تهاتر نفت نشانه چیست؟ ایران در ازای نفت چه دریافت می‌کند؟ بابک زنجانی‌های جدید در راه هستند؟

جواد اوجی، وزیر نفت به تازگی گفته: «با توجه به نیاز دنیا به انرژی و با استفاده از توان و ظرفیت دستگاه سیاست خارجی، فروش نفت به صورت تهاتری در دستور کار ما قرار گرفته است، در این زمینه تهاتر نفت با کالا و سرمایه‌گذاری از روش‌هایی است که انجام می‌شود.» سخن وزیر نفت را اگر از زوایای مختلف واکاوی کنیم به نتایج روشن‌تری می‌رسیم. تهاتر نفت، روشی موقت است که چه برای تهاتر نفت با کالا و چه برای تهاتر نفت با سرمایه‌گذاری، اگرچه در مقطعی از زمان می‌تواند بخشی از نیاز‌های کشور را برطرف کند، اما نمی‌تواند روشی دایمی باشد. تهاتر نفت با کالا، برای تامین نیاز‌های کالایی کشور است و می‌توان با بهره‌گیری از آن، نفت داد و به جایش کالا وارد کرد؛ روشی که پیش از این هم در مقاطعی آزموده شده که حاصلش سرازیر شدن سیل کالا‌های هندی و چینی غالبا نامرغوب به کشور بوده است. در واقع مشکل اصلی این روش این است که قدرت انتخاب کشور در خرید کالا به شدت کاهش می‌یابد و مجبوریم هر کالایی را که مشتری نفت ایران تمایل دارد، از آن خریداری کنیم و اگر قدرت انتخاب در نوع کالا داشته باشیم، اما قطعا قدرت انتخاب چندانی درباره کیفیت کالا نخواهیم داشت. ضمن اینکه غالبا از این طریق، می‌توان کالا‌های مصرفی خریداری کرد؛ نه کالا‌های سرمایه‌ای، به همین دلیل است که تهاتر نفت با کالا را روشی موقت و نه چندان مطلوب می‌دانند.

اما اگر تهاتر نفت با سرمایه‌گذاری باشد، باید شکل سرمایه‌گذاری مشخص شود. طبیعتا نخستین محل سرمایه‌گذاری از این طریق، باید صنعت نفت باشد. اما پرسش اینجاست که اولا این سرمایه‌گذاری در قبال تهاتر کالا در قالب چه مدل قراردادی انجام می‌شود و ثانیا انتقال سرمایه چگونه انجام می‌شود؟ طبعا کشور خریدار نفت ایران، در پروژه‌هایی سرمایه‌گذاری می‌کند که دراختیار خودش باشد و مهم‌ترین مشتریان بالقوه نفت ایران، یعنی چین و هند بار‌ها نشان داده‌اند که در اجرای پروژه‌های نفتی در ایران، چندان قابل اتکا نیستند.

به نوشته روزنامه اعتماد، دو بار خروج چین از پروژه فاز ۱۱ پارس جنوبی و وقت‌کشی هند در میدان فرزاد مصادیق بارزی است که نشان می‌دهد نمی‌توان در قالب تهاتر نفت با سرمایه‌گذاری روی این دو کشور که در دسترس‌ترین کشور‌های نیازمند به نفت ایران هستند چندان حساب کرد و بعید است کشور‌های اروپایی هم به این طرح، روی خوش نشان دهند.

اگر هم قرار باشد دستگاه‌های دیگر در خرید و فروش نفت سهیم شوند تا تهاتر کنند و از این طریق کمبود بودجه خود را رفع کنند، همان اتفاقات ناگوار دوره احمدی‌نژاد رخ می‌دهد که حاصلش یا ظهور بابک زنجانی‌هاست، یا تخلفاتی همچون آنچه در خرید نفت توسط نیروی انتظامی و سایر دستگاه‌ها در آن دوره صورت گرفت.

اما مهم‌ترین نکته‌ای که در این زمینه باید مورد توجه قرار داد، بازگشت به روش تهاتر است که طرح این موضوع نشانه نهادینه شدن اعتقاد به پابرجا بودن تحریم‌ها در دولت رییسی و از جمله در وزارت نفت است. باید باور کنیم تا زمانی که تحریم رفع نشود، مشکل اقتصاد کشور به‌طور عام و مشکل صنعت نفت به‌طور خاص، با روش‌هایی همچون تهاتر نفت با کالا یا تهاتر نفت با سرمایه‌گذاری رفع نمی‌شود. کشور‌های اطراف ایران در حال توسعه صنعت نفت خود هستند و علاوه بر عراق، امارات هم در سال‌های اخیر از نظر میزان تولید نفت از ایران سبقت گرفته و کویت هم به زودی ایران را پشت سر می‌گذارد. در حوزه گاز با وجود دارا بودن دومین ذخایر غنی گاز جهان، نه تنها در بین صادرکنندگان گاز جهان جایی نداریم، بلکه امسال با کمبود گاز هم مواجه هستیم (هر چند در مورد گاز، علاوه بر عدم توسعه کافی به دلیل تحریم، شاهد مشکلات دامنه‌دار بالا بودن مصرف نیز هستیم). صنعت نفت کشور برای افزایش تولید یا حتی برای حفظ ظرفیت تولید، نیازمند سرمایه‌گذاری کلانی است و این سرمایه‌گذاری نه با تهاتر نفت حاصل می‌شود و نه با تامین مالی داخلی که پاسخگوی نیاز پروژه‌ها نیست. صنعت نفت نیازمند جذب سرمایه‌گذاری و تکنولوژی است که صرفا با لغو تحریم‌ها و بهبود قالب‌های قراردادی امکانپذیر می‌شود. تهاتر نفت، روشی موقت و البته نامطمئن و ناکافی صرفا برای گذران امور است که هیچ چشم‌انداز روشنی برای آینده صنعت نفت و به تبع آن اقتصاد کشور ترسیم نخواهد کرد.

ایران در ازای نفت چای دریافت می‌کند؟

سایت تجارت نیوز نیز در گزارشی در همین خصوص نوشته است: تحریم‌ها در سال‌های اخیر باعث شده بود ایران به جای پول نفت صادراتی خود به تهاتر کالا روی بیاورد. حالا معاون توسعه صادرات کالا و خدمات سازمان توسعه تجارت ایران گفته قرار است نفت ایران با چای سریلانکا تهاتر شود.

حالا فرهاد نوری، معاون توسعه صادرات کالا و خدمات سازمان توسعه تجارت ایران در گفتگو با مهر ادعا کرده بود: مقرر شده در مقابل صادراتی که در حوزه مواد نفتی به سریلانکا داشته‌ایم، چای وارد کنیم.

البته، ایران قبلا هم قرار بود از کره جنوبی در ازای پول نفت، لوازم خانگی دریافت کند. این موضوع واکنش‌های زیادی در پی داشت و بسیاری توصیه می‌کردند که بهتر است به جای لوازم خانگی، دارو دریافت شود.

حمید حسینی، رییس اتحادیه صادرکنندگان قیر و فرآورده‌های نفتی درباره تهاتر چای با نفت به تجارت‌نیوز می‌گوید: درست است که ایران تولیدکننده چای است، اما چای ایرانی بیشتر صادر می‌شود، زیرا طعم چای ایرانی با ذائقه ایرانی‌ها سازگار نیست. مردم ایران ترجیح می‌دهند چای خارجی بنوشند.

حسینی ادامه می‌دهد: ایران بیش از ۱۰ هزار دلار در سال چای نیاز ندارد. نمی‌توانیم این میزان نفت با چای تهاتر کنیم. دردسر این کار بسیار بیشتر از نفع آن است.

بانک ملی هنوز هم این خبر را تایید نکرده و حمید حسینی توضیح می‌دهد: خبر منتشر شده، خبر حساب‌شده‌ای نبوده و عملیاتی شدن و مشکلات این طرح اصلا بررسی نشده است.  تا زمانی که بانک مرکزی دو کشور راجع به این قضیه اطلاعاتی منتشر نکنند. نمی‌توان گفت چه اتفاقی افتاده است.

وقتی به سریلانکا نفت داده می‌شد، بانک مرکزی مقدار آن را حساب می‌کرد و طلب هر کشور محاسبه و تسویه می‌شد.

اما آیا ایران آلترناتیو دیگری جز دریافت چای دارد؟ حسینی یادآوری می‌کند: سریلانکا جز چای فقط نیروی انسانی دارد؛ بنابراین تنها انتخاب ما چای است.