توافق هسته‌ای؛ خیلی دور، خیلی نزدیک!
یک تنفس کوتاه، اما اجباری برای آنچه معاون اقدام خارجی اتحادیه اروپا درباره‌اش نوشته بود «توقف، به دلیل عوامل خارجی» صورت گرفته، اما تهران معتقد بود «طرح زیاده خواهی جدید آمریکا» علت آن بوده است، برخی موضع‌گیری‌های مسکو در حالی دستیابی به توافق را دو هفته به تعویق انداخته که پیش از این، اتفاق نظر بر سر نتیجه روشن‌ترین پیام تمام طرف‌ها پشت میز مذاکرات هتل کوبورگ بود؛ توافقی که حالا هیئت اروپایی می‌گوید تا ۴۸ ساعت دیگر قریب‌الوقوع است، اما منابع نزدیک به شورای عالی امنیت ملی تعیین ساعت برای توافق احتمالی را دقیق نمی‌دانند.
هیئت‌های گفت‌وگو پس از درخواست مسکو مبنی بر پاسخ صریح و کتبی کاخ سفید برای تداوم آنچه آنها حق تجارت، اقتصاد آزاد و همکاری نظامی با ایران می‌دانستند به پایتخت‌های خود بازگشتند، موضوعی که به گفته برخی تحلیل‌گران، تداعی‌گر کارشکنی روس‌ها در مذاکرات ۲۰۱۵ بود، ولی وزیر خارجه روسیه در دیدار با همتای ایرانی خود پنج روز پیش به طور واضح گفت کشورش بر عکس آمریکا دنبال منافع خودخواهانه نیست و هرگز به دوستان خود خیانت نمی‌کند.
اما این پیام مسکو تا چه حد پذیرفتنی است وقتی بر اساس نظریه واقع‌گرایی تنها ملاکِ تعیین سیاست خارجی دولت‌ها منافع ملی آنها است؟
سیده صدیقه حسینی، استاد روابط بین‌الملل دانشگاه شیخ مفید در این باره می‌گوید: در طول دو دهه تحریم ایران توسط غرب، روسیه هیچ درخواستی برای آزادی مراودات تجاری با ایران نداشت، اما حالا و در هنگام توافق که منفعت خود را در استفاده از بازارهای انرژی ایران می‌بیند چنین درخواستی را مطرح کرده است و این یعنی روسیه به فکر منافع ملی ایران نیست.
کشورها محض رضای خدا دیپلماسی را انتخاب نمی‌کنند و روسیه طرف اصلی مذاکره نیست. علی امیدی، استاد علوم سیاسی و روابط بین‌الملل دانشگاه اصفهان معتقد است: "روسیه به خوبی می‌داند که وزارت خارجه آمریکا از نظر قانونی قادر به ارائه تضمین قطعی به مسکو نیست" و اضافه می‌کند روسیه چوب لای چرخ مذاکرات نمی‌گذارد، اگر ایران و آمریکا مستقیم یا غیر مستقیم به نتیجه‌ای برسند، هیچ کشوری نمی‌تواند مانع‌تراشی کند.
همه چیز منوط به رسیدن ایران و آمریکا به یک نتیجه قطعی به دور از تمام واسطه‌های فی مابین است، چون واقعیت آن است که واسطه‌ها هم می‌توانند در جای خود خطرآفرین باشند، برقراری توافق میان ایران با ۱+۴ اگر چه روی کاغذ اراده همه طرف‌های مذاکره کننده است، اما در حقیقت نه به نفع چین و روسیه است و نه حتی شرکای اروپایی. استاد روابط بین‌الملل دانشگاه شیخ مفید، می‌گوید "ایران منبع درآمد خوبی هم برای روسیه و هم برای چین است، ضمن اینکه اروپا نیز از توافق برجام آسیب‌های خود را خواهد دید".
موضوعی که سیامک قاسمی، اقتصاددان و استراتژیست اقتصادی هم در اینستاگرام خود درباره‌اش نوشت: وقتی رو در رو گفت‌وگو و توافق نمی‌کنید، واسطه‌ها جریان مذاکره و توافق را به منافع خود گره می‌زنند.
در همین حال سفر هفته گذشته امیر عبداللهیان به مسکو امیدهای بر باد رفته برای رسیدن به توافق را دوباره زنده کرد؛ رایزنی‌های تهران نتیجه داد و لاورف اعلام کرد که آمریکا در مورد همکاری روسیه و ایران در چارچوب برجام تضمین داده و در مقابل کاخ سفید هم بلافاصله اعلام کرد که آمریکا هیچ معافیت تحریمی خارج از برنامه جامع اقدام مشترک به روسیه نخواهد داد.
اما ارزش حداکثر دو میلیارد دلاری مراودات تجاری روسیه با ایران هم آن قدر چشم‌گیر نیست که روسیه را دلواپس گرفتن یک سند تضمینی از آمریکا کند. روسیه احتمالا از امکان برجام به دنبال یافتن یک میان‌بر برای خلاص شدن از تحریم‌های جهانی و رسیدن دوباره به شاهرگ‌های تجاری عظیم‌تری در دنیا است، آن هم وقتی که نیاز برخی کشورها در قاره محروم آفریقا به محصول استراتژیکی مانند گندم روسیه صد درصدی است و مبارزه با فقر به اندازه تقلا برای انرژی در دنیای امروز ارزشمند است.
با این حال امیدی می‌گوید: روسیه به دیپلماسی و میز مذاکره پایبند است او معتقد است: اظهارات اخیر روس‌ها نه مانع تراشی و نه حتی تعیین شرط، بلکه تنها یک ابراز وجود است.
ابراز وجودی که البته می‌تواند برای سرنوشت اقتصادی ایران گران تمام شود، آن هم وقتی که دست روسیه به دلیل تبعات سنگین جنگ با اوکراین بیش از هر زمان دیگری در حنا مانده و تجربه ثابت کرده، پوتین از هر اقدامی برای بالا نگه داشتن قیمت نفت و گاز و گندم و کالاهای اساسی در جهان استفاده می‌کند تا هزینه تحریم روسیه را برای غرب سنگین‌تر کند.
به خصوص حالا که روسیه به ترتیب بالاتر از ایران، سوریه و کره شمالی، جایگاه نخست بیشترین تعداد تحریم‌های جهانی را با رکوردی بی سابقه به خود اختصاص داده، اما هنوز هم ناظران جهانی معتقدند که این تحریم‌ها بیشتر کمّی و پر سر و صدا است تا کیفی یا فلج کننده.
ایران و غرب اما این طرف ماجرا منتظر چه می‌شودهای طرف روسی نمانده‌اند، این دو هفته ترافیک عملکردن کاتالیزورهای متعدد برای تسهیل روند آتی مذاکرات بود.
و بلومبرگ و رویترز نیز به نقل از آژانس بین‌المللی انرژِی اتمی از کاهش ۶۰ درصدی ذخایر غنی شده اورانیوم در ایران خبر داده و نوشته‌اند که ایران روند تبدیل بخشی از ذخایر ۶۰ درصدی را آغاز کرده و آنها را به موادی تبدیل می‌کند که در ایزوتوپ‌های پزشکی کاربرد خواهند داشت.
این‌ها همه در حالی است که لابی اسرائیل در آیپک هنوز به شدت تلاش می‌کند تا مانع هرگونه توافق احتمالی میان طرفین شود و روسیه نیز اگر چه بالاخره کارت سبز خود را برای توافق بالا گرفته است، اما گفته آمریکا احتمالا برای تنبیه روسیه هم که شده می‌خواهد فشار بر تهران و کاراکاس را کم کند تا نفت آنها به بازارهای جهانی برگردد.
حالا در آمریکا نه فقط دموکرات‌ها بر این باورند که ترک میز گفت‌وگو و وضع تحریم‌های فلج کننده علیه ایران بی فایده بوده، بلکه برخی جمهوری‌خواهان سنای آمریکا مانند راند پال نیز بر این عقیده است که محکوم کردن توافقی که هنوز نهایی نشده به منزله محکومیت اصل دموکراسی است. حالا فرانسه، آلمان و انگلیس هم حتی از پایان بازی مذاکرات و نزدیکی به توافق می‌گویند.
اینجا ایستگاه آخر مذاکرات است، همان جایی که سخنگوی وزارت خارجه آمریکا آن را مقطع سرنوشت‌ساز می‌داند. ناظران بین‌المللی احیای برجام را در حال وقوع می‌بینند و از نگاه کمیسیون امنیت ملی مجلس توافق خوب نزدیک است، اما به قول باقری کنی، مذاکره کننده ارشد ایران تا وقتی درباره همه‌چیز توافق نشده باشد، درباره هیچ چیز توافق نشده است.
