ایران در سراشیبی پیری
نرخ رشد جمعیت ایران رقمی کمتر از یک درصد است، نرخی که طی ده‌های گذشته کُند شده و نگرانی از بحران جمعیت یا نزدیک شدن کشور به مرحله بحران را ایجاد کرده است. در حال حاضر جمعیت ایران بیش از ۸۶ میلیون نفر است که بنا به اعلام وبسایت «Worldpopulationreview»، نسبت به سال گذشته، ۱.۱۷ درصد افزایش داشته است.
براساس گزارش مرکز آمار ایران، نرخ رشد جمعیت کشور در سال جاری، ۰.۷۶ اعلام شده و از سویی دیگر، آمار نشانگر افزایش جمعیت ایران است که البته این افزایش به دلیل مهاجرت مردم از کشورهای اطراف (افغانستان و عراق) رخ داده است و همانطور که آمار می‌گوید نرخ زاد و ولد سال به سال کاهش می‌یابد.
پیش‌بینی‌ها حاکی از این است که جمعیت جوان ایران در سال ۲۰۵۰، به ۱۴ درصد از کل جمعیت برسد و این همان چیزی است که مسئولان کشور را نگران کرده است.
بر اساس آماری ازوبسایت statista، جمعیت ایران معادل ۱.۰۸ درصد از کل جمعیت جهان است و ایران رتبه ۱۸ را در میان کشورهای جهان از نظر جمعیت دارد. ۷۵.۵ درصد از جمعیت این کشور در شهرها جای گرفته‌اند و در حال حاضر میانگین سنی در ایران ۳۲.۰ سال است.
بر اساس داده‌های بانک جهانی، نرخ باروری جهانی در سال ۲۰۱۹ به ازای هر زن ۲.۴ فرزند بوده است. این نرخ تقریباً نیمی از آنچه در سال ۱۹۵۰ (۴.۷) است و کشورهای توسعه یافته اقتصادی مانند استرالیا، بیشتر کشورهای اروپایی و کره جنوبی، نسبت به کشورهای کمتر توسعه یافته یا کم درآمد، نرخ‌های پایین‌تری در میزان زاد و ولد دارند.
کشورهای با بالاترین نرخ باروری (براساس تولد به ازای هر زن) براساس آمارهای بانک جهانی ۲۰۲۱ که از داده‌های ۲۰۱۹ استفاده کرده است، شامل، نیجر، سومالی، کنگو، مالی، چاد و آنگولا وبورکینافاسو هستند و در سوی دیگر کره جنوبی با ۰.۹ فرزند به ازای هر زن، کمترین نرخ باروری را در جهان دارد و پس از آن پورتوریکو با ۱.۰ و سه کشور مالت، سنگاپور و منطقه ویژه چین، هنگ کنگ با ۱.۱ فرزند به ازای هر زن قرار گرفته‌اند.
بحران سالخوردگی ایران را تهدید می‌کند
جمعیت کشور در حال پیر شدن است که می‌تواند مانعی در راه رشد اقتصادی باشد؛ بحران تاجایی پیش رفته که مسئولان کشور را برآن داشته در پی چاره‌جویی برای رفع این مشکل، قانونی وضع کنند و مردم را به فرزندآوری تشویق کنند.
«حمایت از خانواده و جوانی جمعیت»؛ عنوان قانونی است که براساس اصل ۸۵ قانون اساسی پس از موافقت مجلس به تائید مجلس رسید. این قانون ۷۳ ماده‌ای به ابعاد مختلفی از جمله اعطای زمین و واحد مسکونی، تسهیلات ویژه به خانواده‌های دارای فرزند، دانشجویان متأهل، اهدای خودروی ایرانی پس از تولد فرزند دوم به مادران، ارائه تسهیلات بانک‌ها به خانواده‌ها، اهدای مرخصی زایمان برای بانوان شاغل پرداخته است.
این قانون برای افزایش نرخ رشد جمعیت کشور است که امروز حداکثر به ۷/ ۰ درصد رسیده است و ادامه‌دار بودن این سرازیری کاهش نرخ جمعیت می‌تواند تبعات اجتماعی بسیار زیادی داشته باشد.
امیرحسین بانکی پور، رئیس کمیسیون مشترک طرح جوانی جمعیت و حمایت از خانواده، جمعیت را ابر بحران قرن پانزدهم می‌داند و معتقد است که جوانان ما دوران پیری سختی خواهند داشت، چون در آینده کسی نیست از آنها مراقبت کند، مگر اینکه الان به فکر فرزندآوری باشند.
او با بیان اینکه سن تجرد قطعی در ایران و تمام نقاط دنیا تغییر کرده و در واقع تجرد قطعی به مفهوم سنی است که خانم و آقا در آن سن خیلی به ندرت ازدواج می‌کنند، هدف از این ایده و طرح را پایین آوردن سن ازدواج معرفی کرده و می‌گوید: در حال حاضر به دلیل بالا آمدن سن ازدواج به همان نسبت ما شاهد بالا آمدن سن تجرد قطعی هستیم. بنابراین آمارهایی که بعضاً درباره تجرد قطعی در جامعه گفته می‌شود، چندان آمار درست و علمی نیست.
این قانون به تصویب مجلس رسید و اکنون در حال اجرا است. در این قانون همه وزارتخانه‌ها و دستگاه‌های زیرمجموعه دولت موظف شده‌اند تا دستورالعمل‌ها، برنامه‌ها و منشورهای مرتبط با خانواده، فرزندآوری و جمعیت را در چارچوب مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی تهیه کنند و در زمان مقرر ارائه دهند.
تجربه کشورها در افزایش باروری
وبسایت «money» در گزارشی به بررسی روش‌هایی که کشورهای مختلف برای افزایش نرخ باروری تجربه کرده‌اند، پرداخته است.
همانطور که گفته شد، کشورهای بسیاری با کاهش نرخ فرزندآوری روبرو هستند و در این راستا برخی از کشورها از سیاست‌های مختلفی برای تشویق به فرزندآوری استفاده کرده‌اند. برخی از دولت‌ها با پرداخت پول سعی در تشویق مردم به بچه‌دار شدن دارند؛ آلمان، ژاپن، روسیه، تایوان از جمله این کشورها هستند.
در استرالیا، می‌توانید یک جایزه کودک دریافت کنید. پرداختی در حدود ۶۰۰۰ دلار در سال اول تولد کودک. در آلمان، مرخصی مراقبت از کودک با حقوق دریافت می‌کنند، اما مشخص نیست که این پول می‌تواند نرخ باروری بهتری به ارمغان بیاورد.
راه‌های دیگر برای تقویت نرخ زاد و ولد شامل افزایش دسترسی به راه‌های مراقبت از کودک، مرخصی زایمان، مرخصی به پدران با دستمزد طولانی‌تر و بهتر، توانمندسازی زنان برای داشتن شغل و در عین حال بچه‌دار شدن است.
فنلاند همچنین برنامه‌های مزایای خانوادگی دیگری مانند اعطای کمک هزینه ماهیانه ۱۰۰ یورو برای والدین را اجرا می‌کند.
در استونی، خانواده‌ها برای داشتن فرزندان بیشتر پاداش می‌گیرند و هر چه خانواده بزرگتر باشد، پول بیشتری دریافت می‌کنند. همراه با سایر مزایای مالی و مرخصی زایمان با حقوق یک ساله، به افزایش نرخ زاد و ولد کمک کرده است و می‌تواند باعث بهبود یا حداقل ثبات اقتصاد شود.
همچنین به گزارش گاردین، کشورهایی مانند چین به دلیل قانون تک فرزندی که در سال ۲۰۱۶ برچیده شد، در تلاش برای بهبود کاهش نرخ زاد و ولد هستند. اخیراً، سیاست‌گذاران چینی در حال بررسی اجرای یارانه‌ها و مشوق‌هایی برای والدین برای مبارزه با کاهش نرخ تولد هستند.
به گزارش بیزینس اینسایدر، در سال‌های اخیر، ژاپن به بالاترین نرخ باروری خود در ۲۱ سال اخیر رسیده است. بزرگ‌ترین پیشرفت‌ها در مناطقی مشاهده شد که مشوق‌های نقدی مشابهی را برای بچه دار شدن اجرا کرده‌اند. در یکی از شهرها در جزیره ناکانوشیما والدین برای اولین فرزندشان صدهزار ین (۹۴۰ دلار آمریکا) حقوق می‌گیرند، اما تا چهارمین فرزند ممکن است تا ۱ میلیون ین (حدود ۹۴۰۰ دلار آمریکا) نیز پرداخت شود.
بر اساس یک مطالعه در مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها در سال ۲۰۱۹، نرخ باروری در ایالات متحده به پایین‌ترین حد در ۳۲ سال گذشته رسیده، اما هیچ پیشنهاد جدی برای تشویق مردم به بچه دار شدن ارائه نشده است.
