مرور ی بر فرآیند تولید کلاهک هسته ای روسیه

آفتاب‌‌نیوز : مجموعه جنگ افزارهاي هسته اي شوروي اواخر جنگ جهاني دوم و اوايل جنگ سرد گسترش يافت. پس از فروپاشي اتحاد جماهير شوروي در دسامبر 1991، روسيه مجموعه جنگ افزارهاي هسته اي خود را از دولت قبلي به ارث برد. تسهيلات مركزي مجموعه توليد سلاح هاي هسته اي در 10 شهر هسته اي محصور متمركز شده است. تمامي موارد مربوط به سلاح هاي هسته اي از قبيل توليد، تهيه، نگهداري، همگي تحت نظارت وزارت انرژي اتمي (Minatom) هستند. وزارت دفاع تمامي توليدات مربوط به سلاح ها را در اين مناطق كنترل و نظارت مي كند و مسئوليت كنترل كامل بر سلاح هاي جنگي زماني كه از محل توليد خارج مي شوند را دارد. طي دهه سال هاي 90 شاخص توليدات دفاعي در مجموعه جنگ افزارهاي هسته اي روسيه به طور واضحي كاهش يافت. بسياري از تسهيلات و امكاناتي كه هنوز قسمتي از زيربناي نظامي و هسته اي را شامل مي شوند بيش از اين ديگر در برنامه هاي دفاعي دخيل نيستند. تأسيسات مجموعه توليد جنگ افزارهاي هسته اي روسيه در 4 گروه اصلي قرار مي گيرند: 1- تسهيلات و تأسيسات تحقيق و توسعه 2- تأسيسات توليد مواد شكاف پذير (قابل انشقاق) 3- تأسيسات توليد متوالي كلاهك هاي جنگي 4- سايت هاي آزمايشي. تحقيق و توسعه جنگ افزارهاي هسته اي بخش توسعه و تحقيق مربوط به سلاح هاي هسته اي روسيه از دو مركز برنامه ريزي عمده تشكيل شده است‌: مؤسسه تحقيقات علمي فيزيك تجربي روسيه (VNIEF) در سارو (آرزماس 16 سابق) و مؤسسه تحقيقات علمي فيزيك تكنيكي روسيه (VNIITF) در Snezhinsk (چليابينك 70 سابق)؛ و سه مؤسسه تحقيقاتي: مؤسسه تحقيقاتي اتوماتيك روسيه (VNIIA) در مسكو، مؤسسه تحقيقي سيستم هاي اندازه گيري در نيزني نوگورد و مؤسسه تحقيقاتي پالس تكنولوژي (NIIPT) در مسكو و دفتر طراحي و برنامه ريزي تجهيزات صنعت حمل و نقل خودرويي در مسكو. اين مؤسسات تحت نظارت دفتر مديريت آزمايش و طراحي كلاهك هاي هسته اي وزارت انرژي اتمي مي باشند. ضمناً در خارج از سيستم ميناتوم (وزارت انرژي اتمي) تعدادي مؤسسات تحقيقاتي وابسته نيز وجود دارد كه در امر طراحي و تحقيق سلاح هاي هسته اي دخيل مي باشند كه از اين نمونه مي توان وزارت دفاع روسيه مؤسسه چهارم تحقيقاتي مركزي نيروهاي راكت استراتژيك را نام برد كه تجربه اي طولاني در انتقال سلاح ها، اثرات آن و تجهيز نمودن دارد. همچنين مي توان از آكادمي روسي مربوط به علوم رياضي نام برد كه در زمينه مدل هاي كامپيوتري انفجارهاي هسته اي فعاليت دارد. توليد مواد شكاف پذير جنگ افزارها توليد پلوتونيوم/ HEU (اورانيوم غني شده) در اوايل 1980 توليد مواد شكاف پذير جنگ افزارها در 5 محل ميناتوم (وزارت انرژي اتمي) متمركز شده بود. توليد پلوتونيوم مربوط به سلاح ها در انجمن توليد ماياك (Mayak) در اوزرسك انجام شد. تركيبات شيميايي و معدني در زلزنوگورسك (Zheleznogorsk) (كراسنو يارسك 26) و تركيبات شيميايي سيبري در سورسك (تارسك 7). HEU (اورانيوم غني شده) در مركز تركيبات شيميايي سيبري توليد شده بود. كارگاه الكتروشيميايي در زلزنوگورسك (Sverdlavsk-44). در سال 1989 اتحاد جماهير شوروي اعلام كرد كه غني سازي اورانيوم را براي اسلحه سازي متوقف كرده است. به طور واضح توليد پلوتونيوم از زمان جنگ سرد كاهش پيدا نمود. يعني زماني كه 10 راكتور از 13 راكتور توليد پلوتونيوم در سال 1992 تعطيل شده بود. در حال حاضر توليد پلوتونيوم كه قسمتي از آن نيز صرف روند توليد ذخاير انرژي در ماياك مي شد ادامه دارد و قسمتي ديگر نيز به عنوان محصولي از سه راكتور فعال در zhelezngorsk (يك راكتور) و شهر Seversk (دو راكتور) است كه باعث توليد جريان برق به شهرهاي اطراف مي شود. در سال 1994 دولت روسيه اعلام داشت كه پلوتونيوم تازه توليد شده ديگر به مصرف سلاح هاي هسته اي نخواهد رسيد. هر كدام از تأسيسات توليد پلوتونيوم و اورانيوم غني شده به غير از مركز (Zheleznogorsk) لزونوگورسك به طور فعال مشغول تهيه اورانيوم غني شده براي فروش به آمريكا تحت عنوان تبادلات اورانيوم غني شده (HEU) آمريكا- روسيه) هستند. ساير مواد راديواكتيو تريتيوم كه در سلاح هاي حرارتي هسته اي به كار رفته است، در انجمن توليدي مايارك در اوزورسك، تهيه مي شود. ليتيوم شماره 6 نيز در محل تأسيسات متمركز شيميايي نوسييريسك تهيه مي شود. اين نوع ليتيوم ايزوتوپ راديواكتيوي است كه معمولاً با تريوم (deuterium) تركيب مي شود و نقش سوخت هسته اي حرارتي را ايفا مي كند. در ضمن منبعي براي توليد تريتيوم نيز مي باشد. تجهيزات نوسيبريسك (Novosibirisk) محلي براي نگهداري ذخيره مركزي اجزاي ليتيوم هيدريد مي باشند. جابه جايي و ذخايره مواد شكاف پذير در محل ماياك در اوزورسك و تأسيسات مواد شيميايي سيبري در سورسك (Seversk) به طور فعال در ذخيره و نگهداري مواد هسته اي نقش دارند. اين دو محل نقاط اصلي ذخيره اورانيوم غني شده (HEU) و پلوتونيوم سلاح هاي هسته اي مي باشند. ماياك محل اصلي ذخيره سازي موادي است كه با كمك آمريكا تهيه شده است. در همكاري هاي مشترك آمريكا و روسيه، مركز Skhk فلز HEU را به اكسيد اورانيوم خالص تبديل مي كند كه سپس با كشتي به نوراسك وزلنگورسك انتقال مي يابند. در آنجا جهت تبديل به هگزافلورايد و انتقال به آمريكا فلوريناسيون مي شوند. برخلاف اورانيوم اسلحه ها، پلوتونيوم نمي تواند در اسلحه ها با مواد ديگر مخلوط و سپس بلااستفاده شود. تحت پوشش موافقتنامه آمريكا- روسيه راجع به پلوتونيوم در اول سپتامبر سال 2000، هر سازمان موافقت كرد كه حداقل 34 تن از پلوتونيوم سلاح ها را به صورت سوخت در راكتورها مصرف كند. هم آمريكا و هم روسيه تسهيلات صنعتي جديدي را بنا خواهند گذاشت جهت تبديل پلوتونيوم به سوخت Mox و اين كار از سال 2007 آغاز خواهند كرد. توليد متوالي كلاهك هاي هسته اي ساخت اجزاي مواد شكاف پذير واحدهاي طراحي شده صنعتي تأسيسات متالوژيكي و شيميايي جهت تهيه و توليد پلوتونيوم و HEU و همچنين جهت ساخت اجزاي مواد شكاف پذير كلاهك هاي جنگي در ماياك (اوزرسك) و محل تركيبات شيميايي سيبري مستقر شده اند. اين تأسيسات جهت تبديل تركيبات مواد شكاف پذير به فلز، تصفيه كردن آن جهت اعمال متالوژيكي و ساختن آن به اجزاي متشكله اسلحه ها تجهيز شده اند كه آنها را در پروسه و روند لازم خالص مي نمايد تا اين اواخر هر دو نوع امكانات در جهت توليد، جداسازي و بازيافت دوباره گودال هاي پلوتونيوم و HEU بود. از آوريل سال 2001 فقط ماياك مشغول توليد گودال هاي جديد بوده است. اولين وزير انرژي اتمي به نام لوربايف Lev Ryabov در آوريل سال 2001 اعلام كرد كه در سال 2003 فقط يك محل براي توليد گودال هاي پلوتونيوم و HEU فعال خواهد بود. اجزاي غيرهسته اي توليد پوشش و حفاظ كلاهك ها و سلاح ها، اجزاي وسايل الكتريكي، الكترونيك و لوازم پشتيباني سلاح ها و كلاهك هاي هسته اي در انجمن توليد Monlyia در مسكو انجام مي شود و ساير مناطق كه اين مواد توليد مي شود عبارتند از انجمن توليد Sever در شهر Novosibirsk واحد مكانيكي و الكتريكي اورال (Ural) و واحد مهندسي مكانيك (در Nizhnyaya Tura) آزمايش امتحان و آزمايش كردن سلاح هاي هسته اي توسط اتحاد جماهير شوروي در چندين محل انجام مي شد. پس از امضاي قرارداد سال 1963 آزمودن اين مواد در دو محل هسته اي متمركز شد. يكي سمي پالاتنيسك (Semupalatinsk) در قزاقستان و ديگري Novola Zomlya در روسيه. از سال 1990 روسيه هيچ گونه آزمايش هسته اي انجام نداده است. در ماه مي سال 2000 روسيه مفاد قطعنامه را امضا و قبول كرد. روسيه تست هاي مطمئن و كم خطر را فقط براي حفظ محل آزمايشات داخلي كشوري در NovayaLenlya انجام مي دهد. توسعه مجموعه توليد كلاهك هاي هسته اي مجموعه هسته اي روسيه برخلاف روال آن طي دهه اخير، هنوز بزرگ و عظيم مي باشد. مروري بر برنامه هاي ميناتوم (وزارت انرژي اتمي) در تعديل و كوچك كردن اين مجموعه و مشكلات اين روند و پروسه و تجزيه و تحليل مسائل آتي در گزارش منتشر شده در بهار سال 2001 توسط degbukharin تحت عنوان «كوچك كردن سازمان هاي توليدي بمب ها و سلاح هاي هسته اي روسيه» توضيح داده شده است.