ابهامات در مورد آینده سیاست حجاب/ گشت ارشاد چگونه شکل گرفت؟
روزنامه همدلی نوشت: بعد از انتقادات فراوان چندسال اخیر و سرانجام در پی جنجال‌های سه ماهه اخیر که جرقه آن با مرگ مهسا امینی دختر اهل سقز در مقر گشت ارشاد در خیابان وزرا تهران، زده شد روز گذشته یک کفام قضایی اعلام کرد که این بخش از وظایف پلیس امنیت اخلاقی گشت تعطیل شد. خبر تعطیلی گشت ارشاد ارشاد را دو روز پیش دادستان کل کشور اعلام کرد. محمدجعفر منتظری، روز شنبه ۱۲ آذر ماه در نشست جهاد تبیین، در پاسخ به سوال یکی از حاضران مبنی بر اینکه چرا گشت ارشاد تعطیل شد؟ گفت: «گشت ارشاد ربطی به قوه قضائیه ندارد و از همان جایی که در گذشته تأسیس شد از همانجا نیز تعطیل شد. البته قوه قضائیه نظارت‌های خود را بر کنش‌های رفتاری در سطح جامعه ادامه می‌دهد.»
بعد از مرگ مهسا امینی که در مقر گشت ارشاد تهران اتفاق افتاد، انتقادات به عملکرد نیروی انتظامی در حوزه حجاب بالا گرفت و باعث اعتراضات گسترده‌ای در سطح کشور شد که هنوز هم ادامه دارد. این اعتراضات باعث شد فعالیت‌های گشت ارشاد در خیابان‌ها متوقف شود و به گونه‌ای که دیگر از برخورد‌هایی که پیش از این در خیابان‌ها و از سوی گشت ارشاد در خصوص رفتار با برخی زنان و دختران می‌شد، خبری نیست.
عبور از حجاب رایج جامعه از مردم عادی کوچه و خیابان گذشته و به اماکنی مثل دانشگاه رسیده است. در چند روز اخیر ویدیو‌هایی از دانشجویان پردیس هنر‌های زیبا دانشگاه تهران منتشر شده است که آنان با اجرای نمایش بدون حجاب رایج، به دستگیری برخی از هنرمندان تئاتر مانند سهیلا گلستانی و ... اعتراض کردند.
در چند ماه اخیر، عدم حضور گشت ارشاد در خیابان‌ها و عدم برخورد با زنانی که مانند گذشته حجاب را جدی نمی‌گرفتند، این ذهنیت را ایجاد کرد که احتمالا حاکمیت به دنبال تغییر سیاست پیرامون حجاب در کشور است و می‌خواهد گشت ارشاد -که ابزار قضایی اجرای این سیاست است- را جمع کند. این ذهنیت فقط مختص به مردم کوچه و خیابان نبود و حتی سیاسیون نیز به آن اذعان داشتند. همین چند روز پیش، غلامعلی رجایی، فعال سیاسی اصلاح‌طلب گفته بود: «گشت ارشاد را عملا متوقف کرده‌اند، ولی اعلام نشده است.»
ابهامات در مورد آینده سیاست حجاب
با اعلام تعطیلی گشت ارشاد از سوی دادستان کل کشور گمانه‌زنی‌ها بیش از پیش تقویت شد، اما ابهامات در حوزه حجاب همچنان پابرجاست. اگرچه به نظر می‌رسد با اعلام جمع شدن گشت ارشاد از سوی یک مقام عالی قضایی، پرونده آن فعلا بسته شده، اما موضوع حجاب همچنان یک موضوع ابهام برانگیز است و مشخص نیست حاکمیت در این حوزه چه سیاستی را در پیش می‌گیرد. اظهارات چند روز پیش محمدجعفر منتظری، دادستان کل کشور نیز به ین ابهامات افزوده است.
وی روز پنچشنه ۱۰ آذر ضمن این که از کشف حجاب به عنوان یکی از رنج‌های کنونی یاد کرد، گفت که تا ۱۵ روز دیگر مجلس و شورای عالی انقلاب فرهنگی در مورد مسأله حجاب اعلام نظر خواهند کرد. او در ادامه ضمن تاکید بر اهمیت به کارگیری تدبیر و حل مدبرانه مساله گفته که دستگاه قضایی در حال تدوین و نوشتن پیش‌نویس لایحه مربوط به حوزه عفاف و حجاب است.
احمد صالحی، رئیس مرکز ارتباطات مردمی ریاست جمهوری نیز روز نهم آذر در این زمینه به ایرنا گفت: «درخواست‌های مبنی بر آزادی پوشش در جامعه وجود دارد که به مسئولان منتقل می‌شود.»
این صدا‌های پرابهام که در مورد حجاب بلند شده است، موضوع آینده حجاب را مبهم‌تر از قبل کرده است. برخی با بدبینی به موضوع نگاه می‌کنند و معتقدند نظام در مورد حجاب مدنظر خود کوتاه نخواهد آمد و از سیاست قبلی خود عقب‌نشینی نمی‌کند، اما برخی دیگر می‌گویند تعطیلی گشت ارشاد اولین دستاورد اعتراضات است و حاکمیت مطالبات مردم را شنیده و تغییر سیاست حجاب نیز دور از ذهن نیست.
گشت ارشاد چگونه شکل گرفت؟
گشت ارشاد نزدیک به ۲۰ سال پیش متولد شد، یک سال بعد از این که محمود احمدی‌نژاد به قدرت رسیده بود. در سال ۸۵ طرح گشت ارشاد با نام رسمی «طرح ارتقای امنیت اجتماعی» در راستای مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی تحت عنوان «طرح جامع عفاف» اجرا شد. پس از تصویب «طرح جامع عفاف» و تأیید آن توسط رهبر انقلاب، محمود احمدی‌نژاد (که به‌عنوان رئیس‌جمهور، رئیس شورای عالی انقلاب فرهنگی نیز به‌شمار می‌رفت) این طرح را برای اجرا به نیروی انتظامی ابلاغ کرد.
نیروی انتظامی برنامه اجرایی خود پیرامون عملی کردن «طرح جامع عفاف» را پس از چند جلسه هماهنگی با محمود احمدی‌نژاد با عنوان «طرح ارتقای امنیت اجتماعی» آغاز کرد؛ با توجه به آن‌که طرح در شورای عالی انقلاب فرهنگی تصویب‌شده بود، در کنار دولت، قوه قضاییه، سپاه پاسداران، وزارت اطلاعات، نیروی مقاومت بسیج و… نیز همکاری داشتند.
با وجود نزدیک به ۲۰ سال از اجرای این طرح، اما این طرح هیچ وقت برای اغلب مردم قابل‌پذیرش نبود و در تمام این سال‌ها، در بسیاری موارد با مقاومت شهروندان و حتی برخی از اقشار متدین جامعه روبه‌رو شده بود. مخالفان و منتقدان این طرح همواره اجرای این طرح را دخالت در امور شخصی افراد می‌دانستند.
انتقادات به طرح گشت ارشاد
برخی جامعه شناسان نیز بار‌ها به تأثیر منفی طرح گشت ارشاد اشاره‌کرده و گفته بودند این‌گونه طرح‌ها موجب تشدید دورویی و نفاق در جامعه و افزایش فاصله میان حکومت و مردم می‌شود. برخی از نهاد‌های رسمی کشور نیز بار‌ها بر شکست طرح گشت ارشاد اذعان کردند. مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی ایران طی گزارشی این طرح را ناموفق قلمداد کرد و عامل آن را بی‌توجهی به خواست و مطالبات مردم دانست و نتایج طرح گشت ارشاد را منفی خواند و با کلیات این طرح مخالفت کرد.
در سال ۹۴ مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در گزارشی علت اصلی موفق نبودن طرح گشت ارشاد را فقدان مطالبه و خواست عمومی در جامعه دانست و اعلام کرد جرم‌انگاری بدحجابی در ابتدای انقلاب اسلامی در شرایطی رخ داد چنین مطالبه‌ای در جامعه وجود داشته است. از همین رو هرگونه اقدامی بدون توجه به فقدان مطالبه و خواست عمومی پیامد‌های منفی را ایجاد خواهد کرد.
گشت ارشاد با وجود تمام انتقادات از دولتی به دولت دیگر منتقل شد و فعالیت آن براساس مقتضیات زمان، با درجه شدت و ضعف ادامه داشت تا به دست دولت سیزدهم رسید. با آغاز دولت سیزدهم و قدرت گرفتن ابراهیم رئیسی که نزدیکان و همفکران تندرویی نیز در کنار خود داشت، موضوع گشت ارشاد و برخورد با آنچه بدحجابی می‌نامند با شدت و حدت بیشتری دنبال شد، به‌گونه‌ای که در این یک سال و چندماه اخیر که رئیسی بر کرسی ریاست جمهوری تکیه داده است، تقریباً روزی نبود که عملکرد نیروی انتظامی و گشت ارشاد خبرساز نشود. آخرین آن‌هم مرگ تلخ و غم‌انگیز مهسا امینی بعد از دستگیری توسط گشت ارشاد بود که شروع طولانی‌ترین اعتراضات در ایران بعد از انقلاب را رقم زد.
