آیا زلزله‌های مخرب بیشتر در شب رخ می‌دهند؟
اسماعیل بایرام نژاد روز جمعه در گفت و گو با خبرنگار گروه دانشگاه و آموزش ایرنا در این خصوص توضیح داد: بررسی اطلاعات آماری زلزله ها هم نشان می‌دهد که تعداد زلزله های رخ داده در روز حتی زلزله های مخرب چه بسا بیشتر از شب باشد. به هرحال هیچ نظریه علمی ثابت شده ای که بیانگر رخداد زلزله های مخرب در شب بیشتر از روز باشد، وجود ندارد.
منشا صداهای شدید و نور قبل و هنگام زلزله
رییس مرکز لرزه‌نگاری کشوری موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران در پاسخ به این سوال که منشا صداهای شدید و نورهای گزارش شده قبل و هنگام رخداد زلزله چیست، گفت: درخصوص صداها و نورهای زلزله که عمدتا در نواحی نزدیک به کانون زلزله گزارش می‌شوند باید اظهار داشت که هنگام وقوع زلزله توده‌های عظیمی از سنگ‌ها به یک باره شکسته شده یا در مجاورت هم لغزش یافته و به هم ساییده می‌شوند. بطور عامیانه شاید بتوان گفت که صداهای شنیده شده حاصل شکستن و یا ساییده شدن سنگ‌ها در محل گسل ها است. ولی از نظر علمی به هنگام وقوع زلزله امواج کشسانی در طیف وسیعی از فرکانس‌ها در کانون تولید می‌شود که در همه جهات منتشر می‌شوند.
وی تاکید کرد: این امواج وقتی به سطح زمین می‌رسند، موجب لرزش زمین می‌شوند. این امواج معمولا به دو نوع عرضی یا برشی و طولی یا تراکمی تولید می‌شوند. در امواج طولی که سریع‌تر حرکت می‌کنند امتداد ارتعاشات ذرات محیط همانند امواج صوتی هم امتداد با حرکت موج است، ولی در امواج عرضی که سرعت انتشار کمتری دارند امتداد ارتعاشات ذرات محیط عمود بر امتداد انتشار موج است.
رییس مرکز لرزه‌نگاری کشوری موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران توضیح داد: در نواحی نزدیک به کانون بخشی از امواج تراکمی که تقریبا عمود به سطح زمین می‌رسند به جو بالای زمین منتقل شده و به صورت امواج صوتی منتشر می‌شوند. به طور طبیعی امواجی که فرکانس آنها در حد شنوایی انسان باشند شنیده خواهند شد. بخشی از امواج با فرکانس های خارج از محدوده شنوایی انسان ممکن است توسط بعضی از حیوانات شنیده شوند که باعث بی‌قراری و رفتارهای غیرطبیعی آنها می‌شود.
بایرام نژاد اضافه کرد: در خصوص نورهای زلزله که در بعضی از زلزله‌ها مشاهده و گزارش شده هنوز تحقیقات ادامه دارد و اظهار نظر قاطعی وجود ندارد؛ چرا که امکان فراهم کردن شرایط آزمایشگاهی مطابق اعماق زیاد زمین از نظر دما و فشار میسر نیست. با وجود این محتمل ترین نظریه می تواند ایجاد بارهای الکتریکی در برخی از سنگ‌ها در اثر اعمال تنش یا برداشته شدن یک باره تنش و مطابق با خاصیت پیزوالکتریک آن سنگ‌ها باشد. انتقال بارهای الکتریکی ایجاد شده به سطح زمین و تغییرات شدید و ناگهانی میدان الکتریکی در سطح زمین و جو بالای سطح زمین و تخلیه بارهای الکتریکی ممکن است به صورت نورهایی تجلی پیدا کند.
اختلاف در گزارش بزرگای زلزله
وی در پاسخ به این سوال که چرا برای بزرگای زلزله اعداد مختلفی گزارش می شود نیز اظهار داشت: در خصوص گزارش های متفاوت از بزرگای زلزله باید بیان داشت که بزرگی زلزله در واقع معیاری از انرژی آزاد شده در کانون زلزله به هنگام وقوع زلزله است که قاعدتا باید مقادیر یکسانی گزارش شود. ولی مقیاس‌های متفاوتی از بزرگی زلزله از قبیل مقیاس بزرگی محلی، مقیاس بزرگی امواج درونی، مقیاس بزرگی امواج سطحی، مقیاس بزرگی ناتلی و مقیاس بزرگی گشتاوری ابداع شده و توسط شبکه‌های مختلف لرزه‌نگاری مورد استفاده قرار می‌گیرد. این مقیاس ها هرچند مقادیر مختلفی را برای یک زلزله بدست می‌دهند ولی روابطی بین آنها وجود دارد که می توان مقیاس‌ها را به هم تبدیل کرد.
بایرام نژاد افزود: باوجود این حتی اگر مقیاس‌های یکسانی هم شبکه‌های مختلف لرزه‌نگاری بکار ببرند، امکان اینکه مقادیر متفاوتی گزارش شود طبیعی است و وجود دارد؛ چرا که اکثر مقیاس‌های بزرگی که در شبکه‌های محلی بکار برده می‌شود تابعی از بیشینه دامنه ثبت شده موج، پریود موج ثبت شده، فاصله ایستگاه تا کانون زلزله و ثابت‌های تصحیحی است که از مطالعات آماری بدست می‌آیند.
وی یادآور شد: از آنجا که بیشینه دامنه ثبت شده می‌تواند متاثر از جنس سنگ بستر ساختگاه ایستگاه، مسیر امواج طی شده و حتی کالیبره نبودن ایستگاه باشد، از این رو طبیعی است که مقادیر محاسبه شده برای بزرگی حتی در ایستگاه‌های یک شبکه واحد نیز ممکن است کاملاً یکسان نباشد که معمولا میانگینی از مقادیر محاسبه شده گزارش می‌شود. اختلاف در تعیین محل وقوع زلزله نیز که امری طبیعی است ممکن است منشأ اختلافات اندکی شود. بنابراین اختلاف تا چند دهم در بزرگی گزارش شده قابل قبول است.
زلزله کشنده ترین سانحه طبیعی است که تقریبا همه ایرانیان لرزش آن را زیر پای خود حس کرده اند، اما به راستی این سانحه ناگهانی چیست که انسان را در زمان ها و مکان های مختلف غافلگیر کرده و خسارات جانی و مالی فراوانی را برای آن بر جای گذاشته است.
زلزله حادثه ای طبیعی است که بر اثر لرزش زمین به وجود می آید و به طور معمول در گسل های پوسته سخت زمین و در زیر خاک سطحی رخ می دهد.
زلزله های ایران بیشتر در ژرفای بین ۲ تا ۲۵ کیلومتر با شکستگی های برشی به صورت کششی یا فشاری، یا افقی (امتداد لغز) ثبت می شوند. از انتشار لرزشی که در اثر این شکست پدید می آید، زلزله به وجود می آید.
قدیمی‌ترین زمین‌لرزه در ایران که در اسناد به آنها اشاره شده، مربوط به سده ششم پیش از میلاد است. "زیبرگ" (۱۹۳۲) به رویداد زمین‌لرزه‌های سده ششم پیش از میلاد در شوش اشاره کرده است. ولی "آمبرسیز" و "ملویل" (۱۹۸۱) در مطالعات خود نتوانستند به دلایل و مدارک اثبات‌کننده رویدادهای فوق دست یابند.
نخستین زمین‌لرزه در ایران که در تاریخ ثبت شده است، زمین‌لرزه سده چهارم پیش از میلاد است که منطقه ری را ویران کرد. در این زمین‌لرزه شهرهای متعدد و ۲ هزار روستا ویران شد. این زمین‌لرزه بزرگ پس از عبور اسکندر از ری (راگا) در ۳۳۰ سال پیش از میلاد روی‌داده باشد و به‌احتمال زیاد؛ همانند زمین‌لرزه بعدی که در این منطقه رخ‌داده است، به‌عنوان نمونه زمین‌لرزه‌های ۷۴۳ و ۸۵۵ میلادی همراه با چندین رویداد لرزه‌ای بوده است.
ایران در حالی ۶ درصد تلفات بلایای طبیعی جهان را به خود اختصاص داده است که فقط یک درصد جعیت جهان را دارد و بر اساس مطالعات جهانی، خطر خسارات و زیان های اقتصادی ناشی از حوادث و بلایا در ایران سالانه به طور متوسط پنج میلیارد دلار است و با توجه به امکان وقوع ۵۳ مخاطره جزو ۱۰ کشور حادثه خیز جهان و چهارمین در آسیا است.
٥٣ مخاطره یا حادثه طبق سند راهبرد ملی مدیریت بحران ایران شناسایی شده اند که ۱۴ مخاطره اولویت‌دار از آنها، آتش سوزی (جنگل ها و مراتع - صنعتی و ساختمانی)، آفات نباتی و بیماری های دام، طیور و آبزیان، آلودگی هوا، ازدحام جمعیت، بیابان‌زایی، بیماری‌های فراگیر انسانی، حرکات دامنه ای، حوادث حمل ونقل جاده ای، خشکسالی، زلزله، سیل، فرونشست زمین، گردوغبار و توفان گردوخاک و موج سرما هدف‌گذاری شده اند که بسته به نیاز و با مخاطرات نوظهور احتمالی، قابلیت به‌روزرسانی دارد.
