایعتر از آقایان بوده و حدود نیمی از موارد بی اختیاری ادرار از این نوع هستند.

بی اختیاری ادراری ترکیبی (mixed urinary incontinence):

شکایت از دفع بی اختیار ادرار که هم در شرایطی که فشار شکمی افزایش می‌یابد رخ میدهد و هم با احساس فوریت ادرارریزش دیده میشود. این نوع بی اختیاری حدود نیمی از موارد بی اختیاری را از نظر شیوع شامل می‌شوند.

بی اختیاری ادراری مداوم (continuous urinary incontinence):

شکایت از دفع بی اختیار ادرار به طور مداوم به نحوی که فرد هم در بیداری و هم در خواب چه در حالت نشسته، خوابیده یا ایستاده در حال ریزش ادرار است. در این نوع بی اختیاری بدون هیچگونه فشار شکمی یا احساس فوریت و به طور مداوم ریزش ادرارمشهود است.

عوامل خطرساز بی اختیاری ادراری در زنان:

مهمترین عامل خطرساز دربروز بی‌اختیاری ادراری در زنان، مسایل مربوط به حاملگی و زایمان میباشد. در طول حاملگی و بویژه با افزایش سن حاملگی احتمال بروز بی اختیاری ادراری استرسی افزایش می‌یابد. پس از زایمان در صورتیکه در طی سه ماه اول ورزش‌های کف لگن بطور مرتب انجام شود، بی اختیاری کاهش می‌یابد.

از طرفی نوع زایمان نیز نقش مهمی دربروز بی اختیاری ادراری بعدی دارد. در مقایسه بین سزارین و زایمان طبیعی، سزارین با احتمال خطر کمتری برای بروز بی اختیاری ادراری بویژه نوع استرسی همراه است.

در زایمان طبیعی در صورتیکه وزن بچه بالای ۴ کیلوگرم باشد و یا از فورسپس برای کمک به زایمان استفاده شود، شانس بروزبی اختیاری ادراری افزایش می‌یابد.

در خانم‌ها چاقی، سیگار کشیدن که باعث تشدید بیماری‌های مزمن ریوی میشود و مصرف بالای نوشیدنی‌های کافیین دارنیز جزو عوامل خطرساز هستند.

عوامل خطرساز در بروز بی اختیاری ادراری در آقایان:

در مردان در مقایسه با زنان شیوع بی اختیاری ادراری کمتر است. این تفاوت در شیوع هم بعلت عدم مواجهه مردان با مسایل بارداری و زایمان است و هم به دلیل تفاوت در ساختار مجرای ادراری و اسفنکتر ادراری می‌باشد.

مهمترین عامل خطرساز در بروز بی اختیاری ادراری در آقایان مسایل مربوط به پروستات است. بزرگی پروستات میتواند زمینه ساز بی اختیاری ادراری فوریتی باشد. همچنین جراحی رادیکال پروستات در سرطان پروستات، منجر به آسیب اسفنکترادرار میشود و با بی اختیاری استرسی ادرار همراه است

انواع درمان‌های بی اختیاری ادراری:

انتخاب نوع درمان کاملا بستگی به تشخیص درست نوع بی اختیاری ادراری و شدت آن دارد. برای تشخیص نوع بی اختیاری ادراری، بیمار باید ابتدا توسط متخصص ارولوژی که در زمینه تشخیص و درمان انواع بی اختیاری ادراری دانش کافی و تجربه عملی دارد معاینه شود. سپس بررسی‌ها شامل آزمایش، تصویربرداری کلیه‌ها و مثانه و در صورت لزوم سیستوسکپی ونوار مثانه (تست یورودینامیک) انجام شود.

پس از تشخیص نوع بی اختیاری ادراری، بسته به شدت بیماری و انتظارات بیمار، درمان مناسب برای وی شروع میشود. درمان‌ها عمدتا شامل، انجام ورزش‌های تقویت کننده کف لگن، تکنیک‌های کنترل و سرکوب کردن احساس فوریت ادرار، تغییر عادات مربوط به ادرار کردن، درمان دارویی و درمان‌های جراحی هستند.

ورزش‌های تقویت کننده عضلات کف لگن (تمرین کگل)

هدف از انجام این تمرینات در واقع تقویت وافزایش قدرت عضلات کف لگن و اسفنکتر ادراری است. در نتیجه این تمرینات، عملکرد بهتری در کنترل ادرار رخ میدهد. نکته مهم در ابتدا، انقباض صحیح عضله است. در واقع بیمار باید فقط همان عضلاتی را منقبض کند که اطراف مجرای ادراری هستند و نیازی به انقباض عضلات شکم نیست.

تمرین مثانه:

این تمرینات به دو شیوه است، سرکوب کردن احساس فوریت و ادرار کردن تاخیری.

تغییر شیوه زندگی:

تغییر شیوه زندگی در سه جنبه بسیار مهم است. ۱- تنظیم مصرف مایعات به نحوی که اولا حجم مایعات مصرفی در طی روز ماکزیمم یک و نیم لیتر برای بالغین باشد. همچنین از مصرف نوشیدنی‌های کافیین دار و الکل خودداری شود.۲- تنظیم عملکرد روده و رفع یبوست به نحوی که فرد بالغ، حداقل هفته‌ای سه بار دفع مدفوع نرم داشته باشد.۳- کنترل چاقی و کاهش وزن نیز نقش عمده‌ای در کاهش بی اختیاری ادراری دارد.

درمان دارویی بی اختیاری ادراری:

شیوه اثر درمان دارویی عمدتا، با کاهش انقباضات مثانه و در نتیجه کاهش فشار مثانه است. برخی دارو‌ها نیز با افزایش قدرت عضلانی اسفنکتر مجرای ادراری، مانع از بی اختیاری ادراری می‌شوند.

اولین خط درمان دارویی، دارو‌های آنتی موسکارینی هستند. این دارو‌ها هم در درمان مثانه بیش فعال و هم بی اختیاری ادراری فوریتی موثر بوده اند.

رایج‌ترین دارو‌های این دسته شامل، سولیفناسین، تولترودین واکسی بوتینین هستند که توسط پزشک تجویز می‌شوند.

کرم استروژن نیزیکی دیگر از درمان‌های موثر است. این دارو در صورت مصرف موضعی بویژه در خانم‌های یائسه، باعث کاهش عفونت ادراری و بهبود مخاط سیستم ادراری و کمک به کنترل ادرار می‌شود.

درمان‌های جراحی بی اختیاری ادراری:

نکته مهم قبل از انتخاب هر شیوه جراحی ارزیابی کامل بیمارو تعیین نوع بی اختیاری ادراری است. لازم به ذکر است که انجام نوار مثانه (ارزیابی یورودینامیک) قبل ازانجام هرنوع عمل جراحی بی اختیاری ادراری ضروری است تا با دقت بالایی نوع بی اختیاری تعیین شود.

جراحی‌های اختصاصی برای بی اختیاری ادراری استرسی:

الف- روش‌های جراحی شکمی:

که هم بصورت باز و هم لاپاروسکوپیک قابل انجام هستند.

ب- روش‌های جراحی از راه واژن:

در حال حاضراز بین روش‌های واژینال، روش اسلینگ روش پیشنهادی اول جهت درمان بی اختیاری ادراری استرسی هستند.

ج-روش‌های اندوسکوپیک:

که با تزریق مواد حجم دهنده از طریق اندوسکپی مجرای ادراری انجام می‌شود

روش‌های جراحی برای بی اختیاری ادراری فوریتی و کاهش ظرفیت مثانه

الف- روش اندوسکپی تزریق بوتاکس بداخل عضله مثانه:

داروی مورد تایید جهت تزریق بداخل مثانه، بوتاکس است. این ماده یک نوع سم پروتیینی است که از باکتری عامل بیماری بوتولیسم تهیه شده است و با ایجاد یک فلج نسبی در عضله مثانه مانع از بروز انقباضات غیر ارادی در مثانه میگردد. این دارو نیاز به تکرار در فواصل زمانی مشخص دارد.

ب- شیوه تحریک عصب (نورومودولیشن):

این شیوه در بیمارانی که بعلت مثانه بیش فعال غیر قابل کنترل، بی اختیاری ادراری شدید دارند، کاربرد دارد. در این شیوه دستگاهی مانند پیس میکر شبیه به یک سیم نازک که با یک ژنراتور باتری دار در ارتباط است، در مجاورت عصب نخاعی ساکرال در قسمت نزدیک به انتهای ستون فقرات که تنظیم کننده انقباضات مثانه است، قرار می‌گیرد.

این دستگاه با تولید ایمپالس‌های الکتریکی که در واقع ایمپالس‌های عصبی به مثانه را تنظیم میکنند باعث بهبود علایم فوریت ادرارو بی اختیاری میشود. این دستگاه بسیار گران بوده و فقط در مراکز ویژه فوق تخصصی قابل انجام است.

ج -جراحی پیوند روده به مثانه

این نوع جراحی منحصرا در مواردی کاربرد دارد که، ظرفیت مثانه به علت فیبروز شدید مثانه، شدیدا کاهش یافته است. علایم ادراری بیمار، بصورت فوریت ادرار و بی اختیاری فوریتی شدید است که به هیچ شیوه درمانی دیگری نیز پاسخ نداده است.

در این جراحی یا یک قسمت روده جهت افزایش ظرفیت مثانه، به مثانه پیوند میشود یا مثانه کلا برداشته میشود و با شکل دادن به روده یک مثانه جدید ساخته می‌شود.

این مقاله توسط دکتر منصوره منصوری متخصص اورولوژی تهیه شده است. در صورت تمایل به داشتن اطلاعات بیشتر در مورد بیماری‌های سیستم ادراری می‌توانید به سایت وی؛ www.drmmansoori مراجعه بفرمایید.