شایعه زلزله باز هم کرمان را فراگرفت
آفتاب-وحید قرایی: بعد از هر زلزله مهیبی که یکی از نقاط استان کرمان را در برگرفته است شایعات مربوط به بروز زلزله شدید کرمانی‌ها را در هراس فرو برده است.
به گزارش خبرنگار آفتاب در کرمان، سالها قبل (1361) که زلزه شهداد و سیرچ هزاران نفر را به در این مناطق به کام مرگ فرستاد شایعات پس از این رویدا باعث شد تا شبهای زیادی مردم کرمان از ترس زلزله خواب آرام نداشته باشند و یا شب‌ها به پارکها و خیابانهای شهر پناه آورند.
بعد از آن در سال 1382 نیز زلزله مهیب بم مردم کرمان را مدت‌ها با ترس از زلزله و شایعات مرتبط با آن همراه کرد و البته بعد از زلزله مخرب زرند نیز شایعه زلزله در کرمان و خیابان و پارک خوابی مردم در چادرهای مسافرتی نقل محافل و رسانه‌ها شد.
اما گویا این ماجرا تمامی ندارد و این روزها نیز سایه شایعه و هراس از زلزله بر شهروندان کرمانی سایه افکنده است. ماجرا هم از روزی آغاز شد که یک دانشمند چینی بر اساس ظاهر ابرها پیش بینی کرد که در انتهای هفته اول و ابتدای هفته دوم اردیبهشت ماه امسال زمین لرزه شدیدی به قدرت 5 تا 6 ریشتر در مناطق جنوبی ایران رخ خواهد داد.
اما وجود 18 گسل در استان کرمان و زلزله‌های متعدد و مخربی که تاکنون هزاران کشته بر جای گذاشته است می‌توانست استان کرمان را به عنوان یک کاندیدای بالقوه برای این پیش بینی معرفی کند. در این میان کرمانی‌ها نیز که با هر زمین لرزه‌ای در استان کرمان هراس و لرزش زمین را تجربه کرده‌اند و حتی شبهای زیادی را به واسطه این هراس در خارج از منزل و در پارک و خیابان به صبح رسانده‌اند در نبود سیتم‌های اطلاع‌رسانی موثر به این شایعات دامن می‌زنند.
این روزها در کرمان آماده‌باش داده شده به مراکز درمانی و سازمان‌های دولتی دهان به دهان میان شهروندان می‌پیچد و با هر تکرار موضوع جدیدی به آن افزوده می‌شود. حتی تعطیلی یک روزه مهدکودکها هم دلیلی بر جدی بودن خطر ذکر می‌شود و این در حالی است که یک منبع آگاه دولتی تعطیلی مهدکودک را بر اثر حضور مربیان مهدکودکها در دوره آموزشی ویژه حوادث غیر مترقبه می‌داند.
اما نکته اساسی اینجاست که سکوت مسئولان و رسانه‌های بی‌خبر از وقایع در کنار نبود یک سیستم اطلاع رسانی موثر برای دادن اطلاعات مفید و صحیح به مردم بر دامنه این شایعات می‌افزاید.
در شبی که تقریبا در خانه تمام کرمانی‌ها حرف زلزله و پیش‌بینی دانشمند چینی داغ است تنها یک خبرگزاری به انتشار خبری البته نه چندان کامل از این وقایع دست زده است و بقیه خبرگزاری‌ها در سکوت به سر می‌بردند. حتی سایت مرکز مطالعات مدیرت بحران و استانداری کرمان نیز در این مورد اطلاع رسانی نکرده‌اند تا مردم در بیم و هراس به سر ببرند چرا که این روزها بسیاری از مردم اخبار آنی و فوری خود را در سایت‌های اینترنتی جستجو می‌کنند.
در همین حال به نظر می‌رسد تا زمانی که ساخت و سازها در کشور و استان کرمان بر یک مبنای اصولی و با ایمن ساری کامل نباشد وضعیت همین است که هست...حتی زلزله مهیب بم نیز نتوانسته است که دست اندرکاران ساخت و ساز را مجاب کند تا حداکثر ایمنی را در دستپخت مهندسی خود لحاظ کنند.
به هر ترتیب ظاهرا کرمانی‌ها باید کماکان در مقاطع مختلف زمانی سایه سنگین شایعه را بر سر خود ببینند و عملا در برابر آن بی‌دفاع باشند.
و اما...
گزارش زیر سه سال پیش نوشته شده...ولی آیا ما در این سه سال در برابر خطری که تهدیدمان می‌کند آماده‌تر شده‌ایم؟ خواندن مجدد گزارش نشان می‌دهد که این موارد همیشه برای ما تازه است و ما تقریبا به این موارد توجه علمی و عملی نداریم با ذکر این مطلب که در حال حاضر مهندس ناظم زاده شعاعی رییس سازمان زمین شناسی جنوب خاوری کشور می‌باشد...
گزارشی از وضعیت گسل‌های موجود در استان کرمان
زندگی لرزان بر زمین ترک خورده
اگر دیر زمانی است که کرمان را به مهمان‌نوازی مردمانش و ارگ بم و پسته و کلمپه‌اش می‌شناسند، چند سالی است که زمین لرزه‌های ویرانگر رخ داده در آن باعث شده تا زلزله و زلزله‌خیزی استان کرمان نیز به مشخصه‌هایش افزوده شود.
زلزله ویرانگر سیرچ و شهداد در دهه 60، زلزله‌های پیاپی در گلباف دردهه 70 و زلزله‌های ویرانگر و خانمان‌برانداز بم و زرند در دهه 80 باعث شده تا کرمانی‌ها بیش از گذشته متوجه این موضوع باشند که در استانی زندگی می‌کنند که گسل‌های متعدد و آماده تحرک آن هر لحظه آن‌ها را تهدید می‌کند و البته با نگاهی به نقشه گسل‌های این استان به راحتی می‌توان دریافت کمتر شهرستانی در استان کرمان از وجود این گسل‌ها در امان است.
معاون سازمان زمین شناسی جنوب خاوری کشور با اشاره به وضعیت حساس استان کرمان از لحاظ لرزه‌خیزی در گفت‌‌وگو با نشریه بام کویر به معرفی گسل‌های اصلی در استان کرمان و مشکلات فرا رو در این زمینه پرداخت ...
یکی از گسل‌های مهمی‌که فعالیت‌تخریبی گسل نایبند زیادی نیز در استان کرمان داشته است گسل «نایبند» است. به گفته مهندس مسعود ناظم‌زاده شعاعی این گسل به طول 600 کیلومتر از بشروییه در خراسان جنوبی تا بم ادامه دارد که بخش انتهایی آن واقع در استان کرمان شامل گسل‌هایی نظیر گسل بم، سیرچ، گلباف، شهداد، چهارفرسخ و سروستان است.
وی می‌افزاید:« بخش عمده این گسل در مناطق بیابانی قرار دارد و آبادی مهمی‌را در برنمی‌گیرد اما ظاهرا زلزله طبس حاصل فعالیت یکی از شاخه‌های فرعی آن بوده است و یکی از پرتکاپوترین«زون»های گسلی کرمان است که باعث زلزله‌های ویرانگر در بم، سیرچ و گلباف شده است. راستای این گسل نیز شمالی جنوبی است».
گسل کوهبنان
او سپس به گسل کوهبنان اشاره می‌کند که نقش مهمی‌در رخداد زلزله‌های اخیر در استان کرمان داشته است. ناظم‌زاده شعاعی در مورد این گسل می‌گوید:«گسل کوهبنان با 300 کیلومتر طول در راستای شمال باختری ـ جنوب خاوری با مکانیزم حرکتی راست گرد داشت که باعث زمین لرزه‌های قابل توجهی نظیر زلزله گِوَر (صد سال پیش)، چترود و روستاهای اطراف زرند (داهوئیه، گیسک) شده است».
گویا زلزله‌های مکرر و اخیر زرند حاصل فعالیت‌های یک گسل فرعی عمود بر آن است که بر اثر حرکات زمین ساختی گسل کوهبنان فعال و در حال حاضر به گسل «هوتکن» معروف شده است».
وی در ادامه تصریح می‌کند که گسل‌های دیگر استان کرمان نظیر گسل انار، گسل جیرفت و کهنوج و گسل لکرکوه (بین نایبند و کوهبنان) نیز به اندازه‌ی دو گسل ذکر شده می‌توانند خطرناک و حرکت آن‌ها ویرانگر باشد.
گسل جیرفت و کهنوج
او در مورد گسل جیرفت و کهنوج عنوان می‌کند: «این گسل از شمال جیرفت تا حوالی رودان قابل ردیابی است اما آن گسلی که در جلگه جیرفت قرار دارد شامل دو گسل سبزه‌واران شرقی و غربی است که در یک‌صد سال گذشته فعالیت داشته‌اند اما باعث تخریب آن چنانی نشده‌اند. ویژگی این منطقه عمیق بودن نسبی کانون زمین لرزه‌هاست. اما به این معنا نیست که همیشه این وضعیت ادامه دارد».
البته برخی نظریات حکایت از این دارد حرکات این گسل و زلزله‌های ناشی از آن بارها تمدن‌های اطراف هلیل رود را از بین برده است و نوع خانه‌سازی این منطقه در سالیان دور بنا به همین وضعیت ویران‌کنندگی ناشی از حرکت این گسل بوده است.
گسل نائین ـ بافت
اما یکی دیگر از گسل‌هایی که معاون سازمان زمین‌شناسی جنوب خاوری آن را معرفی می‌کند گسل نائین ـ بافت است که بین این دو منطقه، امتداد آن روی زمین قابل پی‌گیری است و از 25 کیلومتری خاور سیرجان نیز عبور می‌کند.
در مورد این گسل فعالیت‌های همراه با تخریب گزارش نشده است اما تحرکات آن قابل ثبت بوده است.
گسل بافق ـ باغین
گسل بافق ـ باغین به موازات گسل کوهبنان قرار دارد که در قسمت‌های جنوبی به گسل جرجافک معروف است. ناظم‌زاده شعاعی در مورد این گسل اظهار می‌دارد: « علی‌رغم اینکه آثار و فعالیت‌های این گسل روی زمین مشخص است اما گزارشی از تخریب به علت تحرکات آن نرسیده است».
در این میان گسل رفسنجان و گسل راور ـ بهاباد را نیز در استان کرمان قرار دارند که نباید به حرکات و خطرزایی آن‌ها بی‌توجه بود.
وی سپس به گسل ماهان می‌پردازد و عنوان می‌کند که آن‌چه روی زمین مشخص است از حوالی راین تا خود ماهان قابل ردیابی است که امتداد آن به سمت کرمان است اما به علت وجود تپه‌های شنی و فعالیت‌های کشاورزی شاید روی آن پوشانده شده باشد و در این مورد نمی‌توان به صراحت اظهار نظرنمود.
او تاکید می‌کند: «به جرات می‌توان گفت که به اندازه شهرهای استان کرمان گسل با قابلیت تحرک مخرب داریم که باید به این نکته توجه کافی شود».
آیا شهر کرمان نیز بر روی گسل واقع است؟ به این سوالی است که از این کارشناس زمین‌شناسی می‌پرسم و او تاکید می‌کند که پاسخش یک نظر شخصی است و می‌گوید:« زمین ریخت‌شناسی (ژئومورفولوژی) منطقه‌ای که شهر کرمان بر آن واقع است ناشی از کردار یک سامانه گسلی است ولی به دلیل اینکه شهر کرمان در طول سالیان طولانی مسکونی بوده و اطراف آن کشاورزی می‌شده است، ظاهرا آثار گسل پوشیده شده و اظهار نظر قطعی در مورد وجود یک گسل فعال در زیر شهر کرمان میسر نیست».
اما وی تصریح می‌کند: «در اینکه گسل‌های متعددی در اطراف کرمان وجود دارد تردیدی نیست اما اظهار نظر در مورد اینکه حرکت آن‌ها برای شهر کرمان به چه میزان خطر ساز است منوط به مطالعات دقیق با وسایل و امکانات پیشرفته است».
استان بی‌امکانات
استان کرمان با این وضعیت به یک شبکه لرزه‌نگاری پیشرفته نیازمند است که در چند نقطه استان نصب تا کلیه رخدادهای زمین لرزه‌ای منطقه پوشش داده شوند اما گویا نصب چنین شبکه‌ای در سال‌های اخیر همواره در گیر و دار مسایل اداری مانده است و لازم است برای سرعت بخشیدن به این اقدام تعامل بیشتری میان موسسه ژئوفیزیک وابسته به دانشگاه تهران و استانداری کرمان صورت گیرد تا مکان نصب تجهیزات مشخص و بودجه‌های لازم برای این کار در اختیار سازمان‌های ذیربط قرار گیرد.
در حال حاضر اطلاعات زمین لرزه‌ای کرمان از سایر مناطق نظیر بافق، تهران و سایت‌های کشورهای خارجی دریافت می‌شود!
کمبود نیروی متخصص
در کنار کمبود امکانات برای مطالعه‌ی گسل‌ها در استان کرمان بحث کمبود نیروهای متخصص نیز مطرح است. معاون سازمان زمین‌شناسی جنوب خاوری کشور در این مورد می‌گوید: «کمبود متخصص رشته «لرزه‌زمین ساخت» در ایران با آن وضعیت زلزله‌خیزی، عجیب است و تنها 5-3 نفر متخصص این رشته که در خارج از کشور تحصیل کرده‌اند در سازمان‌های مرتبط مشغول به فعالیت هستند و متاسفانه در مجموع برای تحقیقات دراین زمینه آموزش‌های لازم ارایه نشده است».
ناظم زاده شعاعی تصریح می‌کند: «اصولا مسایل مرتبط با گسل‌ها و زمین‌لرزه در ایران متولی خاصی ندارد و سازمانی نظیر سازمان محیط زیست باید ایجاد شود و با امکانات مونیتورینگ و متخصصین مربوط به صورت خاص به تحقیق و بررسی در مورد چنین مسایلی بپردازد».
مشکلاتی که خودمان ایجاد کرده‌ایم
در این بین، برخی مسایل زیست محیطی نیز مورد غفلت واقع شده‌اند که باعث می‌شود امواج متوسط زمین لرزه در گذر از زیر سازه‌ها خسارات زیادی وارد کنند.
«اضافه برداشت آب‌های زیر زمینی» در استان کرمان موردی است که توسط ناظم‌زاده عنوان می‌شود. او می‌گوید: «خارج کردن بی‌ضابطه آب‌های زیرزمینی باعث افزایش فضاهای خالی در رسوبات سطحی و زیرزمینی می‌شود و مقاومت این لایه‌ها در برابر زلزله کم شده و شکست لایه‌های زیرزمینی در مناطق خالی از آب اتفاق می‌افتد و نشست زمین باعث خسارت بیشتری می‌شود».
وی در این مورد می‌افزاید: «در بم چنین مطالعه‌ای نشده است اما می‌توان حدس زد که در این شهر بخشی از تخریب‌ها بر اثر فروکش کردن زمین بوده است».
وی به مورد دیگری نیز درشهر کرمان اشاره می‌کند. «مساله زیست محیطی دیگر بالا بودن سطح فاضلاب شهر کرمان است که در زلزله منجر به پدیده‌ای با عنوان «روان‌گرایی» می‌شود که آب و ماسه از زمین فوران می‌کند و باعث تخریب سازه‌های روی آن می‌شود».
ناظم زاده تاکید می‌کند که برای حل این مشکل لازم است تا شبکه فاضلاب شهری کرمان با سرعت بیشتری به بهره‌برداری برسد تا از خطرات این پدیده کاسته شود.
وی در ادامه می‌گوید: «واقعیت این است که بایدبرای رویارویی منطقی با این پدیده و سایر پدیده‌های خطرزای طبیعی همه تخصص‌های مرتبط ازتوان‌شان به صورت عملی استفاده کنند تا از خطرات بلایای طبیعی در کشور و استان بلاخیز کرمان کاسته شود».
در حالی‌که وضعیت استان کرمان از لحاظ گسل‌های موجود نگران‌کننده است؛ این موضوع که 85 درصد ساختمان‌های شهری و 95درصد ساختمان‌های روستایی در استان کرمان مقاومت آن‌چنانی در برابر زلزله ندارند و اکثر ساختمانها حتی ساختمان‌های اداری استان کرمان فاقد اصول مهندسی ساخت و ساز هستند نگرانی مردم را تشدید می‌کند.
این در حالی است که کاستن از خطرات احتمالی وجود گسل‌های متعدد در استان کرمان تلاشی گسترده می‌خواهد که تاکنون از سوی مسوولان به صورتی عملی و اجرایی انجام نشده است.
اینک وضعیت موجود را همه مسوولان و مردم می‌دانند اما اینکه چرا اقدامات لازم برای دور کردن خطر از سرمایه‌های مادی و انسانی در استان کرمان با کندی و تاخیر انجام می‌شود جای سوال دارد که باید جواب مناسبی به آن داده شود.
با سلام من تمام اخبار شما را مطا لعه می نماییم
واز فعالیت شما عزیزان را در این پایگاه تشکر و قدردانی دارم