دست‌آوردهای سفر رئیس مجلس خبرگان به عربستان

آفتاب: در شرایطی سفر آیت الله هاشمی رفسنجانی به عربستان پایان پذیرفت که تدبیر ایشان توانست ضمن جلوگیری از افزایش تنش بین ایران و عربستان، نوید بخش روزهای طلایی مناسبات دو کشور باشد. دعوت بی سابقه پادشاه عربستان سعودی از رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام برای شرکت در کنفرانس "گفتگوی اسلام" و سفر طولانی و ده روزه ایشان به عربستان، به طور حتم در قامت یک اتفاق مهم و ویژه در تاریخ روابط دیرینه ایران و عربستان سعودی دیده خواهد شد. در کنار این موضوع حضور ایشان در باغ فدک و هموار ساختن حضور بانوان برای اولین بار در بقیع، نشان از ارتباطات گسترده و دقت نظر ایشان به زوایای تاریخ صدر اسلام توسط این سیاستمداربرجسته ایرانی است.

«دکتر محمود واعظی» معاون اسبق وزارت امور خارجه و معاون پژوهش‌های سیاست خارجی مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام، که در سفر اخیر رئیس مجلس خبرگان،ایشان را همراهی می‌کرده است، طی گفتگو با خبرنگار سرویس بین‌الملل آفتاب، به تشریح ابعاد مختلف سفر آقای هاشمی رفسنجانی به عربستان سعودی و نقشی ایشان در برطرف ساختن چالش‌های دستگاه دیپلماسی کشورمان پرداخته‌است.

تا چه اندازه برنامه‌ریزی‌های طراحی شده در شروع سفر آقای هاشمی رفسنجانی به عربستان، در پایان تبدیل به دستاوردهای عملی شده‌اند؟
این سفر را می‌توان با توجه به شرایط منطقه و در نظر گرفتن سه عامل مورد بررسی قرار داد. اول اینکه روابط دوجانبه ایران و عربستان‌سعودی طی ماه‌های اخیر به سردی گراییده بود. مسئله دیگر مورد بحث دیگر اختلاف‌نظرهای جدی بود که در موضوع عراق مابین ایران و عربستان به وجود آمد و مورد سوم موضوع بحث‌انگیز لبنان بود.

در چنین شرایط ویژه‌ای آقای ملک‌عبدالله از آقای هاشمی دعوت کردند تا به عنوان مهمان ویژه خودشان در این اجلاس شرکت داشته باشند. در واقع آقای هاشمی تنها مهمان ویژه ملک‌عبدالله در مراسم افتتاحیه این کنفرانس بودند. در واقع آقای هاشمی‌ رفسنجانی به عنوان مهمان مخصوص در جمعی شرکت کردند که 800 نفر از متفکران جهان اسلام از همه کشورهای اسلامی در این کنفرانس حضور داشتند. در همین مراسم ایشان سخنرانی مفصلی داشتند که مورد استقبال بسیاری از حاضران قرار گرفت به نحوی که این سخنرانی در مطبوعات و رادیو تلویزیون‌های عربستان و منطقه انعکاس بسیار گسترده‌ای داشت. در شرایطی این رویداد به وقوع می‌پیوست که اکثریت افرادی که حضور داشتند از اهل تسنن بودند و آقای هاشمی به عنوان یک عالم شیعه و نماینده ایران به طرح دیدگاه می‌پرداختند که استقبال صورت گرفته نشان از عزت ایشان، ایران و در نهایت عزت شیعیان جهان داشت.

مباحث همکاری و همدلی که آقای هاشمی مطرح می‌کردند برخلاف تبلیغاتی که علیه شیعیان توسط افراد ناآگاه و متحجر دامن زده می‌شد توانست دیدگاه مثبتی ایجاد کند. این مانور وحدت در حقیقت توانست جایگاه ایران و شیعیان را در این کنفرانس به خوبی نشان دهد.

نکته دیگری که می‌توان به آن اشاره کرد این است که آقای ملک‌عبدالله همانند گذشته به بهترین نحو و با در نظر گرفتن بالاترین تشریفات از آقای هاشمی پذیرایی و استقبال کردند. در کنار این استقبال، مذاکرات مفصل و طولانی عمومی و خصوصی با ایشان انجام شد که بیشتر شامل مسائل دو جانبه و مباحث تاثیرگذار در جهان اسلام می‌شد. 

آقایان هاشمی و ملک‌عبدالله تاکید فراوانی داشتند که اگر ایران و عربستان رایزنی و همکاری نداشته باشند، دیگران از این موضوع سود می‌برند این در حالی است که همکاری دو کشور نه تنها به سود دو کشور بلکه در نهایت به سود کل منطقه تمام خواهد شد. مسائل مهمی که در عراق وجود دارد از جمله مسئله پیمان امنیتی و حضور آمریکایی‌ها در این کشور، بی‌ثباتی و ناامنی و نیز ترور و حمایت نمودن از دولت آقای نوری‌المالکی از جمله مسائلی بود که مورد رایزنی و بحث دو طرف قرار گرفت.

در مورد لبنان توصیه‌ای که آقای هاشمی داشتند این بود که همه به توافق‌های دوحه احترام بگذارند و به طور قطع اگر ایران و عربستان به هر لحاظ به لبنانی‌ها کمک کنند شاهد خواهیم بود که آنها به مراتب شرایط بهتری را خواهند داشت. در مورد بقیه مسائلی که در کشورهای اسلامی و منطقه وجود دارد به همین نحو رایزنی انجام شد. نکته مهم دیگری که باید به آن پرداخته شود بحث محدودیت‌هایی است که برای زائران ایرانی و یا حتی افغانی‌هایی که با زبان فارسی صحبت می‌کنند، در انجام اعمال عبادی و زیارت آنها تا کنون وجود داشته است. برخی از بدرفتاری‌ها از مواردی بود که ایشان آنها را با طرف سعودی در میان گذاشتند و تلاش کردند تا ضمن ایجاد تسهیلات، محدودیت‌ها نیز کاسته شود. 

وقتی که در عربستان حضور داشتیم به ما خبر دادند که برخی از سخت‌گیری‌های گذشته دیگر انجام نمی‌شود و دفتر بعثه مقام معظم رهبری اعلام کردند که برای کاروان‌ها امکانات بهتری در نظر گرفته شده است. آقای هاشمی حتی اسامی 8 نفر از ایرانی‌هایی که در زندان بودند به آقای ملک‌عبدالله دادند تا دستور آزادی آنها داده شود. 

پس از حضور آقای هاشمی‌رفسنجانی به عربستان شاهد بودیم که زنان زائر ایرانی برای اولین‌بار توانستند به صورت گسترده در بقیع حضور پیدا کنند آقای هاشمی با چه تدبیری این رویداد را امکان‌پذیر کردند؟
در عربستان علما مخالف حضور زنان در بقیع هستند ولی وقتی درهای بقیع برای زیارت بر روی آقای هاشمی باز شد ایشان همانجا ایستادند و گفتند که اول خانم‌ها وارد شوند. من نمی‌توانم وقتی این همه خانم در اینجا عاشق زیارت هستند به تنهایی وارد شوم. آنها نیز سرانجام موافقت کردند به نحوی که در شب چهارم سفر ایشان به عربستان از ساعت 5/9 شب تا 5/1 بامداد تمام زنان در مدینه که بالغ بر 15 تا 18 نفر می‌شدند وارد بقیع شدند و زیارت کردند و برگشتند. آقای هاشمی نیز در حرم نشستند تا این اتفاق محقق شود.

در آنجا صحنه‌های عجیبی را می‌دیدیم وقتی خانم‌ها می‌شنیدند که درهای بقیع باز شده است از شوق گریه می‌کردند و می‌دویدند. در واقع آقای هاشمی نشان دادند که مقامات عربستانی می‌توانند زمانی را برای زیارت خانم‌های زائر در نظر بگیرند. ایشان حتی در آخرین مذاکراتی که با آقای ملک‌عبدالله داشتند گفتند که مشاهده کردید که خانم‌های ما آرام و متین زیارت کردند و اتفاقی نیز روی نداد. به همین دلیل اجازه دهید تا این روند ادامه داشته باشد.

روح کنجکاو و جستجوگر آقای هاشمی‌رفسنجانی، باعث شد تا ایشان ضمن حضور در باغ فدک به واکاوی مجدد  تاریخ صدر اسلام بپردازند. در چه شرایطی چنین تحولاتی محقق شد؟
فدک در فرهنگ اعتقادی شیعیان جایگاه ویژه‌ای دارد و تاریخ صدر اسلام را تداعی می‌کند. به همین دلیل آقای هاشمی اصرار داشتند تا وارد باغ فدک شوند. فاصله فدک از مدینه حدود 250 کیلومتر است و راه مناسبی برای تردد ندارد. دیگران زیاد به ایشان توصیه می‌کردند که چیزی برای مشاهده وجود ندارد ولی ایشان عازم آنجا شدند و حتی از صبح تا عصر با افراد محلی و پیرمردها در مورد چاه‌هایی که وجود داشت، نحوه خشک شدن و تقسیم باغ فدک صحبت می‌کردند، به این دلیل که آنجا قسمتی از برگ زرین تاریخ شیعه است که باید همیشه زنده باقی بماند. 

هرچند که آنجا محلی سنی‌شین است ولی نام حضرت فاطمه(س) بر روی مسجد، چشمه‌ها و اقصی نقاط این محل باقی مانده است. به نظر شما ریشه این اعتقاد از کجا نشات می‌گیرد؟
این یک واقعیت انکارناپذیری است که به وقوع پیوسته است. در آنجا حتی نخل‌های خشک را با خودشان می‌آوردند. این اعتقادی است که وجود دارد. در زمان صدر اسلام فدک باغ عظیمی بود ولی به مروز زمان، آن باغ خشک شد و تبدیل به روستاهای متعددی شده است. به هر حال باید دقت داشته باشیم که با توجه به تعصبی که نسبت به شیعه وجود دارد این سفر انجام شد و دیگر بار یاد فدک در ایران و عربستان زنده شد که گام مهمی محسوب می‌شود. 

در این سفر آقای هاشمی پس از اینکه برای کنفرانس به مکه آمدند ملاقات‌های عمومی ایشان شروع شد و پس از شام نیز حدود 2 ساعت با ملک‌عبدالله ملاقات کردند که همگی نشان از اعتماد و رفاقت آنها محسوب می‌شود که سرمایه بزرگی برای کشور است. در این سفر هر برنامه‌ایی که آقای هاشمی علاقمند بودند انجام شد. در واقع این اعتماد می‌تواند در جهت بر طرف کردن سوءتفاهم‌ها و مشکلات جهان اسلام کمک فراوانی کند. 

اکنون چالش اصلی سیاست خارجی کشورمان با اتحادیه اروپا و غرب بر سر مسئله پرونده هسته‌ای، بحث اعتمادسازی توسط ایران است. در شرایطی که در اوج تنش ما بین ایران و عربستان وجود داشت آقای هاشمی توانستند اعتمادسازی کنند، چرا از ظرفیت ایشان در دستگاه دیپلماسی استفاده نمی‌شود؟
طبیعی است که کشورهای اروپایی برای شخصیت آقای هاشمی احترام ویژه‌ای قائل هستند. حتی در دورانی که رئیس مجلس و رئیس‌جمهور بودند با مواضع ایشان آشنایی کامل دارند. این موضوع باعث شده است تا بر روی مواضع ایشان اعتماد وجود داشته باشد. ولی آقای هاشمی‌رفسنجانی اکراه دارند تا عملی انجام دهند که موازی با دولت برداشت شود. لذا ایشان اعتقاد دارند که آنچه مربوط به دولت است، آنها خودشان باید انجام دهند و بقیه باید به دولت کمک کنند. ایشان نقشی که برای خودشان قائل هستند نقشی است که دولت را برای رسیدن به اهداف آنها، کمک کند. ایشان نمی‌خواهند حرکتی انجام دهند که در داخل و یا خارج از کشور تداعی دوگانگی و دو صدایی شود. 

حضور ایشان در موضوع پرونده هسته‌ای و چالش موجود مابین ایران با غرب می‌تواند در نهایت به سود کل کشور باشد، آیا در این زمینه نیز علاقمند نیستند حضور فعال‌تری داشته باشند؟

این موضوع باید از ایشان خواسته شود و خودشان پیش‌قدم نمی‌شوند تا معنی کار موازی ندهد. ایشان هرچند که با برخی از سیاست‌ها مخالفت هستند ولی رسیدگی به آنها را برعهده دولت گذاشته‌اند. به هر حال معتقدم که باید از تمام ظرفیت‌های موجود استفاده شود. آقای خاتمی و سایر شخصیت‌ها هم دارای ظرفیت‌هایی هستند که می‌توانند نقش سازنده‌ای در سیاست خارجی ایران برعهده گیرند.‌