نحوه توزیع درآمدها و عملکرد دولت‌ها پس از انقلاب اسلامی

آفتاب‌‌نیوز : آفتاب- محمد شریعتمداری^*: در پی برگزاری جشن سی‌امین سال پیروزی انقلاب اسلامی ایران،‌ بررسی همه جانبه شاخص‌های مهم در عرصه‌های گوناگون اقتصادی، سیاسی، ‌اجتماعی، ‌فرهنگی، آموزشی، بهداشتی و غیره یکی از مهمترین وظایفی است که باید به آن پرداخت. 

هرچند انقلاب اسلامی از آغاز نهضت، یعنی پیش از پیروزی انقلابی که اینک سی‌ سال از حیات پر برکت آن می‌گذرد و همواره در ستیزی آشکار با ظلم و ستم به مظلومان عالم و آشکارا در پی قطع دست اجانب از کشور و نیز خارج ساختن ملت غیور و مسلمان ایران از زیر بار سلطه استکبار بوده است و این امر طبعتاً دشمنی‌های آشکار و پنهانی را در همه عرصه‌ها علیه او ایجاد کرده و خواهد کرد و به فرموده مقام معظم رهبری مدظله العالی این هزینه در مقابل آن دستاوردها قابل اغماض و چشم‌پوشی است. 

البته کم نبوده و نیست حجم فشارهای مسقیم و غیرمستقیمی که برای عقب نگه داشتن ملت بزرگوار ایران پیش و پس از انقلاب اسلامی بر پیکره نهضت،‌ انقلاب و جمهوری اسلامی ایران وارد آمده است، بررسی این شاخص‌ها در بخش‌های گوناگون خوشبختانه حکایت از کارنامه افتخارآمیزی دارد که ثابت می‌کند حق همواره پیروز است حتی در مقابل اجماع دشمنان تا دندان مسلح.

در طی سالهای 1349 تا 1356 که با انفجار قیمت‌های نفتی، ایران می‌توانست در صورت اتخاذ یک سیاست عاقلانه ملی وغیروابسته و متوازن اقتصادی از فرصت به دست آمده نه تنها زیربناهای خود را ساخته و عقب‌ماندگی تاریخی خود را در قبال غرب وشرق جبران نماید. بلکه بر عدم تعادل‌ها در عرصه‌های گوناگون و شئون مختلف جامعه فائق آمده و آنها را به تعادل بدل سازد. از جمله از فاصله فقر و غنا بکاهد و بر تعادل در توزیع درآمدها به عنوان یکی از مهم‌ترین شاخص‌های اقتصادی بیافزاید.
 
متاسفانه به دلیل سیطره نظام شاهنشاهی وابسته به غرب که سرسپردگی کامل آن امروز در مدارک و اسناد به دست آمده و حتی خاطرات منتشر شده توسط سران آن رژیم منحوس کاملا مشهود است، این رژیم وابسته نه تنها از این فرصت تاریخی بهره‌ای نجست،‌ بلکه با آن سخنرانی تاریخی شاه معلون در شهر رامسر، روند انحطاط فرهنگ و اقتصاد کشور را توامان در پیش گرفت.

بر اساس مستندات منتشره از مراجع آماری کشور،‌ ضریب جینی(1)که یکی از بهترین معیارها در شناخت فاصله فقیر و غنی، و بررسی تعادل و یا وخامت در توزیع درآمدهاست، از 4368٪ در سال 1348 به 4429٪ در سال 1349 افزایش یافته و روند نامناسب خود را آغاز کرد. این شاخص در سال 1350 به 4679٪ در سال 1352 به 4775٪ در سال 1354 به 5020٪ یعنی بی‌عدالتی قابل ملاحظه‌ای رسید. 

در طی همین ایام سهم 40 درصد خانوارهای کم درآمد کشور از کل هزینه‌ها که وضعیت زندگی فقرا را نشانگر است، از 87/13 به 10/11 کاهش یافت و در مقابل سهم 20 درصد خانوارهای با درآمد بالا (ثروتمندان) از کل هزینه‌ها از 28/50 به 42/56 افزایش یافت و نسبت 10 درصد ثروتمندترین به 10 درصد فقیرترین خانوارها یعنی دهک دهم نسبت به دهک اول از 5/19 به 8/33 رسید.

هر چند در سال 1355 و با فشارهای سیاسی ملت ایران و نشستن افرادی نظیر کارتر بر مسند قدرت در آمریکا، ایجاد فضای معروف به جیمی کراسی در ایران متاسفانه متاثر از اخم و لبخند آمریکای سلطه‌گر؛ رژیم ناچار شد تا حدودی ترمز گشاده دستی‌ها و ریخت و پاش‌های سیاسی و هم اقتصادی خود را بگیرد و اتخاذ برخی روش‌های موقتی و مسکن موجب شد تا کمی این نسبت‌ها رو به بهوبد گذارد. اما کارنامه ده ساله آخر رژیم ستم‌شاهی نشانگر اعداد و ارقام غیرقابل دفاعی در این عرصه مهم آنهم در شرائط بسیار خوب درآمدهای نفتی ایران در آن زمان است.

با پیروزی انقلاب اسلامی و توجه ویژه نظام به این امر، ضریب جینی از سال 1357 روبه به بهبود گذاشت بطوریکه در سال 1359 به 3984٪ و در سال 1364 و 1365 در اوج جنگ تحمیلی و فشارهای اقتصادی ناشی تحریم اقتصادی دشمن علیه نظام اسلامی،‌ به ترتیب به 3910٪ و 3944٪ رسید. با بررسی‌ آمارهای موجود در خصوص ضریب جینی در طی چهل سال گذشته کشور در می‌یابیم که در 13 سال از عمر سی ساله نظام جمهوری اسلامی ایران، ‌اقتصاد ایران ضریب جینی زیر 4٪ را تجربه کرده است که این امر از افتخارات نظام اسلامی ماست و نشان مهمی در بهبود توزیع درآمدها و کاهش فاصله فقر و غنا در آن سالهاست. 

اگر با اغماض اندکی در روش‌های محاسبه آماری بتوایم متوسط ضریب جینی در سالهای 1347 تا 1357 یعنی ده ساله آخر رژیم شاه را با سه دهه پس از پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی ایران مقایسه کنیم، این متوط دربازه زمانی مذکور برا رژیم ستم‌شاهی 4661٪ و در دهه اول حیات جمهوری اسلامی ایران (فاصله زمانی 1357 تا 1367) 4189٪ و در دهه دوم حیات جمهوری اسلامی ایران (یعنی فاصله زمانی 1367 تا 1377) 3995٪ و در دهه سوم حیات جمهوری اسلامی (فاصله زمانی 1376 تا 1386) 4035٪ بوده است. این امر هر چند رشد اندکی در مقایسه دهه دوم و سوم بیان می‌کند، اما در روند کلی خود، باز نشانگر بهبود وضعیت توزیع درآمدها در سال‌های پس از پیروزی انقلاب اسلامی،‌در کشور است.

هرچند کم کردن شیرینی این نتیجه ارزشمند مثبت در یکی از شاخص‌های مهم اقتصادی، حتی با انتقادی سازنده، خواسته قلبی نگارنده نیست،‌ اما حفظ امانت‌داری در بیان حقایق به مردم، به فرموده امام صادق (ع) را بر این خواست قلبی مقدم شمرده و عرض می‌کنم،‌ که اگر به نظر دلسوزان نظام در «ضرورت دقت در رشد متناسب نقدینگی»‌در سالهای اخیر کمی توجه می‌شد «و در نتیجه نرخ تورم روند کاهنده خود را ادامه می‌داد» در کنار اعمال برخی از سیاست‌های مکمل و مورد نیاز قطعا روند کاهش یابنده ضریب جینی که در سال 1383 به 3996٪ رسیده بود، در سال‌های 1384 و بعد از آن حفظ و امروز سند افتخارآمیزتری را علیرغم هم فشارهای دشمن غدار پیش چشم ملت شریف ایران می‌گشود. 

اما روند مجموعاً رشد یافته ضریب جینی در مقایسه سالهای 1383 و 1386 این شاخص را که حداقل در 13 سال پس از پیروزی انقلاب اسلامی،‌2 سال در دروه جناب آقای مهندس موسوی، 6 سال در دوره حضرت آیت‌ا... هاشمی رفنسجانی و 4 سال در دوره حجت‌الاسلام و المسلمین جناب آقای خاتمی به عدد زیر 4٪ رسیده بود و می‌توانست در طی این سه سال نیز در همین سقف حفظ شود، متاسفانه به عددی کمی بالاتر از 4٪ رشد داد.

لازم به توضیح است که شاخص مذکور در همین سالها نیز هرچند در سال 1384 از 3996٪ به 4010٪ افزایش داشت اما در سال 1385 مجددا بهبود یافته و به عدد 4004٪ کاهش یافت و متاسفانه در سال 1386 با جهش 4 درصدی به عدد 4042٪ رسید.

به عنوان مقایسه‌ای منصفانه‌ عرض می‌کنم، متوسط این شاخص در سه سال اول دولت جناب آقای دکتر احمدی‌نژاد برابر است با متوسط سه سال اول دولت حضرت آیت‌الله هاشمی رفسنجانی اما در مقایسه با متوسط سه سال آخر دولت حضرت آیت‌الله هاشمی رفسنجانی افزایش نامطلوب داشته است. 

همچنین این شاخص در سه سال اول دولت جناب آقای دکتر احمدی‌نژاد در مقایسه با سه سال اول و سال آخر دولت جناب آقای خاتمی، افزایش نامطلوب داشته اما در مقایسه سه ساله با متوسط سه ساله آخر دولت جناب آقای خاتمی کاهش یافته و در وضعیت مطلوب‌تری قرار دارد. ذیلا در طی جدولی(2) مقایسه ضریب جینی بین دولت‌های چهارگانه اخیر را که از سال 1360 به بعد برسر کار آمده‌اند،‌ ارائه می‌نمایم. 

*یک	1	سال اول نخست‌وزیری جناب آقای میرحسین موسوی	سال 1361	٪4410	چهارم
	2	سال اول ریاست‌جمهوری جناب  آقای هاشمی رفسنجانی	سال 1369	٪3969	دوم
	3	سال اول ریاست‌جمهوری جناب  آقای محمد خاتمی	سال 1377	٪3965	اول
	4	سال اول ریاست‌جمهوری  جناب آقای محمود احمدی‌نژاد	سال 1385	٪4004	سوم
* دو	5	سال آخر نخست‌وزیری جناب آقای میرحسین موسوی	سال 1367	٪4043	سوم
	6	سال آخر ریاست‌جمهوری جناب آقای هاشمی رفسنجانی	سال 1375	٪3910	اول
	7	سال آخر ریاست‌جمهوری جناب آقای محمد خاتمی	سال 1384	٪3996	دوم
	8	آخرین گزارش آماری سالیانه موجود از دولت جناب آقای محمود     احمدی‌نژاد	سال 1386	٪4045	چهارم
* سه	9	متوسط سه سال اول نخست‌وزیری جناب آقای میرحسین موسوی	از ابتدای سال 1361 تا آخر سال 1363	٪4331	سوم
* چهار	10	متوسط سه سال اول ریاست‌جمهوری جناب آقای هاشمی رفسنجانی	از ابتدای سال 1368تا آخر سال1370	٪4019	دوم
	11	متوسط سه سال اول ریاست‌جمهوری جناب آقای سیدمحمد خاتمی	از ابتدای سال 1376 تا آخر سال 1378	٪4001	اول
	12	متوسط سه سال اول ریاست‌جمهوری جناب آقای محمود احمدی‌نژاد	از ابتدای سال 1384 تا آخر سال 1386	٪4019	دوم
* پنج	13	متوسط سه سال آخر نخست‌وزیری جناب آقای میرحسین موسوی	از ابتدای سال 1366 تا آخر سال1368	٪4057	چهارم
	14	متوسط سه سال آخر ریاست‌جمهوری جناب آقای هاشمی رفسنجانی	از ابتدای سال 1374تا آخر سال1376	٪4004	اول
	15	متوسط سه سال آخر ریاست‌جمهوری جناب آقای سیدمحمد خاتمی	از ابتدای سال 1382 تا آخر سال1384	٪4051	سوم
* شش	16	متوسط سه سال آخر ریاست‌جمهوری جناب آقای محمود احمدی‌نژاد نداریم	دوره سه ساله 1384، 1385 و 1386	٪4019	دوم
* هفت	17	متوسط هشت ساله نخست‌وزیری جناب آقای میرحسین موسوی	از ابتدای سال 1361 تا آخر سال 1367	٪4132	چهارم
	18	متوسط هشت ساله ریاست‌جمهوری جناب آقای هاشمی رفسنجانی	از ابتدای سال 1368تا آخر سال 1375	٪3985	اول
	19	متوسط هشت ساله ریاست‌جمهوری جناب آقای سیدمحمد خاتمی	از ابتدای سال 1376تا آخر سال 1383	٪4040	سوم
* هشت	20	متوسط هشت ساله ریاست‌جمهوری جناب آقای محمود احمدی‌نژادنداریم	دوره سه ساله 1384،1385 و 1386	٪4019	دوم

* یک- سال اول عملکرد دولتهای مورد ارزیابی، اولین سال کامل  اداره هر دولت در نظر گرفته شده است که با دولت قبلی اشتراک ندارد.

• دو- سال آخر هر یک از دولت‌های مورد ارزیابی، سال آخر کاملی است که تماما توسط آن دولت‌ها اداره شده و با دولت بعدی اشتراک ندارد. 

• سه- استثنائا به دلیل عدم دسترسی به اطلاعات سال 1360، سال اول از سه سال مورد ارزیابی دولت آقای مهندس موسوی، سال 1361 در نظر گرفته شده است. 

• چهار- سال اول عملکرد هر یک از دولت‌های مورد ارزیابی در بررسی متوسط عملکرد سه ساله اول شاخص موردنظر، سالی است که مدتی از آن با دولت قبلی مشترک بوده است. 

• پنج- سال آخر مورد محاسبه در بررسی عملکرد هر یک از دولت‌های مورد ارزیابی در تعیین متوسط عملکرد سه ساله آخر شاخص مورد نظر، سالی است که مدتی از آن با دولت بعدی مشترک بوده است. 

• شش- دوره به پایان نرسیده، لذا سه سال آخر نداشته و امکان مقایسه وجود ندارد. اما مقایسه متوسط سه سال آخری سایر دولتها با سه سال اول دولت آقای احمدی‌نژاد ارائه شده است. 

• هفت- چون آمار سال 1360 از عملکرد نخست‌وزیری آقای موسوی در دسترس نبوده است به جای متوسط 8 ساله، متوسط 7 ساله عملکرد دولت در شاخص موردنظر از شروع سال 1361 تا پایان سال 1367 نخست‌وزیری ایشان مورد محاسبه قرار گرفته است. 

• هشت- آمار هشت‌ساله‌ای موجود نیست فلذا امکان مقایسه وجود ندارد. ولی با اغماض آمار سه ساله موجود دولت آقای احمدی‌نژاد با دوره هشت‌ساله دولتهای سابق ارائه شده است.

1- این شاخص که به نام واضع آن (جینی) مشهور است، بین صفر و یک تعریف شده است. به گونه‌ای که هرچه به یک نزدیک‌تر شود، نشانگر وخیم‌تر شدن توزیع درآمدها و هرچه به صفر نزدیک شود نشانگر تعادل بیشتر در توزیع درآمدهاست. در کشورهای پیشرفته صنعتی این شاخص بین 25٪ تا 35٪ می‌باشد. قطعا این شاخص به دلیل عدم توانایی توضیح نحوه توزیع درآمد در دهک‌های مختلف درآمدی و مشکلاتی از این دست به تنهایی قابل اتکا نیست و بایستی آن را در کنار سایر شاخص‌های مهم اقتصادی نظیر: تورم، اشتغال و ... سنجید. همچنین باید اذعان داشت پایین بودن شاخص ضریب جینی به تنهایی نشانگر زندگی توام با رفاه مردمان یک کشور نیست. در گذشته در کشور شوروی سوسیالیستی به دلیل سیاست‌های خاص دولت در بسیاری سالها، ضریب جینی بسیار پایین بود. اما وضعیت رفاهی مردم به هیچ وجه مطلوب نبود. اما قطعاً روند رشد فرآیند این ضریب نشانگر نابرابری جدی توزیع درآمده بوده و به هیچ وجه مطلوب نیست.

2- مسئولیت صحت ارقام اشاره شده در این نوشتار و جدول بر عهده منتشرکنندگان آن به ماخذ بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران است. و برآوردها و تحلیل‌ها بر پایه صحت اعداد و ارقام ارائه شده است. مدتی پیش در گزارش آماری دیگر، سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی و مرکز آمار ایران اعداد مشابه ولی تا حدودی متفاوتی را درباره این شاخص‌ها ارائه کرده‌اند. 


روحانی هشدار داد: سال آینده سالی توام با سختی‌ها برای کشور است{کلیک کنید}
روحانی: دولت باید حساب پس بدهد{کلیک کنید}
خباز: سخنان روحانی علمی و دلسوزانه است{کلیک کنید}
نوبخت: چرا باید نگران بود؟ {کلیک کنید}

* وزیر اسبق بازرگانی جمهوری اسلامی ایران