دادگاه سرنگونی هواپیمای اوکراینی پشت در‌های بسته
اعلام رسمی حمله موشکی به این هواپیما و پذیرش مسئولیت آن خود داستان مفصلی است که از آن زمان تاکنون بسیاری در جریان آن هستند، اما حالا بعد از قریب دو سال بالاخره دادگاهی برای رسیدگی به اتهامات مقصران این حمله موشکی برگزارشده است. دادگاه البته قرار بود علنی باشد، اما روز گذشته هیچ خبرنگاری از رسانه‌ها نتوانست وارد جلسه دادگاه بشود.
هم‌زمان روز گذشته نیز تعدادی از خانواده‌های کشته‌شدگان این حادثه در محل برگزاری دادگاه تجمع کردند. آنان پیش‌ازاین بار‌ها نسبت به روند رسیدگی به پرونده اعتراض داشتند. برخی از آنان می‌گویند که تابه‌حال نه خودشان و نه وکلایشان دسترسی به محتویات پرونده نداشته‌اند.
به‌هرحال دیروز مرکز رسانه‌ای قوه قضاییه گزارشی از این جلسه دادگاه منتشر کرد. بر اساس این گزارش در ابتدای جلسه دادگاه، قاضی ضمن تسلیت شهادت جان‌باختگان پرواز PS۷۵۲ اوکراین و طلب مغفرت واسعه الهی برای آن‌ها اعلام کرد: «در جریان رسیدگی به پرونده حاضر، متعاقب صدور کیفرخواست از سوی دادسرای نظامی تهران و ارسال پرونده به دادگاه نظامی و ارجاع به این شعبه دادگاه، کلیه مقررات آیین دادرسی کیفری لحاظ شد و هیات دادگاه، پرونده را آماده رسیدگی دانست و جلسه دادگاه و وقت رسیدگی به‌تمامی اولیای دم ابلاغ شد و به آن‌ها اعلام گردید که می‌توانند در صورت تمایل در جلسات دادرسی حضور به هم رسانند و نسبت به طرح شکایت خود اقدام کنند. تأکید دادگاه بر رعایت اصول دادرسی منصفانه و رسیدگی عادلانه، شفاف، صریح و قاطع به پرونده حاضر است و امید داریم با یاری خداوند و مساعدت اولیای دم، بتوانیم با دقت و سرعت و جدیت به این پرونده رسیدگی و رأی مقتضی را صادر نماییم.»
در ادامه جلسه دادگاه با دستور قاضی فصل اول کیفرخواست قرائت شد. در این دادگاه ۱۰ متهم از رده‌های نظامی مختلف حضور داشتند. تاکنون رده نظامی و همچنین هویت این متهمان به‌طور کامل مخفی مانده و هیچ‌کسی از جزییات آن اطلاع ندارد. بر اساس گزارش منتشرشده نماینده دادستان در جریان قرائت کیفرخواست، با ذکر اسامی شکات، خلاصه شکایت و اظهارات شاکیان را مطرح کرد. وی در ادامه قرائت اظهارات شاکیان پرونده، به بیان درخواست‌های آن‌ها پرداخت و گفت: «تحقیقات جامع و بی‌طرفانه دادسرای نظامی برای کشف حقیقت و شناسایی عوامل و اشد مجازات بر اساس نوع مسئولیت آن‌ها؛ تعقیب افراد و عواملی که با عدم اقدام مناسب بعد از وقوع حادثه باعث اخلال در کشف حقیقت شده‌اند؛ شناسایی و تعقیب و مجازات کسانی که اقدام به سرقت اشیا جان‌باختگان کرده‌اند، موردتوجه بوده است.» در اثنای قرائت کیفرخواست برخی از اولیای‌دم جان‌باختگان سانحه هواپیمای اوکراینی و تعدادی از وکلای آن‌ها به بیان نقطه نظرات خود در باب فرآیند دادرسی پرداختند و اظهار داشتند که پرونده به سبب اینکه پس از اعلام نظر کارشناسی به شکات و وکلای آن‌ها ابلاغ نشده است واجد نقص است.
قاضی در این بخش خطاب به شکات و وکلای آن‌ها تصریح کرد: «این ایراد شما وارد است و دادگاه به همین دلیل بخشی از پرونده را برای رفع نقص به دادسرا ارجاع داده است.»
سپس برخی وکلا و اولیای دم جان‌باختگان بیان داشتند که این دادگاه را به رسمیت می‌شناسیم و به جهت اقدام دادگاه در ارجاع بخشی از پرونده برای رفع نقص به فرآیند دادرسی امیدوار هستیم. همچنین قاضی در پاسخ به ادعای برخی وکلای اولیای دم جان‌باختگان که معتقد بودند تنها کیفرخواست را قرائت کرده‌اند و موفق به مطالعه مجلدات پرونده نشده‌اند، گفت: «دادگاه در جریان دو دوره ۱۰روزه به شکات و وکلای آن‌ها وقت داد تا ایرادات خود به نواقص پرونده را اعلام کنند و در موارد دیگر نیز به وکلای جان‌باختگان ابلاغ شد که برای مطالعه پرونده به شعبه دادگاه مراجعه نمایند که اگر این کار را نکرده‌اند نمی‌توان این امر را ناشی از کوتاهی دادگاه دانست.»
آن‌طور که گزارش قوه قضاییه نوشته «در این جلسه دادگاه، اظهارات و شکایت شکات و وکلای آن‌ها به مدت بیش از دو ساعت از سوی قاضی استماع شد و هیچ محدودیتی برای شنیدن اظهارات شکات و اولیای دم و وکلای آن‌ها و متهمان و وکلای آن‌ها وجود نداشت.» در بخش اول کیفرخواست نماینده دادستان نظامی تهران گفت: «۱۰۳ نفر از اولیای دم ضمن مراجعه به دادسرا یا مراجعه وکلایشان شکایت خود را تنظیم کردند.» در پایان این جلسه، قاضی اعلام کرد زمان جلسه بعدی دادگاه متعاقباً اعلام خواهد شد. جزییات بیشتری از این جلسه دادگاه منتشرنشده است و آن‌گونه که پیداست جلسه آینده این دادگاه نیز به همین روال پیش خواهد رفت و هیچ رسانه‌ای به‌جز آنچه خود قوه قضاییه منتشر می‌کند به مطلب بیشتری دسترسی نخواهد داشت. هرچند که تا کنون از سوی مراجع رسمی عنوان‌شده که ده نظامی به‌عنوان متهم به دادگاه معرفی‌شده‌اند، اما طبق اظهارات مقامات نظامی این پرونده اماواگر‌های دیگری هم ازنظر آنان دارد که البته مربوط به این متهمان نیست. یکی از موضوعات مطرح این است که چندی پیش حسن نوروزی، نماینده مجلس در مصاحبه‌ای با روزنامه همدلی مدعی شده بود که هیچ‌کسی در این ماجرا بازداشت نشده است، چراکه اگر شلیکی انجام‌شده به‌درستی بوده است. البته هرچند که قوه قضاییه این ادعا را تکذیب کرد، ولی برخی اظهارنظر‌ها نیز در همین راستا وجود دارد. جدای از این به‌تازگی سردار حاجی‌زاده فرمانده نیروی هوافضای سپاه پاسداران در نشستی که در دانشگاه شریف برگزار شد، سخنان تازه‌ای درباره ماجرای شلیک به این هواپیما را مطرح کرد. سردار حاجی‌زاده به‌عنوان یکی از فرماندهان نظامی کشور اولین فردی بود که رسماً علت سقوط هواپیما را اعلام کرد. او روز شنبه ۲۱ دی‌ماه ۹۸ یعنی سه روز بعد از شلیک به هواپیما، هم‌زمان با انتشار بیانیه‌ای از سوی ستاد کل نیرو‌های مسلح، در یک برنامه تلویزیونی حاضر شد و رسماً مسئولیت شلیک به این هواپیمای مسافربری را از سوی نیرو‌های نظامی ایران بر عهده گرفت. تا پیش‌ازاین اعلام رسمی، مجادله زیادی در فضای مجازی و رسانه‌ای ایران و جهان درباره علت سقوط این هواپیما شکل‌گرفته بود.
سرتیپ امیرعلی حاجی‌زاده، فرمانده نیروی هوافضای سپاه پاسداران در نشست دانشگاه شریف درباره چرایی شلیک به هواپیمای مسافربری اوکراینی و چگونگی پذیرش مسئولیت ساقط کردن آن از سوی ایران گفته: «نمی‌شد اظهارنظر کرد؛ یعنی ما گفتیم این کار را کردیم. زود هم گفتیم؛ اما دیگران به‌راحتی از ما قبول نمی‌کردند.»
او همچنین توضیح داد: «ابعاد قضیه هم مبهم بود. موشک تور برای زدن پهپاد و کروز است. چطور می‌شود هواپیما به این پهن‌پیکری با چند کیلوگرم مواد منفجره، نتواند به فرودگاه برگردد و بنشیند؟» این اظهارنظر دوم سردار حاجی‌زاده به‌گونه‌ای طرح‌شده که گویا یک اراده خارجی نیز برای ساقط کردن این هواپیما در میان بوده است. به‌هرحال او افزوده: «واقعیت صحنه این بود که من تا ساعت ۹ صبح هنوز فکر می‌کردم ۵۰- ۵۰ است. من اصلاً شب تهران نبودم. تا قبل از ظهر برای من قطعیت پیدا کرد که این اتفاق افتاده. موقعی که این را گفتیم از نیرو‌های مسلح تیم درست کردند که بیایند و بررسی کنند که آیا صحت داشته یا نه. ما نمی‌توانستیم بدون توضیح بگوییم این اتفاق افتاده. ۴۸ ساعت طول کشید تا به جمع‌بندی اولیه برسیم. ۲۴ ساعت آخر دقیقاً روز جمعه بود. ما می‌گفتیم این‌ها چی شدند؟ بالاخره در شرایط جنگی بوده، این‌ها شهیدند. خب شهید می‌خواهید اعلام کنید مگر به همین راحتی است.»
