عید نوروز؛ آداب و رسومی که کهنه نمی‌شود

نوروز نخستین روز سال خورشیدی ایرانی برابر با یکم فروردین‌ماه، جشن آغاز سال نو و یکی از کهن‌ترین جشن های بر جای مانده از دوران ایران باستان است؛ که به عنوان یک میراث فرهنگی و معنوی توسط یونسکو به ثبت جهانی رسیده است.

حال که در آستانه سال نو هستیم در رابطه با تاریخچه و آداب و رسوم این عید باستانی با یک پژوهشگر تاریخ به گفت‌وگو پرداختیم.

حسین مقیمی پژوهشگر تاریخ قم، در خصوص آداب و رسوم عید نوروز، عنوان کرد: می‌توان گفت در آداب و رسوم نوروز در جای جای کشور ما شباهت زیادی وجود دارد و حتی رسومی که در کشورهایی همچون هند و چین نیز اجرا می شود یکی است و تفاوت‌های زیادی را در این سنت‌ها شاهد نیستیم؛ به همین جهت نمی‌توان رسوم و سنن عید نوروز در شهر قم یا منطقه دیگری را جدا کرد.

وی با بیان اینکه در رابطه با پیدایش نوروز روایت‌های متعددی وجود دارد، اضافه کرد: برخی از مورخان پیشینه نوروز را به آیین میترایی و مهر در شش هزار سال پیش؛ برخی به چهار هزار پیش و برخی دیگر به زرتشت نسبت می‌دهند.

مقیمی ادامه داد: یکی از اسناد محکم و قابل اعتماد در خصوص پیشینه نوروز شاهنامه فردوسی است، که پیدایش نوروز را به جمشیدشاه نسبت می‌دهد. زمانی که جمشیدشاه بر دیوان (انسان‌ها بد) پیروز می‌شود و کشور را سامان می‌دهد تاجگذاری می‌کند و این نوروز یادگار آن روز است.

فردوسی این حکیم سخن می‌گوید:

چو خورشید تابان میان هوا / نشسته برو شاه فرمان روا

جهان انجمن شد بر تخت اوی / شگفتی فرو ماند از بخت اوی

به جمشید بر گوهر افشاندند / مر آن روز را روز نو خواندند

سر سال نو هرمز فرودین / برآسوده از رنج تن دل ز کین

به نوروز تو شاه گیتی فروز / بر آن تخت بنشست فیروز روز

بزرگان بشادی بیاراستند / می و رود و رامشگران خواستند

چنین جشن فرخ از آن روزگار / بما ماند از آن خسروان یادگار

این قم پژوه با اشاره به اینکه یکی دیگر از اسناد معتبر در رابطه با عید نوروز پیکر تراشه‌ها و سنگ نگاره‌های تخت جمشید است، بیان کرد: هخامنشیان عید نوروز را جشن می گرفتند و همانگونه که از پیکر تراشه‌ها و سنگ نگاره‌های تخت جمشید مشخص است همه اقوام و ملل برای آن‌ها هدیه می‌آوردند.

مقیمی با تاکید بر اینکه نوروز به عنوان یک آیین باستانی توسط یونسکو به ثبت جهانی رسیده است، اظهار کرد: عید نوروز یادگار نیاکان فهیم و دانشمند ما است که باید قدر بدانیم و برای آن ارزش زیادی قائل باشیم.

خانه‌ تکانی

وی ادامه داد: یکی سنت‌های نوروز که از اهمیت زیادی برخوردار بوده، خانه تکانی است؛ نظافت و پاکیزگی در دستوارت اسلام نیز مورد تاکید است. رسم خانه تکانی از ایام دور مرسوم بوده به نحوی که ایرانیان باستان عقیده داشتند فروهر در خانه‌ها سرکشی می‌کند و برای افرادی که به خوبی خانه تکانی کرده باشند خیر و برکت آرزو می کند؛ همچنین این اعتقاد وجود داشت که روح بزرگان خانواده برای افرادی که خانه تکانی کرده باشند خیر و برکت آرزو می کنند.

دید و بازدیدهای نوروزی

مقیمی تصریح کرد: از جمله سنت‌های نوروزی دید و بازدید یا عید دیدنی است، رسم است که از روز نخست نوروز به دیدن بزرگان فامیل، خویشاوندان، دوستان می‌روند و در بسیاری از این عید دیدنی‌ها همه افراد خانواده شرکت دارند و بزرگان خانواده به دیگران عیدی می‌دهند. این سنت دید و بازدیدها در ارتقای سلامت روحی و تبع آن در سلامت جسمی افراد بسیار موثر است.

پهن کردن سفره هفت سین

این قم پژوه بیان کرد: اصل سفره هفت سین شامل سبزه نماد زایش، طراوت و شادابی و پیوند انسان با طبیعت، سمنو نماد لحظات شیرین زندگی، سیب نماد زیبایی، تندرستی و حفظ سلامت، سنجد نماد عشق و مهر و دلباختگی، سیر نماد پاکی محیط و در بین برخی از اقوام و ملل نماد باطل کردن سحر و جادو، سماق نماد پیروزی نور بر تاریکی شب، عشق و مهر و سرکه نماد صبر، پاکی و زدودن آلودگی ها است.

وی با بیان اینکه اولین سکه را داریوش هخامنشی ضرب کرده است، ادامه داد: سکه از اجزای اصلی سفره هفت سین نیست و بعدها به آن اضافه شده است؛ که می توان آن را نماد برکت دانست.

مقیمی اضافه کرد: تخم مرغ نماد زایش و آفرینش از نطفه است که معانی بسیار زیادی دارد، همچنین آیینه نماد پاکی، روشنایی و صداقت است. ماهی در سفره هفت سین از رسوم کشور چین است البته چینی‌ها با تمام شدن سال نو ماهی‌ها را در رودخانه و جویبارها رها می کنند در حالی که ما آن ها نگه می‌داریم تا از بین بروند.

وی عنوان کرد: عدد هفت، عدد جالبی است، چرا که در قرآن در موارد متعددی به این عدد اشاره است؛ هفت آسمان، هفت زمین و طواف خانه خدا نیز ۷ مرتبه است. همچنین هفت شهر عشق و هفت خان رستم، به همین جهت، این عدد که در سفره هفت سین نوروز می‌بینیم بسیار جالب است.

وی تصریح کرد: یکی از کارهایی که پیشینیان فهیم ما بعد از ورود اسلام انجام دادند، آمیختن آداب و رسوم ایرانی با برخی از دستورات اسلام است؛ به عنوان مثال آوردن قرآن بر سر سفره هفت سین، و چه بهتر که ما سال نو را با خواندن چند آیه از قرآن و عملی کردن آن در متن زندگی آغاز کنیم.

مقیمی یادآور شد: دعای تحویل سال که به زبان عربی است و معانی بسیار زیبایی دارد از دیگر مواردی است که آمیختن آداب و رسوم نوروز را با دین اسلام نشان می دهد. به جهت همین آمیختگی‌ آداب و سنن با دین اسلام است که باید قدردان نیاکان دانشمند و فهیم خودمان باشیم.