خطر تغییر شاخص‌های آلودگی هوا برای مردم
در روز‌های اخیر و با غیرحضوری شدن مکرر مدارس تهران و برخی از دیگر کلانشهر‌ها بر اثر تشدید آلودگی هوا، وزارت آموزش و پرورش مخالفت خود را با تصمیم کارگروه‌های اضطرار استان‌ها مبنی بر غیرحضوری شدن مدارس ابتدایی با رسیدن شاخص کیفیت هوا به بالای ۱۰۰ در صورت تداوم پایداری طی ۴۸ ساعت بعدی و غیرحضوری شدن تمام مدارس با رسیدن شاخص به بالای ۱۵۰ در همین شرایط اعلام کرده است. در همین راستا، یوسف نوری، وزیر آموزش و پرورش روز سوم بهمن ضمن ارائه پیشنهاد تغییر استاندارد‌های شاخص کیفیت هوا اعلام کرد که «قرار است در جلسه آتی هیات دولت پیشنهاد دهیم شاخص‌های مرتبط با کیفیت هوا را به تعلیق در بیاورند.»
چند ساعت بعد از این اظهارات وزیر آموزش و پرورش نیز احمد وحیدی، وزیر کشور در حاشیه نشست استانداران سراسر کشور در جمع خبرنگاران از احتمال تغییر در استاندارد‌های شاخص آلودگی هوا برای جلوگیری از تعطیلی مدارس خبر داد و تاکید داشت که «مصوبه‌ای وجود دارد که در آن مشخص کرده در چه شاخصی از آلودگی، مدارس باید تعطیل باشند. گروه‌های اضطرار استان‌ها براساس همین مصوبه ناچارند تصمیم به تعطیلی بگیرند. این موضوع موجب شد تا با کمک سازمان محیط زیست پیشنهاد جدیدی را برای دولت تعیین کنیم تا این استاندارد‌ها را کمی تغییر دهیم تا لازم نباشد در این شرایط مدارس‌مان را تعطیل کنیم.»
در این میان باید توجه داشت که براساس قانون هوای پاک، سازمان حفاظت محیط زیست مسئول تعیین استاندارد‌های مربوط به شاخص آلودگی هوا است و علی سلاجقه، رئیس این سازمان نیز در تنها واکنش خود به اظهارات اخیر دو عضو دیگر کابینه درباره احتمال تغییر شاخص‌های آلودگی هوا در روز پنجم بهمن گفته است که «ما شاخص‌های آلودگی هوا را تعیین می‌کنیم و تصویب دستورالعمل مربوط به هرگونه محدودیت در شرایط اضطرار آلودگی هوا بر عهده هیات وزیران است. در دنیا در بحث شاخص‌های آلودگی هوا برای تعطیلی مدارس، بالاتر از ما عمل می‌کنند، مثلا با شاخص ۳۰۰-۲۰۰ فقط مدارس ابتدایی را تعطیل می‌کنند. قبلا هیات وزیران شاخص ۱۵۰ را برای تعطیلی همه مدارس گذاشته است و اکنون می‌خواهد تصمیم خود را عوض کند.»
از مجموع این صحبت‌ها، این طور برداشت می‌شود که با توجه به غیرحضوری شدن پیاپی مدارس کلانشهر‌ها بخصوص تهران بر اثر تشدید آلودگی هوا در ماه‌های اخیر، هیات دولت به دنبال آن است که یا اساسا استاندارد‌های مربوط به شاخص آلودگی هوا را که پیش از این براساس پیشنهادات تخصصی تصویب شده است را تغییر دهد یا دست‌کم مصوبه‌ای را وضع کند که براساس آن تعطیلی یا غیرحضوری شدن مدارس بر اثر آلودگی هوا نسبت به شرایط امروز در شاخص‌های بالاتری اتفاق بیفتد.
البته اخیرا وزارت بهداشت به عنوان متولی سلامت مردم با این پیشنهاد مخالفت کرده و عباس شاهسونی، رئیس گروه سلامت هوا و تغییر اقلیم این وزارتخانه در مصاحبه‌ای گفته است که «بعضی روز‌ها در تهران غلظت ذرات معلق ۲.۵ میکرون بیش از ۱۰ برابر راهنمای سازمان جهانی بهداشت می‌شود که این یعنی غلظت ذرات معلق به حدی زیاد است که برای سلامتی مردم و به‌ویژه گروه‌های حساس خطرناک است و یکی از گروه‌های حساس کودکان هستند.»
این مقام مسئول در وزارت بهداشت تاکید کرده است که «این درست نیست که صرفا با تغییر شاخص آلودگی هوا، صورت مساله را پاک کنیم. ما باید اقدام جدی برای کاهش مواجهه و کاهش غلظت آلاینده‌های هوا داشته باشیم. ما هم در وزارت بهداشت تعطیلی مدارس را راهکار اصلی کاهش آلودگی هوا نمی‌دانیم، اما چاره دیگری جز این نداریم که با این کار مواجهه کودکان با آلودگی هوا را کاهش دهیم.»
غیرحضوری شدن مدارس در روز‌های آلوده برای کاهش مواجهه دانش‌آموزان با آلاینده‌هاست
در این میان البته این تنها وزارت بهداشت نیست که با تغییر شاخص‌های آلودگی هوا یا تغییر ضوابط مربوط به غیرحضوری شدن مدارس مخالف است، بلکه بسیاری از کارشناسان دیگر حوزه‌های سلامت و محیط زیست نیز تاکید دارند که اولا تغییر استاندارد‌های کیفیت هوا به لحاظ علمی صحیح نیست، ثانیا با تشدید آلودگی هوا علاوه بر تعطیلی مدارس، مقررات دیگری نیز برای کاهش انتشار آلاینده‌ها وضع می‌شود و اگر شاخص‌ها تغییر کنند، شاهد رشد تصاعدی انتشار آلاینده در روز‌های دارای هوای آلوده خواهیم بود و ثالثا غیرحضوری شدن مدارس در شرایط آلودگی هوا، راهکاری برای حفظ سلامت کودکان و نوجوانان به عنوان یکی از گروه‌های حساس و کاهش مواجهه آن‌ها با آلاینده‌هاست و تغییر شاخص‌ها عملا به ضرر سلامت دانش‌آموزان تمام خواهد شد.
در همین راستا با توجه به مخالفت‌های برخی کارشناسان با پیشنهاد تغییر شاخص‌های آلودگی هوا، نظر سازمان حفاظت محیط زیست درباره این پیشنهاد را از داریوش گل علیزاده، سرپرست مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم این سازمان جویا شدیم و او نیز در گفتگو با خبرنگار ایلنا توضیح داد: تشدید آلودگی هوا در نیمه دوم امسال در تهران و برخی از دیگر کلانشهر‌ها باعث تشکیل جلسات مکرر کارگروه‌های اضطرار در سطح استان‌ها شد و این کارگروه‌ها نیز براساس آیین‌نامه‌ها و دستورالعمل مصوب هیات دولت در خصوص تعیین محدودیت‌های زمانی، مکانی و نوعی مربوط به شرایط اضطرار آلودگی هوا، تصمیماتی را اتخاذ کردند که از جمله آن‌ها تعطیلی یا غیرحضوری شدن فعالیت مدارس در تهران و دیگر شهر‌های دارای هوای آلوده بود.
وی افزود: شکی نیست که تعطیلی یا غیرحضوری شدن فعالیت مدارس در شهر‌های بزرگ باعث ایجاد اختلال در روند آموزشی در سطح کشور شده و گلایه مسئولان آموزش و پرورش را به همراه داشته است. ولی ما باید بپذیریم که کارگروه اضطرار در شرایط آلودگی هوا با هدف کاهش مواجهه شهروندان به‌ویژه گروه‌های حساس با آلاینده‌های جوی تصمیماتی مانند تعطیلی یا غیرحضوری شدن فعالیت مدارس و ادارات را اتخاذ می‌کند. به عبارت دیگر، کارگروه اضطرار آلودگی هوا با غیرحضوری کردن فعالیت مدارس به دنبال آن است که در وهله اول تردد دانش‌آموزان به عنوان یکی از گروه‌های حساس در سطح شهر در روز‌های آلوده کاهش یابد تا میزان آسیب ناشی از آلودگی هوا بر سلامتی آن‌ها به حداقل برسد و در وهله دوم، کاهش تردد سرویس مدارس منجر به کاهش ترافیک و جلوگیری از تشدید آلودگی هوا شود.
نباید برای جلوگیری از غیرحضوری شدن مدارس به دنبال تغییر شاخص‌ها باشیم
گل علیزاده با تاکید بر این که تغییر شاخص‌ها با هدف حذف مصوبه غیرحضوری شدن مدارس در روز‌های آلوده نباید باعث تهدید سلامت دانش‌آموزان و دیگر شهروندان شود، توضیح داد: رفع دغدغه تعطیلی یا غیرحضوری شدن مدارس، با استفاده از یک روش اشتباه و مشکل‌آفرین، به هیچ وجه منطقی نیست، زیرا تصمیم‌گیری درباره نحوه فعالیت مدارس در روز‌هایی که درگیر آلودگی هوا هستیم یک مساله است و تغییر استاندارد‌های شاخص آلودگی هوا یک مساله دیگر.
این مقام مسئول در سازمان حفاظت محیط زیست تاکید کرد: استاندارد‌هایی که سازمان حفاظت محیط زیست با همکاری وزارت بهداشت و سایر دستگاه‌های اجرایی، برای شاخص کیفیت هوا براساس ماده سه قانون هوای پاک تعیین کرده است، متناسب با دستاورد‌های علمی روز جهان و رهنمود‌های سازمان بهداشت جهانی مبتنی بر کاهش اثرات سوء بر سلامت شهروندان و محیط‌زیست در روز‌های تشدید آلودگی هوا است؛ بنابراین ما نباید برای جلوگیری از غیرحضوری شدن مدارس به دنبال پاک کردن صورت مساله از طریق تغییر شاخص‌های کیفیت هوا باشیم.
سرپرست مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط زیست ادامه داد: پیشنهاد ارائه‌شده درباره تغییر استاندارد‌های شاخص کیفیت هوا، مغایر با سیاست‌های ابلاغی مقام معظم رهبری در حوزه محیط زیست و مفاد سند تحول دولت سیزدهم در حوزه سلامت و محیط زیست است. از طرفی رئیس‌جمهور محترم بار‌ها تاکید کرده است که تمام دستگاه‌های اجرایی باید بدون کم و کاست به تکالیف خود در قانون هوای پاک عمل کنند. در همین راستا نیز به نظر می‌رسد تغییر شاخص‌های آلودگی هوا صرفا برای حل مشکل غیرحضوری شدن فعالیت مدارس در مواقع اضطرار آلودگی هوا به صلاح نیست.
وی با بیان این که سازمان حفاظت محیط زیست و وزارت بهداشت ضمن تاکید بر اهمیت حفظ سلامت مردم، از شاخص‌های کنونی کیفیت هوا و استاندارد‌های مربوط به آن دفاع می‌کنند، اظهار داشت: با توجه به ملاحظاتی که برای حفظ سلامت مردم وجود دارد و با توجه به اصول علمی و منطقی موجود برای تعیین شاخص‌های کیفیت هوا و همچنین رهنمود‌های سازمان بهداشت جهانی در این زمینه، اگر قصدی بر تغییر این شاخص‌ها وجود داشته باشد باید به سمت سختگیرانه‌تر شدن آن‌ها حرکت کنیم، اگر هم زمانی بخواهیم شاخص‌های آلودگی هوا و استاندارد‌ها و تعاریف مربوط به آن را تغییر دهیم، هرگونه تغییر باید با نظر کمیته‌های تخصصی و در راستای حفظ سلامت مردم انجام شود.
آسیب جدی تغییر شاخص‌های کیفیت هوا بر سلامت دانش‌آموزان و فعالیت سایر بخش‌ها
گل علیزاده با بیان این که آلودگی هوا علاوه بر ایجاد اختلال در روند آموزشی، آسیب‌های فراوان دیگری نیز برای کشور به همراه دارد، توضیح داد: آسیب ناشی از آلودگی هوا صرفا مربوط به اختلال در فعالیت مدارس نیست، بلکه بسیاری از کسب‌وکارها، صنعت گردشگری، تولید محصولات کشاورزی، تاسیسات نیروگاهی، بناها، زیرساخت‌های شهری، کیفیت آب، تنوع زیستی کشور و از همه مهمتر سلامت عمومی مردم در شرایط تشدید آلودگی هوا آسیب می‌بیند؛ استاندارد‌هایی هم که برای شاخص آلودگی هوا تعیین شده است، با رویکرد کاهش آسیب به تمام این بخش‌ها بوده است، نه صرفا دانش‌آموزان؛ بنابراین اگر این استاندارد‌ها تغییر پیدا کند یا ضوابط مربوط به شاخص آلودگی هوا برای جلوگیری از غیرحضوری شدن مدارس عوض شود، دچار آسیب‌هایی جدی در سایر بخش‌ها خواهیم شد.
وی با تاکید بر این که پیشنهاد ارائه شده جهت تغییر شاخص‌های آلودگی هوا با رویکرد افزایش سطح مرزبندی‌های فعلی باعث تهدید سلامت دانش‌آموزان نیز خواهد شد، گفت: اگر ما از تمام دانش‌آموزان بخواهیم که در مواقع اضطرار آلودگی هوا به مدرسه بروند، مواجهه آن‌ها با آلاینده‌های هوا که برای سلامتی مضر هستند، بیشتر می‌شود و دچار آسیب‌های جسمی فراوانی خواهند شد. این در حالی است که وزارت بهداشت بار‌ها درباره آثار موقت و دائمی مواجهه بیش از حد با هوای آلوده هشدار داده است و ما نباید به خاطر این که جلوی غیرحضوری شدن فعالیت مدارس را بگیریم، با تغییر شاخص‌های کیفیت هوا یا آیین‌نامه‌های مربوط به آن، دانش‌آموزان را در روز‌های آلوده به مدرسه بفرستیم و کاری کنیم که احتمال بروز عوارض جدی در سلامتی نسل فعلی و آینده ما افزایش یابد.
نهاد‌های مسئول باید به جای لغو یا تعویق مصوبات به فکر اجرای کامل قانون هوای پاک باشند
سرپرست مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط زیست در بخش دیگری از صحبت‌های خود تاکید کرد: بهتر است رویکرد تمام دستگاه‌های دولتی و عمومی، اجرای کامل قانون هوای پاک باشد، نه لغو یا تعویق مصوبات آن، البته خوشبختانه در ماه‌های اخیر قوه قضاییه و سازمان بازرسی کل کشور با تشدید نظارت و برخورد با ترک فعل‌ها، با هدف اجرای کامل قانون هوای پاک به این مساله ورود کرده‌اند و وزارت کشور نیز به عنوان راهبر اجرایی این قانون، با برگزاری جلسات مکرر و ایجاد هماهنگی‌های لازم، اقدامات خوبی را در سطوح ملی و استانی برای اجرای مفاد مختلف قانون هوای پاک انجام داده است.
گل علیزاده ادامه داد: در حال حاضر سازمان حفاظت محیط زیست جدی‌تر از قبل به ایفای نقش نظارتی خود برای اجرای کامل قانون هوای پاک می‌پردازد و دولت هم در لایحه پیشنهادی بودجه ۱۴۰۲، افزایش محسوسی را در اعتبارات لازم برای اجرای تکالیف قانون هوای پاک در نظر گرفته است و مجلس شورای اسلامی نیز احتمالا این اعتبارات را تصویب می‌کند. تمام این موارد نشان می‌دهد که عزمی جدی در میان تمام دستگاه‌های کشور برای کاهش آلودگی هوا شکل گرفته است و اکنون همه سازمان‌ها و نهاد‌ها باید تمرکز خود را معطوف به اجرای تکالیف خود در کاهش آلودگی هوا کنند.
این مقام مسئول در سازمان حفاظت محیط زیست گفت: در شرایط موجود اگر بخواهیم شاخص‌های کیفیت هوا را به نحوی تغییر دهیم که مدارس و دانشگاه‌ها غیرحضوری نشود یا ادارات تعطیل یا دورکار نشوند، طبیعتا کاهش مواجهه شهروندان با آلاینده‌های جوی به عنوان اصل اساسی در حفظ سلامت مردم در روز‌های آلوده اتفاق نمی‌افتد که این مساله به ضرر شهروندان تمام خواهد شد و در ادامه خسارت‌های زیادی را به کشور تحمیل می‌کند.
وی در ادامه تاکید کرد: سازمان حفاظت محیط زیست معتقد است که غیرحضوری شدن فعالیت مدارس راهکار کاهش آلودگی هوا نیست، بلکه یک تصمیم موقت و آنی برای پیشگیری از آسیب دیدن سلامت کودکان و نوجوانان است و، چون این تصمیم میزان مواجهه دانش‌آموزان با هوای آلوده را کاهش می‌دهد، همچنان می‌تواند راهکار مفیدی در روز‌های آلوده باشد.
غیرحضوری شدن مدارس، تصمیم کارگروه‌های اضطرار استانی است
گل علیزاده با تاکید بر این که غیرحضوری شدن مدارس در روز‌های آلوده تصمیم کارگروه‌های اضطرار استان‌ها است، درباره فرآیند اتخاذ این تصمیم توضیح داد: برای این که کارگروه اضطرار هر استان، تصمیم غیرحضوری شدن مدارس یا تعطیلی ادارات در یک شهر را ابلاغ کند، پس از ورود شاخص کیفیت هوای یک شهر به مرحله هشدار، با اعلام ادارات کل هواشناسی استان مبنی بر تداوم پایداری هوا در ۴۸ ساعت آینده و احتمال افزایش تجمع آلاینده‌ها، دانشگاه علوم پزشکی استان در راستای حفظ سلامت شهروندان، ضرورت تشکیل جلسه کارگروه را به اداره‌کل حفاظت محیط زیست استان به عنوان دبیرکارگروه مواقع اضطرار آلودگی هوا اعلام می‌کند. در چنین شرایطی کارگروه اضطرار که متشکل از نمایندگان سازمان محیط زیست، هواشناسی، وزارت بهداشت، اورژانس، وزارت صمت، وزارت کشور، استانداری، وزارت آموزش و پرورش، شهرداری، پلیس راهور و ... است، تشکیل جلسه می‌دهد و براساس دستورالعمل‌های مصوب هیات وزیران محدودیت‌هایی از جمله تعطیلی ادارات یا غیرحضوری شدن مدارس را اعمال می‌کند.
سرپرست مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط زیست ادامه داد: در برخی موارد شاهد آن بوده‌ایم که بعضی اعضای کارگروه اضطرار آلودگی هوا از جمله آموزش و پرورش یا وزارت علوم ملاحظاتی را برای تعطیل نشدن مدارس یا دانشگاه‌ها به کارگروه مذکور اعلام کرده‌اند و کارگروه نیز با وجود تشدید آلودگی هوا، آن روز را تعطیل نکرده است؛ زیرا اساسا دولت اختیارات خود درباره اعلام تعطیلی و محدودیت‌های دیگر در روز‌های دارای هوای آلوده را طی دستورالعمل موضوع تبصره سه ماده سه قانون هوای پاک به کارگروه‌های اضطرار استانی واگذار کرده است و این کارگروه‌ها نیز براساس شرایط زمانی و مکانی موجود ممکن است تصمیمات متفاوتی را اتخاذ کنند. البته معمولا کارگروه‌های اضطرار با هدف حفظ سلامت مردم به‌ویژه گروه‌های حساس از جمله دانش‌آموزان تصمیم به غیرحضوری شدن مدارس یا تعطیلی ادارات می‌گیرند.
وی در پایان تصریح کرد: حفظ سلامت شهروندان در اولویت اول تصمیم‌گیری‌های کارگروه‌های اضطرار استانی و سایر دستگاه‌های متولی مبارزه با آلودگی هوا قرار دارد. به همین دلیل نیز تعطیلی مدارس برای کاهش مواجهه دانش‌آموزان با آلاینده‌های جوی، یکی از تصمیمات معمول کارگروه‌های اضطرار است، بخصوص که کودکان و نوجوانان جزو گروه‌های حساسی محسوب می‌شوند که باید تصمیمات ویژه‌ای را برای حفظ سلامت آن‌ها اتخاذ کنیم و آسیب آلودگی هوا برای آن‌ها را به حداقل برسانیم.
