اختلاف نظر منطقه‌ای میان تهران و آنکارا به معنی تقابل دو کشور نیست
ایران و ترکیه به عنوان دو کشور و قدرتمند و تأثیرگذار در منطقه در سالی که گذشت نقش مهمی در معادلات منطقه ای ایفا کردند. سال ۹۹ منطقه شاهد تحولات زیادی بود که مسیر دو کشور را به سمت همکاری و همچنین رقابت برد. ۲۹ اسفندماه بود که وزیر امور خارجه کشورمان آخرین سفر سال خود را به ترکیه انجام داد و با مولود چاوش اوغلو همتای ترکیه ای خود دیدار کرد. دیداری که در آن طرفین پیرامون موضوعات مختلف روابط دوجانبه سیاسی، مسایل منطقه ای، همکاری مشترک برای مبارزه با ترویسم و تحولات سوریه، تاریخ و دستور کار کمیسیون مشترک اقتصادی و سایر راهکارهای توسعه مناسبات تجاری گفتگو کردند. ظریف پس از انجام این دیدار آن را پربار توصیف و اعلام کرد که تعاملی سازنده در موضوعات دوجانبه و منطقه ای صورت گرفته و هدف نهایی آن بکارگیری تجربه ۴۰۰ ساله صلح بین ایران و ترکیه برای منطقه است.
اوایل سال نیز موضوع مبارزه با تروریسم و همکاری های منطقه ای ظریف را به سوریه کشاند. سفری که بیش از اینکه به خود سوریه مربوط باشد به ترکیه و تعهداتش در قبال ادلب مربوط بود. توافق بین روسیه و ترکیه که طبق آن قرار بود آنکارا نقش مهمتری را در قبال بحران ادلب ایفا کند. موضوعی که با انفعال می توانست آتش ناامنی و جنگ را در این منطقه شعله ورتر کند. به هر روی ظریف با این سفر نشان داد که ایران حتی اگر در ظاهر نشان ندهد، همه اتفاقات را در مورد سوریه و منطقه تحت کنترل خود دارد.
گفتگوی روحانی و اردوغان به منظور بازگشایی مرزها بین دو کشور
چهارم خردادماه بود که رؤسای جمهور ایران و ترکیه همزمان با عید سعید فطر در گفت‌وگوی تلفنی با تبریک متقابل عید فطر به دولت‌ها و مردم دو کشور، بر ضرورت توسعه و تعمیق روابط به‌ویژه مناسبات اقتصادی و تجاری تأکید کردند. در این تماس تلفنی، با اشاره به مشکلات اقتصادی حاکم بر جهان براثر شیوع ویروس عالم‌گیر کرونا، ضرورت بازگشایی هر چه سریعتر مرزهای زمینی و هوایی با رعایت پروتکل‌های بهداشتی را برای از سرگیری تبادلات تجاری و کالایی دو کشور مورد تأکید قرار دادند.روحانی و اردوغان همچنین در این تماس تلفنی ابراز امیدواری کردند با تشکیل کمیسیون همکاری‌های مشترک اقتصادی دو کشور در آینده نزدیک و با پایان یافتن بحران کرونا، تحرک تازه و خوبی در روابط اقتصادی دو کشور و همچنین اجرایی و عملیاتی شدن توافقات قبلی صورت گیرد.
سفر ظریف به ترکیه
۲۵ خردادماه بود که وزیر امور خارجه سفری به ترکیه داشت. ظریف گفت: ضروری دیدم سفری به ترکیه برای مسائل دوجانبه و گفت‌وگو درباره از سرگیری روابط اقتصادی و همکاری‌های انرژی و مسائل منطقه‌ای داشته باشم.وزیر خارجه ایران دو دور گفت‌وگو با همتای ترکیه‌ای خود داشت و پس از آن نیز در نشست خبری مشترک شرکت کرد و گفت: تا پایان این ماه انتقال گاز طبیعی به ترکیه از سر گرفته می‌شود و برقراری پروازها بین ۲ کشور نیز در آینده در برنامه قرار دارد. وزیر امور خارجه ترکیه نیز با مثبت ارزیابی کردن این سفر با تحریم های یکجانبه آمریکا مخالفت کرد و گفت یادداشت تفاهمی را در زمینه امور دیپلماتیک و مسائل کنسولی امضا کردیم. [توافق کردیم] مقابل تحریم‌های یکجانبه علیه ایران بایستیم.
بیانیه ۱۹ بندی ایران و ترکیه/ اردوغان: گفت‌وگوهای ایران و ترکیه نقش تعیین کننده دارد
ششمین نشست شورای عالی همکاری جمهوری اسلامی ایران و جمهوری ترکیه به ریاست روسای جمهور دو کشور در ۱۸ شهریورماه ۹۹ به میزبانی تهران و به صورت ویدئو کنفرانس برگزار شد و در پایان دو کشور بیانیه مشترکی در ۱۹ بند منتشر کردند.در این نشست که با حضور شماری دیگری از مسئولان برگزار شد دو طرف ضمن تأکید بر اهمیت بخش انرژی، ادامه همکاری در این زمینه را بر اساس منافع دو جانبه، مورد تأکید قرار دادند. طرفین همچنین با تأکید مجدد بر اهمیت حفظ برجام، به عنوان یک دستاورد برجسته دیپلماسی چندجانبه که امنیت و ثبات منطقه‌ای را ارتقاء می‌دهد و قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل آن را تأیید نموده است، از حمایت گسترده اخیر شورای امنیت سازمان ملل در خصوص حفظ برجام استقبال کردند.
شعرخوانی نسنجیده اردوغان
یکی از مسائل جنجال برانگیز در سال ۹۹ مربوط به شعرخوانی رجب طیب اردوغان رئیس جمهوری ترکیه در باکو در مراسم روز استقلال جمهوری آذربایجان بود. در پی این اتفاق مولود چاوش اوغلو وزیر خارجه ترکیه اعلام کرد که اردوغان از محتوای این شعر آگاه نبوده است. اما این توضیح نتوانست جلوی احساسات جریحه دار شده را در داخل بگیرد. در پی این شعرخوانی سفیر ترکیه به وزارت امورخارجه احضار شد و طبق گفته سعید خطیب زاده سخنگوی این وزارتخانه به سفیر ترکیه گفته شد بنا کردن سیاست خارجی بر خیالات، خردمندانه نیست. بسیارند در ترکیه که تاریخ را نیک می‌دانند. لازم است پیش از خوانش شعرها، ریشه اصلی سرایش آن را به دولتمردان خود یادآوری کنند.
نقش ایران و ترکیه در بحران قره باغ و سفر ظریف به کشورهای آسیای مرکزی
برخی از کارشناسان معتقدند ایران در موضوع بحران قره باغ به ویژه پس از آتش بس کنش گری فعالی نداشته و در این بین روسیه و ترکیه به امتیازات بیشتری دست یافته اند. از جمله مسائلی که در خصوص ترکیه مطرح شده این است که ایران در مرکز نظارت در آتش بس قره باغ که در آغدام مستقر شده است متاسفانه نماینده ای ندارد و در خصوص این موضوع در داخل به آن توجهی نشده است. موضوع از آنجایی اهمیت پیدا می کند که جنگ قره باغ در کنار مرزهای ایران اتفاق می افتد و بعضا آتش این جنگ به مرزهای کشور نیز کشیده شد. ناظران بر این باورند که حمایت همه جانبه و گسترده ترکیه و رجب طیب اردوغان از جمهوری آذربایجان و ارسال گروه های تروریستی برای جنگ در قره باغ موجب شد تا آنکارا چیزی برای باکو کم نگذارد که این مساله در آینده می تواند به تعمیق همه جانبه روابط بین باکو و آنکارا بینجامد. امری که می تواند با رشد گروه های تروریستی در نزدیکی ایران تهدیدی علیه کشور باشد.
آشتی ریاض با دوحه تهدیدی برای ائتلاف ایران، ترکیه و قطر؟
آشتی عربستان با قطر پس از سه سال محاصره، یکی از قابل تأمل ترین تحولات در چند ماه اخیر بوده است. یک آشتی که گمانه زنی های زیادی از آن شد. تأثیر آن بر روابط تهران و آنکارا از موضوعاتی که برای هر دو قابل اهمیت است. از آنجایی که قطر و ترکیه در چند سال اخیر شاهد نوسان در روابطشان با ایران بوده اند کارشناسان بر این باورند که این اتفاق می تواند ترکیه را از ایران دور کند. نزدیکی آنکارا به تل آیو می تواند یکی دیگر از دلایلی باشد که این احتمال را قوت می بخشد. آنکارا اعلام کرده که به دنبال منصوب کردن سفیر خود در تل آویو است. اتفاقی که پس از چند سال تنش در روابط می افتد و ترکیه با نگاه به مسائل اقتصادی روابط با اسرائیل را در راستای منافع ملی خود می داند.
روحانی به اردوغان: ایران با رفع تحریم ها به تعهدات خود بازخواهد گشت
اگرچه در روابط ترکیه با کشورها شاهد برخی تغییرات بوده ایم اما ایران همواره به دنبال ثبات و حمایت از کشورهای همسایه بوده و با عمل به سیاست حسن همجواری به دنبال همگرایی هر چه بیشتر بوده است.رئیس جمهوری ایران سوم اسفندماه در تماسی با اردوغان همتای ترکیه ای خود با اعلام حمایت از ترکیه در مقابل تحریم های آمریکا ، تاکید کرد: تنها راه مقابله با اقدامات یکجانبه و غیر قانونی آمریکا، اتحاد و همدلی کشورهای تحت تحریم است. روحانی با اشاره به رفتارهای غیر قانونی دولت قبلی آمریکا تاکید کرد: رفع تحریم ها از سوی آمریکا یک مطالبه قانونی و معقو.ل از طرف ایران است که باهار مورد تاکید قرار داده ایم و ایران نیز با رفع تحریم ها به تعهدات خود بازخواهد گشت. راهبرد ایران همانطور که بارها اعلام شده ، اقدام در برابر اقدام خواهد بود.
ورود ترکیه به جنگ یمن
آنچه توجه ناظران مسائل سیاسی را به خود جلب کرده، پست توییتری سخنگوی وزارت امور خارجه ترکیه است. رجب سویلو روز نهم مارس با انتشار یک پست توییتری از نگرانی عمیق ترکیه از حملات حوثی‌ها به تاسیسات نفتی عربستان گفته بود. سخنگوی وزارت امور خارجه ترکیه خواستار پایان فوری حملات حوثی‌ها به خاک عربستان شده بود.همین موضوع باعث تقویت گمانه‌زنی‌ها درباره ورود احتمالی ترکیه به جنگ یمن شده است. گفته می‌شود که ائتلاف نظامی تحت رهبری عربستان طی شش سال گذشته در مبارزه با حوثی‌ها دستاورد چندانی نداشته است. تاثیرات ناشی از تحولات سیاسی در آمریکا بر خاورمیانه در حال حاضر قابل پیش‌بینی و محاسبه نیست. اما تردیدی وجود ندارد که این تحولات منجر به شکل‌گیری صف‌آرایی‌های جدید در این منطقه خواهد شد. از سرگیری مناسبات دیپلماتیک ترکیه با مصر و تلاش برای بهبود مناسبات با عربستان را می‌باید از این منظر نگریست و تحلیل کرد.
اختلاف نظر منطقه ای ایران و ترکیه دو کشور را به کدام سمت و سو می برد؟
علی قائم مقامی کارشناس مسائل ترکیه درباره جو رسانه ای که این روزها درباره روابط تهران و آنکار منتشر شده مبنی بر اینکه دو کشور ایران و ترکیه ممکن است بر سر اختلاف نظر در مسائل منطقه در نهایت به تقابل بی‌انجامد به خبرآنلاین گفت که نشر این دست اخبار تنها یک جنگ روانی علیه روابط خوب دو کشور است که برخی از کشورهای منطقه با ساپرت مالی رسانه ها خواهان تنش میان دو کشور هستند اما مقامات دو کشور به این مسائل آگاه هستند. قائم مقامی در خصوص آینده روابط تهران و آنکارا گفت: «آمریکا پیش تر اعلام کرده که حاضر است از توان ترکیه به صورت دوجانبه و هم در قالب ناتو بهره برداری کند. در این خصوص اردوغان نیز طی نامه ای به دونالد ترامپ و همچنین جو بایدن از این موضوع ابراز خرسندی کرده و آمادگی کشورش در این خصوص را اعلام داشته است. رئیس جمهوری ترکیه در این نامه عنوان کرد که آنکارا متحد قابل اعتماد واشنگتن است و حاضر است در مورد مسائلی چون عراق، سوریه، لیبی و غیره همکاری های لازم را داشته باشد. البته باید در نظر داشت که اختلافاتی بین آمریکا و ترکیه وجود دارد. مساله خرید سامانه های اس۴۰۰ از روسیه و موضوع قانون کاتسا که واشنگتن علیه آنکارا اعمال می کند.»
این کارشناس مسائل ترکیه در ادامه با بیان اینکه اردوغان بر خلاف کشورهای مرتجع عربی خواهان احیای برجام است افزود: «ترکیه همچنین از موضوع بازگشت آمریکا به برجام حمایت می کند اما در خصوص عراق و سوریه انتظاراتی دارد. دو کشوری که در آن ترکیه با آمریکا همکاری هایی دارد که شامل کردستان عراق نیز می شود. آنکارا همچنین در شمال عراق حدود ۲۵۰۰ نیروی نظامی مستقر دارد. در آن سو آمریکا نیز در سراسر عراق به ویژه کردستان عراق پایگاه های نظامی دارد. در شرق فرات سوریه نیز واشنگتن با تجهیز کردن نیروهای کُردی سبب بروز برخی اختلافات با آنکارا شده است. اختلافات دو کشور به اینجا منتهی نمی شود چرا که در شرق مدیترانه نیز اختلافاتی بر سر خط لوله گاز وجود دارد. در همین راستا آمریکا از یونان، قبرس جنوبی و همچنین رژیم صهیونیستی در برابر ترکیه حمایت می کند.»
قائم مقامی در نهایت به روابط ترکیه با کشورهای عربی پرداخت و با تاکید به اینکه اردوغان بر خلاف این کشورها خواهان احیای برجام و باز شدن راه مبادلات تجاری با ایران است بیان کرد: «از طرفی باید روابط ترکیه با عربستان را نیز مدنظر داشته باشیم. ترکیه تا قبل از روی کار آمدن محمدبن سلمان روابط خوبی با عربستان داشت اما پس از قتل جمال خاشقچی روابط دو کشور کمی تیره و تار شد. اما پس از آغاز تجاوز نظامی عربستان به یمن اردوغان شخصا اعلام کرد که آماده همکاری های اطلاعاتی و لجستیکی با ائتلاف سعودی برای تقابل با انصارالله است. با وجود چنین شرایط پیچیده ای احتمال تقابل ترکیه با ایران به زیر صفر می رسد. نه مردم ترکیه و نه سیاستمداران عاقل این کشور اجازه درگیری مستقیم بین تهران و آنکارا را نخواهند داد؛ چه با حمایت آمریکا و چه بدون حمایت آمریکا. معتقدم که طرح چنین مسائلی در قالب دامن زدن به جنگ روانی بوده و ترکیه نسبت به پیامدهای این اقدام به خوبی آگاه است.»
