چگونه نوجوانان را از آسیب‌های اجتماعی حفظ کنیم؟
هنوز چند صباحی از بروز بارقه های بلوغ در او نگذشته و به قول قدیمی ها تازه پشت لبش سبز شده اما چشمان گودرفته و چهره زردش حکایت از واقعیتی تلخ دارد. سیگاری روشن می کند و در جواب چشمان پرسشگر خبرنگار ایرنا می گوید: تک فرزند خانواده هستم و پدر و مادرم هر چه می خواستم به سرعت برایم فراهم می کردند. هر دو تا دیروقت کار می کنند و از این بابت همیشه آزاد و رها با دوستانم اوقات می گذراندم.
پکی به سیگار می زند و درباره اولین تجربه مصرف مواد مخدرش می گوید: در میهمانی تولد یکی از دوستانم، نتوانستم در مقابل تعارف به کشیدن مواد مقاومت کنم و با این باور که همین یکبار است و تکرار نمی شود در جمع آنان نشستم اما شد همان که نباید می شد. اما شانس آوردم پدر و مادر سریع متوجه شدند و من را به کنگره ۶۰ آوردند تا تحت درمان ترک قرار بگیرم وگرنه معلوم نبود اوضاع و روزگارم چگونه پیش می رفت.
با گفتن موفق و سلامت باشی و از این به بعد بیشتر مراقب باش از او دور می شوم اما تمام فضای ذهنم به خانواده ای فکر می کند که قرار بوده با برآوردن نیازهای عاطفی، جسمی و فکری اعضای خود، بسترهای رشد و پرورش شخصیت و سازگاری بعدی آنان را فراهم سازد اما توجه بیش از حد و احیانا گسستگی روابط، استرس و تضاد میان اعضا، باعث شده تبعاتی همچون عزت نفس پایین، کاهش استقلال و اختلال در اجتماعی شدن و کشیده شدن به سمت رفتارهای پرخطر همچون مصرف مواد مخدر را رقم بزند.
کندوکاو در میزان تاثیر رفتار والدین بر افزایش یا کاهش رفتارهای پرخطر نوجوانان، خبرنگار حوزه زنان و خانواده ایرنا را برآن داشت تا با علیرضا نوروزی روانپزشک و عضو مرکز ملی مطالعات اعتیاد به گفت و گو بنشیند و برخورد مناسب والدین در مواجهه با فرزندی که مصرف کننده مواد است را جویا شود.
نوروزی در این گفت و گو، با تاکید بر اینکه فرزندپروری موثر، نخستین عامل پیشگیری از سوق نوجوانان به مصرف مواد مخدر است، توضیح داد: فرزند پروری موثر از دو مولفه مجموعه مهارت های والدین برای ایجاد دلبستگی در فرزندان و ایجاد تعهد در آنان نسبت به ارزش ها و انتظاراتی که خانواده دارد تشکیل می شود.
وی با تاکید بر اینکه این مهارت ها با آموزش در کلاس هایی که مراکز سلامت جامعه تحت نظر روانشناسان وزارت بهداشت به خانواده ها ارایه می شود، قابل یادگیری است، یادآور شد: محتوای این دوره های آموزشی برای والدینی که فرزندان هفت تا دوازده سال یا دوازده تا هفده سال دارند متفاوت است و به والدین در ایجاد محیطی با کیفیت، گرم و صمیمی کمک می کند.
به بیان این روانپزشک، به والدین آموخته می شود که از طریق بهبود کیفیت ارتباط با فرزندان، چطور رفتارهای مثبت آنان را ببینند و تقویت کنند و احیانا اگر دارای فرزندی با رفتارهای مشکل آفرین هستند چگونه او را مدیریت کنند.
نوروزی با بیان اینکه مصرف مواد مخدر در فرزندانی که این مهارت ها را از والدین کسب می کنند به شدت کاهش می یابد، خاطرنشان کرد: هرگز فراموش نکنیم که رابطه میان والدین و فرزندان، باید ترکیبی از محبت و محدودیت باشد تا منجر به ایجاد دلبستگی و تعهد شود و با این حساب، رابطه والدین با فرزندان اصلا نمی تواند دوستانه باشد بلکه باید یک رابطه والد فرزندی با کیفیت و صحیح و اصولی باشد که در آن مهارت های دوست یابی آموخته می شود.
وی یادآور شد: در روابط دوستانه محدودیت وجود ندارد به همین دلیل عنوان می شود که والدین نمی توانند با فرزندان فقط دوست باشد بلکه باید به هنگام وظایف، انتظارات، قوانین خانواده و ارزش ها را با زبان صریح و روشن با فرزند در میان بگذارند و از او بخواهند نسبت به آن پایبند باشد.
عضو مرکز ملی مطالعات اعتیاد تصریح کرد: البته این امر منوط به این است که صمیمیت و دلبستگی قوی در خانواده شکل گرفته باشد و در این صورت است که فرزندان هم انتظارات خانواده را برآورده می کنند.
مسوولیت پذیری را چگونه در فرزندان تقویت کنیم؟
نوروزی با یادآوری این موضوع که دوستان و همسالان نقش برجسته ای در بروز رفتارهای مثبت و منفی فرزندان دارند، به خانواده ها توصیه کرد: در دایره دوستان، هم مهارت های جدید آموخته می شود و هم بسیاری از چیزها تبادل پیدا می کند. در نتیجه اینکه والدین باید در کنار آموزش مهارت های دوست یابی به فرزندان، مسوولیت پذیری در قبال انتخاب دوست را هم در او تقویت کنند.
وی ادامه داد: همواره شنیده می شود که فرد تمامی مشکلات و اعتیاد خود را ناشی از دوست ناباب عنوان می کند در حالیکه این اصلا صحیح نیست و آن دوست انتخاب او بوده است. پس باید مسوولیت آن را قبول کند و اینگونه نباشد که هر کاری دوست دارد انجام دهد و بعد بگوید خودم نبودم و تحت تاثیر دوستانم بودم!
این روانپزشک به والدین توصیه کرد: به فرزندان بیاموزیم که در انتخاب دوست دقت کنند و اگر کاری از آنان سرمی زند که با ارزش ها و استانداردهای اخلاقی خانواده همخوانی ندارد آن را مدیریت کنند، در حقیقت مدیریت موقعیت یعنی مرزی برای دوستی بگذارند.
وی در پاسخ به این پرسش که خانواده دارای عضو معتاد چگونه باید با او رفتار کنند؟ گفت: مهمترین نقش خانواده در قبال عضو درگیر اعتیاد این است که آن عضو خانواده به رفتارهای سالم ترغیب و تشویق کند نه اینکه به صورت مداوم مصرف و اعتیاد او را به رخ بکشند.
نوروزی تصریح کرد: گاه دیده شده که خانواده ها به دلایلی همانند احساس گناه نسبت به فرزند و اینکه نتوانسته اند انتظارات او را پاسخ بدهند، به نوعی با او رفتار و از او حمایت می کنند که همین حمایت باعث تداوم بیماری در فرد می شود. پس باید بیاموزند که چه کارهایی نباید بکنند و چه کارهایی باید انجام دهند تا رفتار ها سالم تقویت شود و تداوم پیدا کند.
