مذاکرات سازنده ایران و اروپا درباره برجام و استقبال آمریکا

معاون سیاسی وزیر امور خارجه ایران تصریح کرد که تضمین برای عدم تکرار بدعهدی و رفتار‌های غیرقانونی طرف‌های مقابل خواسته غیرقابل چشم پوشی جمهوری اسلامی ایران است.

مذاکره کننده هسته‌ای ایران در این دیدار با تاکید بر تجربه چند ساله بدعهدی در اجرا و نهایتا خروج یکجانبه و غیرقانونی از برجام توسط ایالات متحده و بی عملی کشور‌های اروپایی در عمل به تعهدات پذیرفته شده خود، بیان کرد آنچه برای ایران موضوعیت دارد، لغو موثر تحریم‌ها و عادی سازی روابط تجاری و اقتصادی با ایران است و هر توافقی باید خواسته‌های ایران در این‌خصوص‌را برآورده سازد.

باقری ارائه تضمین برای عدم تکرار بدعهدی و رفتار‌های غیرقانونی طرف‌های مقابل را خواسته غیرقابل چشم پوشی ایران دانست.

پیش از اظهارات باقری، حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه ایران اظهار داشت: ما مذاکرات هسته‌ای را از دو هفته پیش در تهران کلید زدیم و گفتگو‌ها بین معاون سیاسی وزارت امور خارجه و انریکه مورا شروع شد. امروز باقری برای تکمیل آن گفتگو‌ها در بروکسل حضور دارد.

وزیر امور خارجه عنوان کرد: ما با انریکه مورا و هماهنگ کننده اتحادیه اروپا در مورد این گفتگو می‌کنیم که زمانی که وارد مذاکره جدید با ۱+۴ خواهیم شد، چگونه مذاکره کنیم و چگونه در مسائل تمرکز کنیم که اولاً همه طرف‌ها بدون فوت وقت و در کوتاه‌ترین زمان ممکن به تعهدات کامل خودشان در برجام برگردند. ثانیا برگشتن آن‌ها به برجام، آورده خیلی مهمی برای ما در ایران خواهد داشت یا خیر و چگونه همه طرف‌هایی که به تعهداتشان دربرجام برمی‌گردند، نشان خواهند داد که تحریم‌های ذیل برجام در مورد ایران به طور کامل برداشته خواهد شد.

وزیر امور خارجه ایران با بیان اینکه ما نمی‌خواهیم از نقطه بن‌بست مذاکرات وین وارد مذاکرات وین شویم، گفت: فرمتی که در مذاکرات وین شکل گرفته را قبول داریم و به زودی پس از ارزیابی از گفتگو‌های امروز معاون سیاسی وزارت امور خارجه با مورا و مسوولان اتحادیه اروپا در مورد اینکه در چه تاریخی وارد گفتگو و مذاکره با ۱+۴ بشویم، تصمیم‌گیری می‌کنیم، اما دیر نخواهد بود و به زودی این اتفاق خواهد افتاد و با ۱+۴ گفتگو‌ها را از سر می‌گیریم.

باقری پس از بروکسل عازم مسکو شد و در بدو ورود به این کشور گفت: بر اساس توافق انجام شده با کشور‌های گروه چهار بعلاوه یک مذاکرات دو جانبه با هر یک از این کشور‌ها برای اشتراک دیدگاه‌ها در باره مذاکرات لغو تحریم‌های ظالمانه علیه ملت ایران انجام خواهد شد و در همین چارچوب به دعوت ریابکوف اولین دور این مذاکرات با طرف روسی انجام خواهد شد.

وی تصریح کرد مذاکرات درباره لغو تحریم‌های ظالمانه و غیرقانونی آمریکا، با حضور سه کشور اروپایی، چین و روسیه از سر گرفته خواهد شد.

معاون سیاسی وزیرامورخارجه ایران در عین حال گفت: موضوعات مورد نظر برای مذاکره در سفر به مسکو تنها به برجام خلاصه نمی‌شود و بخش اعظم این سفر به بررسی مسائل مربوط به روابط دو کشور و تبادل نظر برای رفع موانع موجود نیز اختصاص داده خواهد شد.

واکنش مقامات آمریکایی

جنیفر (جن) ساکی سخنگوی کاخ سفید در پاسخ به سوال خبرنگاری درباره اظهارات مذاکره کننده جدید ایران و اعلام از سرگیری مذاکرات تا قبل از نوامبر گفت که تصمیم گیری در مورد دور بعدی مذاکرات را به مذاکره‌کنندگان واگذار می‌کنم.

وی تصریح کرد چارچوب مدنظر ما همچنان پایبندی در برابر پایبندی است و تصمیم گیری در مورد اینکه گام‌های بعدی چه باید باشد را به اروپایی‌ها و مذاکره کنندگان واگذار می‌کنیم.

ند پرایس سخنگوی وزارت خارجه آمریکا نیز در واکنش به اظهارات امروز مقامات ایران با بیان اینکه واشنگتن آماده بازگشت به وین است، ابراز امیدواری کرد ایران فوری و با حسن نیت به مذاکرات بازگردد.

سخنگوی وزارت خارجه آمریکا در پاسخ به خبرنگاران با بیان اینکه ما آماده بازگشت به وین هستیم، افزود معتقدیم بازگشت فوری به برجام و اجرای تفاهم نامه‌ای برای بازگشت متقابل به پایبندی دوجانبه به برجام از طریق به اتمام رساندن مسائل اندک باقیمانده بعد از دور ششم گفتگو‌ها در ژوئن امکان پذیر است.

وی تاکید کرد مذاکرات باید بر روی نهایی کردن تعداد کمی از موضوعات باقیمانده در پایان دور ششم مذاکرات در ژوئن متمرکز شود.

سخنگوی وزارت خارجه آمریکا در عین حال مدعی شد همانطور که به صراحت گفته‌ایم این پنجره، در حالی که ایران به برداشتن گام‌های تحریک‌آمیز ادامه می‌دهد تا ابد باز باقی نخواهد ماند، بنابراین امیدواریم که آن‌ها فوری و با حسن نیت برای مذاکره به وین بازگردند.

جو بایدن رئیس جمهوری آمریکا نیز روز پنجشنبه به وقت محلی عازم اروپا شد تا روز شنبه با رهبران فرانسه، انگلیس و آلمان درباره ایران دیدار و گفتگو خواهد کرد.

جیک سالیوان مشاور امنیت ملی کاخ سفید به خبرنگارانی که بایدن را در این سفر همراهی می‌کنند، گفت که هدف از این دیدار بایدن با رهبران سه کشور اروپایی، رسیدن به موضع مشترک مذاکره‌ای درباره نحوه رسیدگی به موضوع برنامه هسته‌ای ایران است.

سالیوان همچنین در گفتگو با خبرنگاران مدعی شد آمریکا آماده از سرگیری مذاکرات با حسن نیت با ایران درباره بازگشت به برجام است.

وی افزود که سیگنال‌های مثبتی درمورد آمادگی ایران برای بازگشت به مذاکرات دریافت کردیم باید منتظر بمانیم تا ببینیم ایران چه زمانی پای میز مذاکرات خواهد نشست.

مشاور امنیت ملی دولت بایدن روز سه شنبه و قبل از اعلام زمان از سرگیری مذاکرات از سوی ایران نیز در یک نشست خبری در پاسخ به سوال خبرنگاری مبنی بر اینکه فرصت دیپلماسی با ایران تا چه زمانی خواهد بود و نقشه دوم چیست؟ گفت: یکی از دلایلی که رییس جمهوری می‌خواهد با متحدان اروپایی به خصوص سه کشور اروپایی که بخشی از مذاکرات هستند، هماهنگی نزدیک داشته باشد این است که پس از انحراف سیاست آمریکا در مقابل ایران در چهار سال گذشته، یک جبهه متحد در مقابل ایران داشته باشیم.

این مقام کاخ سفید بدون اشاره به نقض برجام از سوی آمریکا و بی عملی واشنگتن در شش دور مذاکرات وین ادعا کرد: ما مانند چند ماه گذشته پیام‌های واضح و آشکاری به ایرانی‌ها خواهیم فرستاد مبنی بر اینکه این فرصت نامحدود نخواهد بود و ما باید شاهد یک بازگشت به دیپلماسی و پیشرفت در میز دیپلماسی باشیم.

وی در عین حال با بیان این ادعا که البته ما تمام گزینه‌های لازم را برای رسیدگی به این موضوع حفظ خواهیم کرد، افزود: ما معتقدیم هنوز هم فرصت برای حل این مساله به صورت دیپلماتیک وجود دارد.

واکنش‌های رسانه‌ای در آمریکا

برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) پس از ۱۳ سال مذاکرات بین‌المللی فشرده، در تاریخ ۲۳ تیرماه ۱۳۹۴ (۱۴ ژوئیه ۲۰۱۵) منعقد شد. برجام یک هفته بعد با قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل متحد تأیید و به عنوان ضمیمه الف به قطعنامه مذکور پیوست شد.

اما پس از ورود دونالد ترامپ به کاخ سفید در ژانویه ۲۰۱۷ (دی ماه ۱۳۹۵) و پس از چند اقدام مقدماتی، نهایتاً با اتخاذ مواضع مغایر برجام، با خروج یکجانبه و غیرقانونی آمریکا از این توافق در ۱۸ اردیبهشت ۱۳۹۷ (۸ می ۲۰۱۸)، در دو مرحله تحریم‌های ثانویه آن علیه ایران بازگردانده شد.

اجرای نامتوازنِ برجام از یک طرف و فشار‌های ناشی از اعمال و تشدید تحریم‌های یکجانبه آمریکا از طرف دیگر، باعث شد تا یکسال پس از خروج آمریکا از برجام، نهایتاً در تاریخ ۱۸ اردیبهشت ۱۳۹۸ (۸ می ۲۰۱۹) شورایعالی امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران تصمیماتی در راستای متوقف کردن گام به گام اجرای اقدامات داوطلبانه تعهدات هسته‌ای با اعطای فرصت‌های ۶۰ روزه به دیپلماسی، اتخاذ کند.

ایران بار‌ها اعلام کرده است اگر سایر طرف‌های باقی‌مانده در برجام تصمیم بگیرند تعهدات خود را مطابق با توافق اجرا کنند، گام‌های مربوط به کاهش تعهدات برجامی ایران قابل بازگشت خواهد بود.

پس از روی کار آمدن دولت دموکرات بایدن در ژانویه ۲۰۲۱، دیپلمات‌های ارشد گروه ۱+۴، ایران و اتحادیه اروپا از فروردین تا خرداد ماه گذشته، شش دور در پایتخت اتریش گردهم آمدند تا درباره احیای مفاد برجام گفتگو کنند.

این مذاکرات از تیرماه گذشته بدلیل تداوم بدعهدی‌های آمریکا درباره لغو تحریم‌ها و ندادن تضمین درباره نقض دوباره برجام، همزمان با تغییر دولت در ایران متوقف شد و آمریکا و اتحادیه اروپا در حالیکه یکی ناقض برجام و دیگری بدعهد در عمل به تعهداتش بوده، اصرار به از سرگیری این مذاکرات و حضور دولت جدید ایران داشته اند.

دولت دموکرات بایدن که ازمنتقدان خروج دونالد ترامپ رئیس جمهور سابق امریکا از برجام است و به رغم برگزاری شش دور مذاکرات وین، تاکنون اقدامی جدی برای بازگشت به تعهداتش انجام نداده همچنان می‌گوید به مسیر دیپلماسی با ایران معتقد است.

اکنون برای پیشگیری از فروپاشی کامل دیپلماسی که سناریوی شوم و رویای پوشالی رژیم صهیونیستی است و ریسک افزایش بیشتر تنش‌های ناخواسته در خاورمیانه را به همراه دارد، همچنانکه تحلیلگر نیوز ویک می‌گوید تصمیم‌های جسورانه از سوی آمریکا ضرورت دارد بدین معنا که واشنگتن باید غرور خود را فرو دهد و امتیازاتی را به ایران واگذار کند تا گفتگو‌ها جان دوباره بگیرند.

تارنمای پولتیکو در این زمینه نوشته است علی باقری معاون وزیرخارجه ایران پس از دیدار با مقامات اروپایی در بروکسل اعلام کرد ایران آماده بازگشت به مذاکرات وین پیش از اتمام ماه نوامبر است. این تحول مسیر را برای از سرگیری مذاکرات میان ایران و شش قدرت جهانی در مورد برجام هموار می‌کند، اما تحلیلگران معتقدند بازگشت ایران به برجام کار آسانی نخواهد بود، زیرا این کشور در برنامه اتمی خود پیشرفت‌های زیادی به دست آورده است.

مقامات ایران همچنان تاکید می‌کنند آزادسازی تمام دارایی‌های مسدود شده از جمله شروط اصلی است. ایران تاکید می‌کند برنامه هسته‌ای آن صلح آمیز است.

تارنمای آکسیوس نیز می‌گوید اعلام از سرگیری مذاکرات، مستقیم‌ترین تعهد دولت رئیسی برای بازگشت به میز مذاکره است.

در همین حال جو بایدن این آخر هفته میلادی (شنبه و یکشنبه) با رهبران سه کشور اروپایی دیدار خواهد کرد تا در مورد گام بعدی در ارتباط با ایران گفتگو کند.

تارنمای روزنامه وال استریت ژورنال گزارش داده است بازگشت ایران به مذاکرات به پنج ماه وقفه پایان می‌دهد. این وقفه به دولت ایران این فرصت را داده بود که برنامه هسته‌ای خود را پیش ببرد. دولت جو بایدن امیدوار است توافق برجام را احیا کند.

تارنمای بلومبرگ نیز در گزارشی آورده است پس از اعلام ایران مبنی بر بازگشت به مذاکرات برجامی در ماه نوامبر، کاهش قیمت نفت در بازار‌ها ادامه یافت و نفت برنت ۱.۶ درصد از ارزش خود را از دست داد. این اولین نشانه قوی برای تاجران نفت در جهان مبنی بر بازگشت احتمالی نفت ایران به بازار‌های جهانی بود.

علی باقری اعلام کرده است تضمین آمریکا به عدم تکرار اقدامات ترامپ یکی از مسایل اصلی مورد گفتگو در مذاکرات خواهد بود. این یک اختلاف مهم میان ایران و آمریکا است. واشنگتن اعلام کرده است نمی‌تواند تضمین کند دولت بعدی آمریکا در برجام باقی بماند.

دولت بایدن می‌خواهد به توافق برگردد، اما از لغو هرگونه تحریم دوران ترامپ یا آزاد کردن هرگونه دارایی ایران قبل از سرگیری مذاکرات خودداری کرده است. تهران برنامه هسته‌ای خود را در واکنش به خروج واشنگتن و وضع تحریم‌های سخت گیرانه آن به طور قابل توجهی گسترش داده است.

روزنامه نیویورک تایمز نیز در مطلبی نوشته است دولت جدید ایران نسبت به ایالات متحده و شرکای اروپایی‌اش بی اعتمادی شدیدی دارد و مقامات ایرانی این سوال را مطرح کرده‌اند که آیا می‌توان به آمریکایی‌ها اعتماد کرد که از هیچ توافق جدیدی عقب نشینی نکنند.

هنری روم یک تحلیل گر در گروه اوراسیا گفت: در دولت جدید ایران مقاماتی حضور دارند که به شدت به آمریکا بی اعتماد هستند و حتی به منفعت توافق اولیه شک دارند چه رسد یک توافق جدید.

تارنمای شبکه خبری‌ای بی سی نیوز در گزارشی در این زمینه نوشته است این مذاکرات، که ایران و آمریکا از طریق واسطه‌ها با یکدیگر ارتباط داشته اند، در حالی انجام می‌شود که توافق هسته‌ای دوران باراک اوباما به تار مویی بند است (به سختی زنده است). این مذاکرات همچنین در بحبوحه هشدار‌ها درباره پیشرفت‌های هسته‌ای ایران از زمان توقف مذاکرات ماه ژوئن از سر گرفته می‌شوند.

مشخص نیست که آیا توافقی برای از سرگیری مذاکرات حاصل شده است یا خیر، این مذاکرات چه زمانی آغاز می‌شود و آیا ایران همچنان پیش‌شرطی مانند رفع تحریم‌ها دارد یا خیر. مذاکرات پیش از انتخابات ریاست جمهوری ایران متوقف شد و دولت جدید اعلام کرد مشغول بازبینی مذاکرات است. این کشور در این مدت پیشرفت‌های زیادی در برنامه هسته‌ای خود بدست آورد.

دولت بایدن اعلام کرده پنجره فرصت باز است، اما این فرصت نامحدود نخواهد بود. منتقدان معتقدند دولت بایدن باید پیش از این پنجره فرصت را می‌بست.

دانیل آر. دپتریس عضو اندیشکده اولویت‌های دفاعی نیز در تارنمای نشریه نیوزویک در تحلیلی نوشته است برای به جلو بردن گفتگو‌های هسته‌ای، آمریکا باید پیشقدم شود. برای پیشگیری از فروپاشی کامل دیپلماسی با ایران که سناریویی شوم است و ریسک افزایش بیشتر تنش‌های ناخواسته در خاورمیانه را به همراه دارد، تصمیم‌های جسورانه ضرورت دارد. این برای آمریکا به این معناست که باید غرورش را فرو بدهد و امتیازات محدودی را به ایران واگذار کند تا گفتگو‌ها جان دوباره بگیرند.

کارزار فشار حداکثری دولت ترامپ دلیل اصلی مخمصه‌ای است که اکنون آمریکا و ایران در آن قرار دارند. معماران فشار حداکثری با اطمینان خاطر کامل پیش‌بینی کردند که این راهبرد ایران را ضعیف‌تر و منزوی‌تر خواهد کرد. اما به جای این، آن‌ها به آمریکایی منزوی‌تر، ایرانی جسورتر و چرخه‌ای زیانبار از تنش آفرینی دست یافتند.

بایدن در کارزار انتخاباتی‌اش به‌درستی از سیاست فشار حداکثری ترامپ انتقاد کرد و مقاماتی مانند جِیک سالیوان و رابرت مالی را وارد کابینه کرد؛ افرادی که در مذاکرات برجام حضور داشتند. رابرت مالی اعلام کرده است واشنگتن باید برای جهانی آماده باشد که در آن ایران محدودیت‌هایی برای برنامه هسته‌ای‌اش ندارد و ما باید گزینه‌های مقابله با ایران را بررسی کنیم.

هنوز می‌توان از این سناریو پرهیز کرد. اما آمریکا تا رسیدن به آن نقطه بیکار نخواهد نشست و منتظر نخواهد ماند که ایران معجزه‌وار موضعش را تغییر دهد. دولت بایدن می‌تواند می‌تواند با اقدامی فعالانه‌تر، امتیازاتی را به ایران واگذار کند مانند اجازه دسترسی تهران به بخشی از ده‌ها میلیارد دلار دارایی مسدود شده در حساب‌های بانکی خارج از کشور برای تامین سرمایه واردات کالا‌های اساسی و غیرنظامی.

آخرین چیزی که آمریکا به آن نیاز دارد بحرانی دیگر در خاورمیانه است که دیپلماسی خردمندانه می‌تواند ما را در فرار از چنین پیامدی کمک کند.