اقتصاد جنگی روسیه: وابستگی به یوآن چین، فرصت است یا تهدید؟

سهم یوآن در بازار ارز روسیه پس از تحریم‌ها که بورس مسکو را مجبور به توقف معاملات دلار و یورو کرد، به ۹۹/۶ درصد رسیده است.

به نوشته بلومبرگ، در حالیکه یوآن چین تنها ۵۳/۶ درصد از حجم معاملات ارزی روسیه را در ماه می‌تشکیل می‌داد، تحریم‌های جدیدی که ایالات متحده در اواسط ژوئن اعمال کرد، این کشور را مجبور به توقف معاملات با دلار و یورو کرد. بر اساس بررسی ریسک‌های مالی ماه ژوئن که توسط بانک مرکزی روسیه انجام شده، بدون این ارزها، حجم متوسط روزانه معاملات ارزی تقریبا یک‌سوم کاهش یافته و به ۲۸۲ میلیارد روبل در نیمه دوم ژوئن رسیده است.

دلار آمریکا و یورو همچنان در بازار فرابورس معامله می‌شوند، جایی که حجم معاملات در ژوئن با کاهش جزئی به ۱۳ تریلیون روبل رسید، در حالیکه سهم یوان ۰/۸ درصد افزایش یافت و به ۴۰ درصد دست پیدا کرد. فروش توسط صادرکنندگان بزرگ همچنان بالا بوده و ماه گذشته به ۱۴/۶ میلیارد دلار رسیده است.

با این حال، افزایش سریع استفاده از یوآن چین در اقتصاد جنگی ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، که ناشی از عواقب اختلاف با غرب بر سر حمله به اوکراین است، ممکن است به محدودیت خود رسیده باشد.

کشور‌هایی که به انجام تجارت با روسیه ادمه می‌دهند با فشار فزاینده آمریکا روبه‌رو هستند و این موضوع بیشتر از همه مربوط به خطرات وضع تحریم‌های ثانویه است. این موضوع یک توقف موثر در استفاده بیشتر از یوآن در روسیه است، چراکه باعث می‌شود تجارت و پرداخت‌های دوجانبه مختل شود.

الکس ایساکوف، اقتصاددان روس در بلومبرگ اکونومیکس، اعلام کرده: «مسکو ممکن است بیشتر از آنچه بانک‌های چینی مایل به پذیرش یوآن هستند، مشتاق استفاده از این ارز باشند. بازار نشان‌دهنده کمبود یوآن در روسیه و همچنین بیزاری از تأمین نقدینگی در میان بانک‌های چینی است.»

بعد از اینکه جنت یلن، وزیر خزانه‌داری آمریکا، در دسامبر اعلام کرد ایالات متحده در قبال «اقدام قاطع و جراحی علیه مؤسسات مالی که تأمین مالی ماشین جنگی روسیه را تسهیل می‌کنند» تردید نخواهد کرد، شکاف نرخ استقراض یوآن، یک‌شبه در روسیه و چین به‌شدت افزایش یافت. همچنین آمریکا در دسامبر مجوز اعمال تحریم‌های ثانویه علیه شرکت‌های مالی خارجی را صادر کرد و بانک‌های دولتی چین محدودیت‌های تأمین مالی برای مشتریان روسی را تشدید کردند.

بانک مرکزی روسیه در گزارشی که روز سه‌شنبه در مورد ریسک‌های بازار مالی منتشر شد، اعلام کرد که به دلیل افزایش تقاضا پس از پایان سوآپ‌های دلاری و یورویی، مجبور شده است تا میزان عرضه نقدینگی یوآن تحت عملیات سوآپ را دو برابر کند، چراکه این امر باعث افزایش نرخ‌ها به ۳۱ درصد شده است. این گزارش می‌افزاید که این اقدام به کاهش نرخ‌ها به ۵ تا ۷ درصد در مقابل صفر تا ۵ درصد قبل از اعمال تحریم‌ها کمک کرده است.

طی دو سال، روسیه از نظر حجم تجارت با چین توانسته جایگاه آلمان، استرالیا و ویتنام را بگیرد. حجم تجارت روسیه با چین در سال ۲۰۲۳ با رشد بیش از ۶۰ درصدی به ۲۴۰ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۳ رسیده است.

چین از خرید نفت و دیگر کامودیتی‌های روسیه که با تخفیف همراه هستند، منفعت می‌بَرد و در مقابل، روسیه به طیف گسترده‌ای از مشتریان و محصولات پیشرفته از نظر فناوری دست پیدا می‌کند.

در نتیجه این اتفاق، چین به شریک تجاری اصلی روسیه تبدیل شده است و یوآن اکنون حدود ۴۰ درصد از پرداخت‌های مربوط به واردات و صادرات روسیه به همراه بیش از نیمی از گردش مالی در بازار ارز خارجی این کشور را تشکیل می‌دهد.

وسعت یوآنی شدن اقتصاد روسیه با در نظر گرفتن این موضوع که این فرآیند از سطح تقریبا صفر در اوایل ۲۰۲۲ و پیش از حمله به اوکراین آغاز شد، چشمگیرتر است.

این اتفاق باعث شده روسیه کلیدی‌ترین نقش را در راستای تلاش‌های پکن برای افزایش نقش یوآن در پرداخت‌های بین‌المللی را داشته باشد.

سهم تجارت چین که با یوآن تسویه می‌شود، همچنان در سه‌ماهه نخست سال جاری میلادی در حال افزایش است و بر اساس برآورد‌های بلومبرگ اکونومیکس، روسیه از سال ۲۰۲۱ میلادی، ۲۹ درصد از این افزایش را به خود اختصاص داده است. تخمین‌ها نشان می‌دهد تجارت روسیه با چین تقریبا به‌طور کامل با یوآن انجام می‌شود و صادرات مبتنی بر یوآن روسیه از میزان فروش این کشور به چین فراتر می‌رود، به این معنی که کشور‌های دیگر نیز با یوآن پرداخت‌های خود را به روسیه انجام می‌دهند.

با این حال، طبق محاسبات بلومبرگ بر اساس داده‌های گمرکی چین، رشد سالانه کل تجارت بین چین و روسیه در پنج ماه اول سال ۲۰۲۴ به ۳ درصد کاهش یافت، در حالیکه این رقم در سال گذشته تقریبا ۴۲/۵ درصد بود. همانطور که بانک مرکزی روسیه تخمین می‌زند، سهم تجارت روسیه که با ارز‌های دوستانه (ارز کشور‌های متحد روسیه) انجام می‌شود نسبت به سال گذشته میلادی افزایش نیافته است.

ممکن است پذیرش یوآن توسط روسیه در سال ۲۰۲۳ به اوج خود رسیده باشد. به دو دلیل: اول، تهدید تحریم‌های ثانویه برای برخی از بزرگترین مؤسسات مالی چین، عاملی بازدارنده برای معامله با طرف‌های تجاری روسی است. عدم ارتباط تغییر یک‌شبه نرخ یوآن در روسیه از نرخ بین بانکی شانگ‌های به دنبال اظهارات جنت یلن، مدرکی متقاعدکننده برای این موضوع است. دوم، استفاده روسیه از یوآن عمدتا ناشی از صادرات نفت این کشور است، در حالیکه سایر کشور‌ها همچنان در پذیرش یوآن به عنوان وجه پرداخت واردات، تردید دارند. این بدان معناست که اگر قیمت نفت در سه‌ماهه آینده راکد باقی بماند، تجارت با یوآن روسیه نیز در همین سطح خواهد بود.

چندین بانک بزرگ چین، واردات روسیه را برای چند ماه تحت تأثیر قرار دادند، چراکه از پذیرش یوآن از این کشور خودداری کردند. شرکت‌های روسی پس از دیدار پوتین با شی جین پینگ، رئیس‌جمهور چین، در ماه می‌به رسانه‌های محلی گفتند که این مشکل با استفاده از بانک‌های منطقه‌ای کوچک حل شده است، اما مقامات این کشور همچنان نگرانی‌هایی را نشان داده‌اند.

الکساندر گابوِف، مدیر مرکز کارنگی روسیه و اوراسیا، گفت: «استفاده از یوآن یک اوج مشخصی دارد و در وهله اول به میزان تجارت روسیه با چین بستگی دارد. همچنین، میزان گسترش استفاده از یوآن به عنوان ارز تسویه حساب با سایر کشور‌ها تأثیر بسزایی در این روند خواهد داشت.»

شواهدِ جایگاه جدید حضور یوآن در اقتصاد روسیه در همه جا مشهود است. طبق گفته دو فرد مطلع از جزئیات معامله‌ای به ارزش تقریبی ۲/۵ میلیارد دلار که خواستند نامشان فاش نشود، سهامداران آمریکایی «یاندکس اِن‌وی» هلند به جای دلار یا یورو، که انتقال آن از روسیه غیرممکن بود، یوآن دریافت کردند.

علاوه بر این، شرکت‌ها هنگام تبدیل وام‌های دلاری و یورویی و انتشار اوراق قرضه جدید، در کنار روبل به یوآن روی آورده‌اند، در حالیکه بانک مرکزی روسیه از ارز چین برای عملیات صندوق رفاه ملی استفاده می‌کند. در ابتدای سال جاری میلادی، یوآن از نظر سپرده‌ها در بانک‌های روسیه از دلار پیشی گرفت و به ارز اصلی خارجی برای پس‌انداز تبدیل شد. حجم سپرده‌های یوآن در روسیه در سال ۲۰۲۳ دو برابر شد و به ۶۸/۷ میلیارد دلار رسید که چندین برابر بیشتر از سایر اقتصاد‌های کلیدی یوآن مانند بریتانیا و سنگاپور است.

آخرین دور محدودیت‌های ایالات متحده در ماه ژوئن منجر به توقف معاملات ارزی برای دلار و یورو در روسیه شد.

صوفیا دونتس، اقتصاددان T-Investments، گفت: «هنوز هم پتانسیل افزایش استفاده از یوآن وجود دارد، اما این پتانسیل کم و با جهشی که قبلا اتفاق افتاده قابل مقایسه نیست. او افزود: «بخش عمده‌ای از مسیر طی شده است.»