در نشست بررسی تحولات فکری و ادبی دوران جدید چه‌گذشت؟

آفتاب‌‌نیوز : آفتاب: موسسه بین المللی گفت و گوی فرهنگ ها و تمدن ها، نشست «جنبش مشروطه و تحولات فکری و ادبی دوران جدید» را در محل آن موسسه برگزار کرد. 

به گزارش سرویس فرهنگ و اندیشه آفتاب، در ابتدای این نشست مدیر عامل موسسه، دکتر هادی خانیکی با خوشامدگویی به مهمانان و جوانان پژوهشگری که در نشست حضور یافته بودند بر لزوم توجه به گفت و گو و گفت و گوی فرهنگ‌ها تاکید کرد. 

پس از سخنان وی، محمد صادقی، دبیر گروه هنر و ادبیات موسسه، با اشاره به اینکه در بررسی ادبیات مشروطه بدون نگاه تاریخی و نگاه ژرف به وضعیت سیاسی و اجتماعی دوران مشروطه و قبل از آن، نمی توان نتیجه گیری سودمندی به دست آورد، سخن خود را آغاز کرد. 

وی در ادامه به شکست ایران در جنگ های ایران و روس و تلاش ناکام عباس میرزا در بازسازی و ایجاد ارتش مدرن پرداخت و اعزام محصلین ایرانی به اروپا برای فراگیری دانش جدید را اقدامی پر سود ارزیابی کرد و رونق گرفتن ترجمه آثار غربی در زمینه داستان و نمایشنامه نویسی در دوره ناصرالدین شاه و تاسیس دارالفنون را اقداماتی مهم برشمرد. 

هم چنین، محمد صادقی، با تاکید بر ورود مفاهیم تازه و نو در ادبیات مشروطه و تلاش های روشنفکرانی مانند آخوندزاده، ملکم خان،میرزا آقاخان کرمانی و... افزود: «داستان ستارگان فریب خورده از فتحعلی آخوندزاده نخستین داستان ایرانی از یک نویسنده ایرانی بود که به تعبیری سرنوشت اندوهبار مشروطه خواهان و تجددخواهان را بیان می‌کرد و جالب است، فریدون آدمیت هم آخوندزاده را آغازگر فن تئاترنویسی در آسیا می خواند». 

سپس فریدون مجلسی پژوهشگر و مترجم معتبر ایرانی با نگاهی محققانه به دوره تجدد و شکل گیری تمدن نوین غرب به موضوع تجدد در ایران پرداخت: «نخستین وزارتخانه‌‌‌‌‌‌‌‌های سبک غربی در دوران فتحعلیشاه قاجار تشکیل شد، و نخستین دانشجویان به خارج اعزام شدند. تماس‌‌‌‌‌‌‌‌ها و مراودات مکرر ولیعهد و نایب السلطنه ایران عباس میرزا با سرداران روس و احساس و لمس تفاوت‌‌‌‌‌‌‌‌های فرهنگی و فنی او را به برنامه ریزی در تجدد خواهی تشویق کرد».

وی با انتقاد از نتیجه‌گیری های غیرواقعی و غیرمنطقی ماشااله آجودانی در کتاب مشروطه ایرانی سخن خویش را پی گرفت و گفت: «آجودانی در مشروطه ایرانی در اهمیت کار میرزا ملکم خان تردید و آن را بی اعتبار می‌‌‌‌‌‌‌‌کند، به اعتبار اینکه او در فکر منافع خود بوده و بابت امتیاز لاتاری از اجانب پول گرفته است، که به نظر اینجانب آن فساد، هیچ ربطی به نقض ادبی و سیاسی و اثرگذاری آن نوشته‌‌‌‌‌‌‌‌های مشروطه خواهانه ندارد»!

هم‌چنین مجلسی به تاثیر کارهای مهمی در حوزه ادبیات مانند منشات قائم مقام و رستم التواریخ پرداخت: «تحول فارسی از ثقیل نویسی و تصنع به ساده و روان نویسی در شعر نیز به همان اندازه اثر گذاشت، و به شاعرانی چون عارف قزوینی (ضمناً هنرمند نوازنده تار، آهنگساز و خواننده، ایرج میرزا، میرزاده عشقی، تا پروین اعتصامی و بهار و دهخدا و دیگران راهگشای بزرگان سدشکنی چون نیما، فروغ فرخزاد، اخوان ثالث، سایه، فریدون مشیری، احمد شاملو، شهریار، امیری فیروزکوهی،سهراب سپهری و دیگرانی شدند، که با مشت محکمِ «از خون جوانان وطن لاله دمیده، وز قامت سرو قدشان سرو خمیده» و با سردادن «ناله مرغ سحر» پرچمدار آن نهضت بوده اند)».

وی در ادامه سخنانش افزود: «درباره تحول نگارش فارسی، پس از مشروطه نکته مهمی که نباید از آن غافل ماند، و نه فقط بر آیین نگارش بلکه بر شیوه‌‌‌‌‌‌‌‌های تفکر و انشای فارسی اثر گذاشته است، نقش مترجمان قوی دستی بوده است که نخست ایراد بزرگی در نگارش فارسی را برطرف کردند. آنان بودند که نقطه گذاری را به نثر فارسی آوردند. پیش از آن کتاب‌‌‌‌‌‌‌‌های ما از جایی آغاز می‌‌‌‌‌‌‌‌شد و یک نفس تا پایان ادامه می‌‌‌‌‌‌‌‌یافت. مترجمان با الهام از متون اصلی نقطه گذاری‌‌‌‌‌‌‌‌ها، اعم از نقطه پایان جمله، ویرگول، نقطه ویرگول، علامت نقل قول مستقیم، علامت تعجب، دو نقطه علامت ارجاع به متن یا عبارت شخص ثالث، پرانتز برای جمله معترضه یا توضیح، کروشه، آکولاد، تیره کوتاه، یک یا دو تیره بلند، سیاه کردن یا بولد کردن واژه یا جمله، آیین نگارش پانوشت‌‌‌‌‌‌‌‌ها، عبارات ایتالیک (ایرانی)، و نظائر آن که غالباً هنوز هم اسم فارسی ندارند، در تکمیل نگارش و انتقال اثر گذاری‌‌‌‌‌‌‌‌های مورد نظر نویسنده اقدام کردند. آنان عبارات و حتی اصطلاحاتی را با نقل از زبان‌‌‌‌‌‌‌‌های خارجی، خصوصا از فرانسه و انگلیسی وارد فارسی کردند». 

وی افزود: «درست است که ممکن است برخی اصطلاحات قابل انطباق با اصطلاح مترادفی در فارسی باشد، اما ممکن هم هست که چنین نباشد! در این صورت اگر آن اصطلاح قابل درک و نقل باشد انتقال آن برغنای فرهنگی فارسی خواهد افزود. در دوره اصلاحات اقتصادی و صنعتی پیش از جنگ جهانی دوم، موجی ناسیونالیستی که ریشه در همان جنبش مشروطه داشت، با تأسیس فرهنگستان تلاش جدیدی برای رفع تنگناها و پیراستن فارسی از واژه‌‌‌‌‌‌‌‌های نامفهوم بیگانه اروپایی یا عربی و مغولی غیره به عمل آورد». 

فریدون مجلسی، دانش آموخته دانشکده زبان و زبان شناسی دانشگاه جرج تاون (1968) و دوره ویژه دیپلماسی آمریکا دانشگاه جان هاپکینز (1970) است و تالیفات و ترجمه‌های بسیاری در زمینه های ادبیات داستانی، حقوق و سیاست دارد. 

گفتنی‌ است در این نشست فرهنگی چهره‌هایی چون دکتر هادی خانیکی،علی‌رضا رجایی، فریدون عموزاده خلیلی، امیرحسین مهدی‌زاده، نادر صدیقی، فرزانه اخوت، عبدالرحمان حسنی و... و گروهی از پژوهشگران جوان حضور داشتند.