انتخاب‌های ویرانگر؛ والیبال ایران چگونه در سراشیبی سقوط قرار گرفت
نتایج تیم ملی والیبال ایران در لیگ ملت‌های والیبال ۲۰۲۴ چیزی شبیه به فاجعه بود. ملی‌پوشان والیبال ایران که سال‌ها با درخشش خود، والیبال را به یک رشته ورزشی محبوب و پرطرفدار بدل کرده بودند، در چندسال اخیر رو به افول گذاشتند و در این مسابقات هم با مربی خارجی خود از ۸ بازی، ۸ باخت را به ثبت رساندند.
تیم ملی والیبال ایران با هدایت موریس موتا پائز سرمربی کم نام و نشان برزیلی- فرانسوی در مسابقات لیگ ملت‌ها که آخرین فرصت برای المپیکی شدن بود، نتیجه بسیار ضعیفی کسب کرد. کسب این نتایج ضعیف باعث شد عمر مربیگری پائز در والیبال ایران چندان بادوام نباشد و او پس از بازی با بلغارستان و هفتمین شکست تیم ملی ایران در لیگ ملت‌ها از سوی رئیس جوان فدراسیون والیبال اخراج شود و تیم ملی در ادامه با یک مربی ایرانی کار خود را در جریان این مسابقات پیگیری کند.
چرا پائز آمد چرا اخراج شد؟
پس از استعفای بهروز عطایی در جریان مسابقات انتخابی المپیک ۲۰۲۳ فدراسیون والیبال ایران به این نتیجه رسید که مربی ایرانی برای تیم ملی جوابگو نیست و باید مثل گذشته به سراغ مربیان خارجی بروند. بهروز عطایی کارش را در تیم ملی والیبال ایران در سال ۱۴۰۰ با قهرمانی در مسابقات مردان آسیا آغاز کرد و در لیگ ملت‌های والیبال ۲۰۲۲ تیم ایران با هدایت وی به مرحله نهایی صعود کرد.
تیم ملی با هدایت عطایی در رقابت‌های قهرمانی جهان به عنوان سیزدهمی رسید، تیم در لیگ ملت‌های ۲۰۲۳ هم به عنوان چهاردهمی رسید و در مسابقات قهرمانی مردان آسیا هم به میزبانی ارومیه به مقام نایب قهرمانی دست یافت. در ادامه در مسابقات انتخابی المپیک، عطایی پس از ناکامی تیم ملی مقابل چک استعفای خود را به داورزنی رئیس فدراسیون وقت تقدیم کرد و سپس پروسه انتخاب سرمربی خارجی تیم با داورزنی استارت خورد.
در آن زمان محمدرضا داورزنی با تشکیل جلسات کمیته فنی با تعداد زیادی از اهالی والیبال به دنبال انتخاب سرمربی بود، گزینه‌های مطرحی همچون بلنجینی، پیاتزا و.. هم مطرح شد، اما عمر ریاست داورزنی به انتخاب سرمربی قد نداد و او پس از پایان دوره چهارساله خود از فدراسیون رفت و در دوره سرپرستی، وحید مرادی امور مربوط به فدراسیون را برعهده گرفت. نایب رئیس و سرپرست فعلی فدراسیون والیبال هم جلسات کمیته فنی برای انتخاب سرمربی را تشکیل داد با این تفاوت که برخلاف داورزنی، این جلسات را با نفرات کمتری برگزار کرد. در دوره مرادی هم نام مربیان مطرحی همچون «بلنجینی»، «پیاتزا»، «آنجلو لورنزتی» و «ویتال هاینن» هم مطرح شد. اما در نهایت فدراسیون والیبال با اعلام اینکه برخی کارشکنی‌ها صورت گرفته و لورنزتی از حضور در ایران منصرف شد، موریس موتا پائز برای هدایت تیم ملی انتخاب شد.
انتخاب این مربی گمنام به اهالی والیبال شوک وارد کرد؛ اما در نهایت مرادی با بیان اینکه پائز انگیزه زیادی دارد و تیم ملی هم در این شرایط به انگیزه و روحیه بیش از همه چیز بیشتر نیاز دارد، این سرمربی کار خودش را در تیم ملی والیبال ایران آغاز کرد. اهالی والیبال هم که او را نمی‌شناختند ترجیح دادند منتظر عملکرد این مربی در لیگ ملت‌های والیبال باشند، البته از ابتدا هم حدس زدن در مورد اینکه با سرمربی تیم نایب‌قهرمان لیگ کشور جنگ‌زده اوکراین نمی‌توان به المپیک رفت، کار سختی نبود. علاوه بر این هم باید قبول کرد با مربی‌ای که کمتر کسی در ایران حتی اسمش را شنیده بود، بین غول‌های جهان والیبال، نمی‌توان راه به جایی برد.
در نهایت اگرچه مسئولان فدراسیون والیبال به پائز خیلی امیدوار بودند، اما او از چهارم اردیبهشت ماه و تنها ۲۰ روز مانده به لیگ ملت‌ها به ایران آمد و حتی انتخاب بازیکنانش هم از راه دور بود بدون اینکه یک دقیقه از بازی این بازیکنان را تاکنون از نزدیک دیده باشد. تیم ملی پیش از لیگ ملت‌ها، در برزیل سه بازی تدارکاتی با تیم این کشور داشت که در هر سه بازی شکست خورد، در هفته اول لیگ ملت‌های والیبال هم تیم ایران صربستان، ایتالیا، کوبا و آرژانتین به میدان رفت و در هفته دوم هم با تیم‌های ژاپن، برزیل، بلغارستان و ترکیه به میدان رفت که در تمامی ۸ بازی، ملی‌پوشان مقابل حریفان خود شکست خوردند و در بازی هفتم هم پائز به دستور تقوی رئیس وقت فدراسیون والیبال از کار برکنار شد.
از مربیان نام آشنا تا گمنام؛ همگی در سراشیبی سقوط
از سیر حضور مربیان والیبال در ایران و نتایجی که به دست آمده نشان می‌دهد افت والیبال ایران به یک دوره خاصی محدود نمی‌شود و مدت‌هاست والیبال ایران دیگر درخشش گذشته را ندارد و نیاز است که مسئولان فدراسیون تنها به دنبال چاره موقت نباشند. در ادامه سیر نتایج تیم ملی را با مربیان خارجی و ایرانی بررسی می‌کنیم:
ایگور کولاکوویچ؛ مربی که موفق شد، اما محبوب نشد!
اواسط بهمن ماه سال ۹۵ بود که محمدرضا داورزنی، ایگور کولاکوویچ را به عنوان سرمربی تیم ملی والیبال انتخاب کرد. در آن زمان در والیبال دنیا کولاکوویچ را به عنوان یک مربی سازنده می‌شناختند و بسیاری معتقد بودند او می‌تواند نسل جدیدی از والیبال ایران را بسازد و بازیکنان جوان جانشین کسانی شوند که از زمان ولاسکو در ترکیب اصلی قرار داشتند. این توقع به این دلیل شکل گرفت که نسل طلایی صربستان توسط کولاکوویچ شکل گرفته بود و با توجه به استعداد‌هایی که در ایران وجود داشت می‌توانست مسیر را برای این مربی مونته نگرویی هموارتر کند. ایگور کولاکوویچ حدود سه سال در ایران بود و با وجود اینکه توانست همراه تیم ملی والیبال سهمیه المپیک توکیو را کسب کند، اما به دلیل تعویق بازی‌ها و پایان قراردادش به صورت توافقی از تیم ملی جدا شد و قراردادش را با فدراسیون فسخ کرد.
کولاکوویچ از نظر آماری یک مربی موفق در والیبال ایران به حساب می‌آمد. تیم ملی با این مربی توانست اولین مدال در خارج از آسیا را کسب کند و از این نظر نام او برای همیشه در والیبال ایران ماندگار شده است. او در جام بزرگ قهرمانان تیم ملی را به سکوی سومی و مدال برنز رساند و باعث شد اولین مدال تاریخ ایران به دست آید. در رقابت‌های جام جهانی هم ایران با کولاکوویچ عملکرد خوبی داشت و بهترین نتیجه تاریخ ایران در رقابت‌ها تکرار کرد. او با تیم ملی نتیجه دوره قبل را تکرار کرد و هشتم شد، اما از منتقدان از این نتیجه راضی نبودند چرا که تیم ملی زیبا بازی نمی‌کرد! مدال طلای بازی‌های آسیایی در سال ۲۰۱۸ و مدال طلای قهرمانی آسیا ۲۰۱۹ دیگر افتخارات کولاکوویچ با تیم ملی ایران بود. همین کارنامه به علاوه کسب سهمیه المپیک نشان می‌داد که کولاکوویچ از نظر آماری مربی موفقی در ایران بود، اما هیچ گاه نتوانست نظر منتقدان ایرانی را به خود جلب کند و همواره به چشم یک مربی ناکارآمد دیده می‌شد.
آلکنو؛ کارنامه ضعیف تانک روس در ایران
پس از جدایی ایگور کولاکوویچ از تیم ملی والیبال ایران، با توجه به پیش رو بودن المپیک توکیو فدراسیون به دنبال جذب مربی طراز اول رفت، قرعه به نام ولادیمیر آلکنو ملقب به تانک روس افتاد. آلکنو که یکی از مربیان پرافتخار والیبال جهان به شمار می‌رفت، سابقه قهرمانی در المپیک لندن را به عنوان سرمربی تیم ملی روسیه داشت و بار‌ها با تیم زنیت کازان هم به قهرمانی در لیگ روسیه و لیگ قهرمانان اروپا دست یافته بود. انتخاب آلکنو در آن زمان موافقان و مخالفانی زیادی هم به همراه داشت، اما، چون موضوع مهمی به نام المپیک توکیو پیش‌روی والیبال ایران بود حمایت‌ها از این انتخاب به اوج خود رسید تا همه شاهد عملکردی درخشان از تیم ملی باشند. گام نخست آلکنو با تیم ملی از لیگ ملت‌ها آغاز شد، او به همراه شاگردانش روز‌های پر نوسانی را در این رقابت‌ها پشت سر گذاشتند و در نهایت تیم ملی در لیگ ملت‌ها، پایین‌تر از ژاپن در رده دوازدهم قرار گرفت؛ آن هم در مسابقاتی که خیلی از تیم‌ها با بازیکنان اصلی خود نیامده بودند و برخی‌های دیگر هم صرفاً نگاه آماده‌سازی به این بازی‌ها داشتند.
بدترین نتیجه‌ای که ایران در ادوار مختلف این مسابقات تا آن زمان کسب کرده بود در زمان آلکنو رقم خورد که جایگاهی بهتر از دوازدهمی به دست نیاورد. این در حالی بود که آلکنو به عنوان یکی از مربیان مطرح به ایران آمد تا اوضاع والیبال را بهتر کند، اما دستاوردش سقوط ایران از رتبه پنجم سال ۲۰۱۹ به دوازدهمی ۲۰۲۱ بود.
سیر ناکامی‌های آلکنو با تیم ملی ایران در المپیک توکیو هم ادامه پیدا کرد و در حالی که این مربی به ایران آمده بود تا در المپیک توکیو به واسطه تجربه بالایی که دارد، با تیم ایران قدرتمند ظاهر شود، اما بسیار ضعیف کار کرد و در نهایت تیم ملی در المپیک توکیو حتی موفق نشد از گروه خود صعود و حداقل نتیجه ریو را تکرار کند. تیم ملی با دو پیروزی و ۳ شکست، از صعود به مرحله یک‌چهارم نهایی بازماندند و پرونده حضور ایران در المپیک توکیو بسته شد. داورزنی پس از حذف تیم ملی از مرحله گروهی بازی‌های المپیک توکیو گفت: «طبیعتاً دنیا به آخر نرسیده و زندگی در جریان است. باید با برنامه‌ریزی پوست اندازی را ادامه دهیم. باید بتوانیم به ثبات بهتری برسیم. برخی بی‌ثباتی‌ها کار را مشکل کرد.»
عطایی؛ ناکامی‌ها به اوج خود رسید
پس از تجربه ناموفق مربیان خارجی در ایران، فرصت به سپردن نیمکت تیم ملی به مربیان ایرانی رسید. فدراسیون والیبال در آن زمان معتقد بود که وقت آن رسیده که نیمکت تیم ملی را به یک مربی ایرانی بسپاریم از همین روی بهروز عطایی گزینه هدایت تیم ملی والیبال ایران شد. عطایی شروع خوبی با تیم ملی ایران داشت؛ او در سال ۱۴۰۰ کارش را با قهرمانی در مسابقات مردان آسیا آغاز کرد و در لیگ ملت‌های والیبال ۲۰۲۲ تیم ایران با هدایت عطایی تیم به مرحله نهایی صعود کرد. تیم ملی با هدایت عطایی در لیگ ملت‌های ۲۰۲۲ در جایگاه هفتم قرار گرفت، در حالی که سال ۲۰۲۱ تیم ملی والیبال ایران با هدایت آلکنو مقام دوازدهم این رقابت‌ها را از آن خود کرده بود.
البته این روند چندان بادوام نبود و خیلی زود هم عطایی مربی ناکام تیم ملی لقب گرفت که حتی به عقیده برخی کارشناسان و اهالی والیبال ضعیف‌ترین و بدترین نتیجه تیم ملی در زمان این مربی به دست آمد. عطایی که روی آلکنو را در کسب بدترین نتیجه سفید کرده بود، در مسابقات لیگ ملت‌های ۲۰۲۳ در بین شانزده تیم در رتبه چهاردهم این مسابقات قرار گرفت. او در مسابقات قهرمانی آسیا که به میزبانی ارومیه هم برگزار شد؛ عنوان نایب قهرمانی را به دست آورد. در ادامه در انتخابی المپیک هم پس از شکست تیم مقابل جمهوری چک از سمت خود استعفا داد.
پائز؛ انتخابی که از اول اشتباه بود!
آمدن پائز در ایران آن هم با شرایطی که یکی از مربیان گمنام والیبال است و تاکنون هیچ گاه به عنوان نفر اول کادرفنی، در سطح اول والیبال دنیا مربیگری نکرده از ابتدا هم یک انتخاب اشتباه برای والیبال ایران بود، به خصوص اینکه او در دوره‌ای هم هدایت تیم ملی والیبال ایران را برعهده گرفت که تیم ملی روی دور شکست و ناکامی بود و به لحاظ روحی و روانی در ضعیف‌ترین حالت ممکن به سر می‌برد. پائز یکی از کوتاه‌ترین دوران مربیگری خود را در ایران سپری کرد و پس از هفت بازی و هفت شکست متوالی به دستور رئیس فدراسیون اخراج شد. البته او تنها یک ماه با تیم ملی ایران کار کرد و طبیعی است مربی که هیچ شناختی از تیم ملی یک کشور ندارد و تنها یک ماه هم با بازیکنان کار کند نمی‌تواند با غول‌های حاضر در والیبال در لیگ ملت‌ها بجنگد.
یکی از دلایل انتخاب پائز روحیه برنده او و جنگجویی‌اش بود که در این هفت بازی کمتر به چشم می‌خورد و بعد از بازی با ژاپن و بلغارستان هم به نحوی مقصر باخت‌های تیم ملی را بازیکنان تیم معرفی کرد. او بعد از باخت با ژاپن گفت: «ما تیم بودن و مبارزه کردن را رها کردیم. به کشورمان احترام نگذاشتیم. به تماشاگران احترام نگذاشتیم. باید بهتر از این می‌بودیم. باید به کاری که انجام می‌دهیم و پیراهنی که پوشیدیم احترام می‌گذاشتیم.» همچنین بعد از باخت به بلغارستان هم گفته بود: «نقطه ضعف ما شخصیت هر کدام از بازیکنان است. آن‌ها نمی‌خواهند همراه هم بجنگند. گاهی اوقات از مبارزه دست می‌کشند در حالی که باید ادامه دهند و به یکدیگر احترام بگذارند.»
سیر حضور مربیان خارجی و ایرانی در والیبال ایران نشان داد تیم ملی مدت‌هاست حال و روز خوشی ندارد؛ روزگاری نسل طلایی باعث احیای والیبال شدند، اما این روز‌ها جز شکست و ناکامی از بازیکنان والیبال چیزی دیگر نمی‌بینم، هر چند که نسل جدید هم بازیکنان فنی و قابل قبولی دارد، ولی به یک مربی مقتدر و آشنا به والیبال روز دنیا نیاز دارد تا با برنامه‌ریزی طولانی مدت در آینده موفقیت‌های بزرگی کسب کنند.
میلاد تقوی رئیس فدراسیون والیبال از نتایج کسب شده توسط تیم ملی از سوی پائز بسیار ناراضی بود و همین موضوع باعث شد او دست به اخراج این مربی بزند. تقوی که از دوران داورزنی در فدراسیون والیبال حضور داشته و حتی زمانی که فدراسیون در پروسه انتخاب سرمربی بود، به عنوان عضو کمیته فنی در جریان امور بود؛ از عدم آگاهی‌اش در انتخاب این سرمربی صحبت کرده بود، موضوعی که برخلاف واقعیت است.
با این حال باید به این نکته توجه کرد که مهم نیست در افت تیم ملی والیبال ایران چه کسی یا چه کسانی نقش دارند؛ بلکه آن چیزی که اهمیت دارد المپیک ۲۰۲۸ است که نیاز است والیبال ایران با برنامه‌ریزی درست و منطقی جلو برود تا بتواند در آن آوردگاه مهم، ناکامی‌های این دوره و عدم دستیابی‌اش به سهمیه المپیک را جبران کند.
