ایران، عربستان و آینده خاورمیانه؛ سیگنال ریاض به تهران نشانه چیست؟

سرویس بین الملل- به نظر می‌رسد رفع دغدغه‌های فوری امنیتی عربستان سعودی به ضرر منافع بلند مدت آن کشور است؛ بخش مهمی از این دغدغه با ادامه روند آشفته سیاستگذاری خارجی ریاض ایجاد شده است.

به گزارش آفتاب‌نیوز؛ خبرگزاری "آنادولو" ترکیه در مقاله‌ای تحلیلی با اشاره به اینکه کشورهای خاورمیانه در حال ارسال پیام‌هایی هستند که خبر از تغییرات بنیادین در جهت‌گیری سیاست خارجی شان می دهد به تمایل عربستان برای بهبود رابطه با ایران پرداخته و می‌نویسد: "کشورهای منطقه در حال چرخش و رویگردانی از سیاست‌هایی هستند که در سالیان گذشته به سنت تبدیل شده بودند. تمایل ترکیه و مصر به گرم شدن روابط، روابط صلح‌آمیز دولت‌های عربی خلیج فارس با اسرائیل، تمایل ترکیه و اسرائیل برای تقویت روابط دیپلماتیک و تلاش عراق، اردن و مصر برای تشکیل یک بلوک عربی جایگزین، مهمترین نمونه از تلاش‌های کشورهای منطقه برای اصلاح سیاست خارجی‌شان هستند.  پیام‌های ارسال شده مذکور به ایران نیز مرتبط با سیاست داخلی آن کشور هستند. قدرت‌گیری احتمالی تندروها در ایران پس از پایان کار دولت میانه‌روی روحانی می‌تواند تهدیدات نظامی متقابل را تشدید کرده و معضلات امنیتی سعودی‌ها را تعمیق بخشد. در نتیجه، ریاض می‌خواهد با ارسال پیام دوستانه به تهران از شدت تنش‌ها بکاهد و دست تندروها در سیاست داخلی ایران را تضعیف و محدود سازد".

این خبرگزاری در ادامه می‌نویسد: "روند بهار عربی که پس از حمله سال 2003 امریکا به عراق و حوادث سال 2010 میلادی آغاز شد و به اوج رسید، منجر به تضعیف کشورهای مهم منطقه از جمله عراق، مصر، سوریه و همچنین حذف آنان از معادلات منطقه‌ای شد. این تغییر اساسی باعث ایجاد تغییراتی در توازن قوای منطقه‌ای شد: تقویت دست کشورهای غیرعربی مانند ترکیه و ایران در خاورمیانه.

در این میان، بلوک کشورهای عربی به رهبری عربستان و همراهی امارات متحده عربی سیاست بلندپروازانه و ماجراجویانه‌ای را برای افزایش نفوذ منطقه‌ای و مقابله با قدرت‌های رقیب به خصوص ایران و ترکیه به عنوان دو بازیگر غیرعربی دنبال کردند. مداخله نظامی در بحرین، برنامه‌ریزی کودتا علیه "محمد مرسی" در مصر در سال 2013 میلادی، مداخله نظامی در یمن، وادار کردن "سعد حریری" نخست‌وزیر لبنان به استعفا از طریق به گروگان گرفتن او، تلاش برای بازطراحی سیاست داخلی لبنان، حمایت از ژنرال خلیفه حفتر در لیبی و محاصره قطر بخشی از تلاش‌های این بلوک بودند. علیرغم هزینه و تلاش دیپلماتیک، نظامی و اقتصادی عربستان، این رویکرد ماجراجویانه و بلندپروانه کمکی به منافع ملی ریاض نکرد و در ایجاد توازن قوا در برابر ایران و ترکیه موفقیت‌آمیز نبود. از نظر نظامی، عربستان اکنون هیچ شانسی برای موفقیت در حتی یک بحران منطقه‌ای را نیز ندارد".

"آنادولو" در ادامه می‌نویسد: "سیگنال گرم ارسال شده به ایران نشان می‌دهد شکست سیاست خارجی عربستان اکنون از سوی بالاترین سطوح مقام‌های حکومتی در ریاض نیز پذیرفته شده است. کادرهای جوان و بی‌تجربه‌ای که بر عربستان در سالیان اخیر حاکم بوده‌اند، جاه‌طلبی‌هایی بیش از تجربیات‌شان داشتند و ماجراجویی‌شان فراتر از ظرفیت‌های نظامی و صنعتی آن کشور بود و باعث شد ریاض از هر نظر ضعیف و فرسوده شود. منابع اقتصادی و نظامی عربستان در جنگ یمن هدر رفت و قتل "جمال خاشقجی" در کنسولگری عربستان در استانبول به وجهه آن کشور که خود را رهبر جهان اسلام قلمداد می‌کرد، آسیب رساند. همچنین، ریاض با حمایت از معامله قرن با اسرائیل به فلسطین پشت کرد و قدرت‌اش در گفتمان‌سازی در جهان اسلام را از دست داد.

اکنون "محمد بن سلمان" و جوانان اطراف او خواستار رها ساختن عربستان از وابستگی به درآمد نفتی هستند. این هدف با ادامه بی‌ثباتی و جنگ مداوم میسر نمی‌شود. در نتیجه، عربستان از طریق مصالحه با ایران قصد دارد آرامش لازم برای تحول اقتصادی مدنظرش را فراهم سازد. دستکم ریاض برای تحقق اولویت‌های اقتصادی خود به شدت به صلح منطقه‌ای نیاز دارد. پرونده یمن برای عربستان در اولویت است. آن کشور قصد دارد در اسرع وقت به ماجراجویی بی‌معنی‌اش در یمن پایان دهد؛ ماجراجویی‌ای که منابع ریاض را هدر داده است. تا زمانی که جنگ و بحران امنیتی ناشی از آن وجود داشته باشد ریاض نمی‌تواند سرمایه خارجی چشمگیری جذب کند و بهبود اقتصادی آن کشور قابل تصور نخواهد بود. همچنین، "محمد بن سلمان" خواستار مقابله با روحانیون سلفی در داخل عربستان است که با نوسازی آن کشور مخالفت می‌کنند. کاهش تنش با ایران می‌تواند تصور تهدید بودن ایران در افکار عمومی را کاهش داده و دست سلفی‌های تحت رهبری روحانیون سنی را در آن کشور تضعیف کند.

علاوه بر آن، سیاست بایدن در از سرگیری مذاکرات هسته‌ای با ایران، انتشار گزارش قتل خاشقجی، تعلیق حمایت نظامی امریکا از سعودی‌ها در جنگ یمن، آغاز عقب‌نشینی کامل نیروهای امریکایی از افغانستان همگی رویدادهایی هستند که سعودی‌ها را نگران کرده‌اند. در زمان اوباما نیز بی‌توجهی او به حساسیت‌های امنیتی سعودی‌ها باعث ایجاد نگرانی در ریاض مبنی بر افزایش نفوذ ایران در منطقه شد. اکنون نگرانی مشابهی نسبت به سیاست بایدن در میان سعودی‌ها وجود دارد. به نظر می‌رسد روند سیاستگذاری در ریاض در هرج و مرج به سر می‌برد و تغییر جهت‌های رخ داده در آن نیز به همین خاطر است. توجه زیاد عربستان بر حل فوری دغدغه‌های امنیتی آن کشور، تمرکز سعودی‌ها بر منافع بلندمدت‌شان را دشوار می‌سازد".