محمد مهدی هراتی: شاهنامه در شاهنامه جاودانه شد

آفتاب‌‌نیوز : آفتاب: دومین نشست شاهنامه‌نگاری، با موضوع «مواریث علمی، هنری و هویتی در شاهنامه» با سخنرانی دکتر محمدمهدی هراتی‌ در نقش جهان برگزار شد.

به گزارش روابط عمومی مركز هنر‌پژوهی نقش جهان وابسته به فرهنگستان هنر، در این نشست كه به همت فرهنگستان هنر و بنیاد فردوسی و با حمایت گروههای تخصصی هنرهای سنتی و نقش جهان برگزار شد، محمدمهدی هراتی،‌ ایرانی‌ها را دارای تمدن و هویتی اصیل و ناب دانسته افزود: «ما مردمی هستیم با شناسنامه مستند که پس پیشینیان ما به امروز رسیده است. ما بر مرکب اصالت فرهنگ سواریم و جهان به این امر واقف و آگاه است. شاهنامه هم به عنوان سر آمد تمام افتخارات فرهنگی و هنری ما مطرح است».

هراتی گفت: «شاهنامه، نامه شاهوار، نامورنامه - اسامی که خود فردوسی بر این جاودانه داده است - یک سرشت جاودانه و یک پیوند جاودانه با خالقش حکیم توس دارد. فردوسی با انتخاب مضامین و بن مایه‌های اصیل ایرانی اسلامی که ابعاد گسترده‌ای از علوم، فنون، تاریخ و جغرافیا را در خود جای داده، توانسته به «بی‌مرگی» رسیده و این نامیرایی را به شاهنامه‌اش بسپرد».

این محقق و هنرمند در ادامه این نشست تخصصی از روحیه متعالی فردوسی و اندیشه ناب او سخن گفت که این نابی اندیشه باعث شده که هزار سال کتاب آرایان، رواقان، مصححان، مذهبان، نگارگران و ... در زمینه کتابت شاهنامه فعالیت کنند. چنان که در شاهنامه بایسنقری بیش از چهل استاد، در شاهنامه طهماسبی بیست و پنج استاد در مدت بیست و پنج سال بر روی آن کار کرده‌اند. در شاهنامه رشیدی؛ شاهنامه دموت، هم خواجه رشیدالدین فضل‌ا... جانش را بر سر کتابت آن گذاشت.

هراتی با اشاره کوتاهی به تاریخ کتاب‌آرایی در ایران گفت: «با آنکه هنر کتابت از مانوی‌ها آغاز شد، اما نسخه‌آرایی در ایران از قرآن و شاهنامه فردوسی شروع و درایت فردوسی سبب به وجود آمدن هنر شاهنامه‌نگاری شد. که اوج هنر و صنعت در شاهنامه نهفته است. هیچ نسخه و هیچ مضمونی چون شاهنامه الهام بخش نقاشان و نویسنده‌ها نبوده است. چنانکه هزار نوع شاهنامه کتابت شده و نسخه‌آرایی شده در دنیا وجود دارد».

هراتی ضمن نقد نسل امروز به دلیل عدم شناختش از نسخ خطی، که میراث فرهنگی ما است، اصل و بنیان شاهنامه‌نگاری را درایت فردوسی در خلق صحنه‌هایی بدیع و تصویری و بکر توصیف کرد.

این هنرمند در ادامه صحبت‌های خود؛ شاهنامه را اقیانوسی بی‌کران برای هنرمندان خواند و گفت: «فردوسی چشم بیدار زمان خود و دوران ما است و شاهنامه در هر چیزی در فرهنگ ما می‌تواند مأخذ استفاده شود. چون مرجع فرهنگی ما است. باید با آگاهی خوانده شود و باید بر روی واژه‌های آن تعمق کرد».

دکتر هراتی در ادامه نشست، تاثیرات شاهنامه بر علم، هنر، و هویت ایرانی را با تکیه بر چند مجلس از یكی از نسخه‌های شاهنامه به خط «قوام‌الدین محمد شیرازی» در عصر صفوی، با 38 مجلس، مورد تحلیل و بررسی قرار داد.

او هنر نگارگری امروز را هنری غرب‌زده و استحاله یافته دانست و افزود: «فردوسی واژه مصورنگاری را در شاهنامه آورده است. هنری که یکی از اصیل‌ترین هنر‌های ایرانی شمرده می‌شود. مجلس‌سازی و نگارگری حد و مرز خود، قانون و قاعده خود را دارد. اما این چیزی که امروز به عنوان کتابت و کتاب‌آرایی داریم، چیز واقعی نیست و بیشتر تأثیرات مخربی است که از غرب بر ما وارد شده و به اساس این هنر ضربه زده است. ربع رشیدی مهم‌ترین مکان برای کتابت و کتاب‌آرایی بوده است که میراث آن هنوز هم قابل استناد و بررسی علمی و عملی است. نباید فراموش کنیم که در کتاب‌آرایی و نگارگری شاهنامه یک اصل ایرانی اسلامی جاودانه است؛ بی‌گناهی همیشه جاوید است».

هراتی در بخش دیگری از سخنان خود، نام‌های موجود در شاهنامه را نام‌هایی معنادار و نمادین خوانده، گفت: «نام‌ها در شاهنامه خود نوعی سند است. برای مثال، سهراب از «سهر» که واژه‌ای تاتی است، به معنای گل سرخ برداشته شده که در معنای کلی گل سرخ بر آب معنا می‌دهد. رستم هم نامش رهایی از درد و رنج بارداری رودابه است که به هنگام فارغ شدن رستم، یا آزاد شدم را عنوان می‌کند».

هراتی سه شاعر بزرگ ایرانی را مروجان و مبلغان مفاهیم قرآنی عنوان کرده، گفت: «فردوسی با بیان حماسه، مولانا جلال‌الدین محمد بلخی با بیان عرفان و حافظ با بیان غزل، فرهنگ قرآنی اسلامی را در هنر ایرانی جاودانه کرده‌اند. اما در این بین فردوسی متقدم‌تر از همه است، چون شاهنامه در 400 هجری کتابت شده، و سرآمدی است بر شاعران ایرانی. فردوسی هنر و خرد و دانش و رأی را سروده و فرهنگ ناب ایرانی اسلامی را به تمام جهان صادر کرده است».

هراتی در پایان متذکر شد: «شاهنامه در شاهنامه توسط فردوسی جاودانه شد».

در ادامه این نشست سجاد محمد یارزاده، مدیر نقش جهان در مورد مظلومیت فرهنگی ایرانی با استناد به سخنان هراتی و راه‌حل‌های برون رفت از این مسئله را عنوان کرد. او عزم راسخ مدیران فرهنگی در این کارزار مهم‌ترین راهکار برشمرده متذکر شد، با برنامه‌ریزی صحیح و علمی می‌توان به این مظلومیت فرهنگی در جهان پایان داد.

موحد، دبیر بنیاد فردوسی هم افتخار این بنیاد را در فراهم آوردن محملی برای ابراز عقاید مختلف، از منظر‌های مختلف، به یک مسئله واحد، حکیم توس دانست و خاطر نشان کرد که نشست‌هایی این چنین در هزار و صدمین زادروز فردوسی بزرگ ادامه خواهد داشت.