رفاه و اقتصاد ایران بالاتر از ترکیه و عربستان؟
صندوق بین‌المللی پول در آخرین به‌روزرسانی خود از تولید ناخالص داخلی کشور‌ها (GDP)، اندازه اقتصاد ایران برای سال ۲۰۲۱ را ۱۰۰۸ میلیارد دلار محاسبه کرده که ایران را بالاتر از عربستان (۸۴۲) و ترکیه (۷۹۵) نشان خواهد داد. چندی پیش نیز اختلافی بر سر اندازه اقتصاد ایران بین دو نهاد IMF و بانک جهانی به وجود آمده بود که باز هم IMF اندازه GDP ایران را بالاتر از رقبای منطقه‌ای برآورد کرده بود و بانک جهانی بسیار کم‌تر. گا‌ها اینطور تعبیر می‌شود که اقتصاد ایران واقعا از رقبای منطقه‌ای خود رشد بیشتری را داشته است. طبعا رشد بیشتر معادل به رفاه بیشتر خواهد بود و به همین دلیل درک اندازه اقتصاد ایران به قیمت‌های جهانی مساله مهمی است. اما چرا چنین اختلافی وجود دارد و صندوق بین‌المللی پول اندازه اقتصاد ایران را بزرگ نشان می‌دهد؟
قبل از آنکه به پاسخ این مساله برسیم اول در این مورد به خود داده‌های IMF مراجعه کنیم تا شهود بهتری نسبت به ادعای این نهاد بین‌المللی پیدا کنیم. نمودار زیر اندازه اقتصاد سه کشور را بر اساس قیمت‌های جاری (میلیارد دلار) نشان می‌دهد که ادعای برتری اقتصاد ایران نسبت به دو کشور رقیب از همین محل می‌آید. در واقع این نمودار نشان می‌دهد اقتصاد ایران در سال ۲۰۲۰ و ۲۰۲۱ از رقبای منطقه‌ای خود بالاتر بوده است. از طرفی نمودار زیر نشان می‌دهد که از سال ۲۰۱۸ به بعد رشد سریعی در اندازه خود داشته است و از حدود ۵۰۰ میلیارد دلار به قیمت‌های جاری دو برابر شده است. اما چرا ممکن است از این نمودار برداشت اشتباهی صورت بگیرد؟
تولید ناخالص داخلی ایران، ترکیه، عربستان و عراق به قیمت‌های جاری (دلار آمریکا) از نظر IMF
چرا مقایسه اقتصاد ایران با سایر کشور‌ها مشکل است؟
پیش از آنکه به اشتباه بودن گزاره فوق بپردازیم بد نیست یک شاخص دیگر از همین نهاد بین‌المللی را مشاهده کنیم. نمودار زیر سهم اقتصاد ایران، عربستان و ترکیه را از کل اقتصاد جهان طی چند دهه نشان می‌دهد که با استفاده از شاخص برابری قدرت خرید (PPP) محاسبه شده است. طبیعتا استفاده از شاخص برابری قدرت خرید به این دلیل است که یک سبد خاص در یک کشور با یک سبد خاص در کشور دیگر چندان قابل مقایسه نیست. چرا که تبدیل ساده با نرخ دلار این مشکل را دارد که عملاً فرض می‌گیرد تمام اجزای تولید کشور در بازار جهانی و با نرخ دلار قابلیت مبادله شدن دارند. اما اگر سوال را به این تغییر دهیم که هر کدام از ارزش افزوده‌های تولید در داخل ایران، معادلشان در آمریکا چند دلار ارزش دارند، شاخص معقول‌تری برای مقایسه میان کشور‌ها به دست می‌آید.
چرا که مثلاً ارزش کار بسیاری مشاغل خدماتی در ایران که طبیعتاً قابل مبادله با یک کشور دیگر نیستند، با نرخ تبدیل ارز، بسیار پایین حساب می‌شوند. در حالی که این خدمات در آمریکا ارزش بسیار بیشتری دارند. در نتیجه نمودار زیر نشان می‌دهد اندازه اقتصاد ایران نسبت به کل دنیا در سال ۲۰۲۱ کم‌تر از یک درصد، اندازه اقتصاد ترکیه به کل اقتصاد دنیا نزدیک دو درصد و عربستان نیز ۱.۵ درصد اقتصاد دنیا را تشکیل می‌دهد. در نتیجه حتی خود همین نهاد بین‌المللی نیز با استفاده از ارقام PPP جایگاه ایران را پایین‌تر از رقبای منطقه‌ای آن قرار داده است. اما چرا اندازه اقتصاد ایران تا این حد (۱.۰۸) دلار تخمین زده شده است؟
اندازه اقتصاد ایران نسبت به کل جهان با استفاده از شاخص دلار برابری قدرت خرید (PPP) از نظر IMF
IMF فریب ارز ۴۲۰۰ را خورد
اگر با یک محاسبه سرانگشتی کل تولید ناخالص ملی ایران در چهار فصل ۲۰۲۱ را محاسبه کنیم با ارقام جاری ایران در زمستان حدود ۱۰۸۶ هزار میلیارد تومان (همت)، در بهار ۱۲۷۲ همت، در تابستان ۱۷۵۷ همت و در پاییز نیز حدود ۲۳۰۰ همت در نظر بگیریم در مجموع چیزی حدود ۶۴۱۵ همت تولید ناخالص داخلی به قیمت‌های جاری خواهد بود که اگر این ارقام را با ارز ۴۲۰۰ تومانی تسعیر کنیم حدود ۱۵۲۷ میلیارد دلار خواهد شد و اگر با نرخ نیمایی ۲۳ هزار تومان تسعیر کنیم حدود ۲۷۸ میلیارد دلار خواهد بود. در نتیجه به صورت واضحی اندازه اقتصاد ایران به نرخی نزدیک به ۴۲۰۰ تومان و دقیق‌تر با نرخ دلار شش هزار تومانی تسعیر شده است. در نتیجه راز رتبه بالای اقتصاد ایران نه در افزایش رفاه ایرانیان بلکه در قابل بحث بودن نرخ ارز تبدیل بوده است.
منبع: بورسان
