گام‌هایی برای درمان سرطان اجتماع| درباره یک مستند جسورانه
در سال‌های اخیر تلاش‌هایی آشکار از سوی سازمان‌های حاکمیتی انجام می‌شود تا با ساخت آثار مختلف، ریشه‌های فساد‌های اقتصادی را واکاوی کنند. چنین اتفاقاتی نتایجی مهم دارد؛ از‌جمله اطمینان خاطری است که به مردم دست می‌دهد تا بدانند فساد نفی نمی‌شود و هستند دغدغه‌مندانی که برای مبارزه با آن آستین بالا زده‌اند. مستند «سرطان اجتماع» به تهیه‌کنندگی و کارگردانی محسن اسلام زاده که طی ۱۰ قسمت روی آنتن شبکه مستند رفت، تازه‌ترین نمود این دورخیز است.
مورد اول| علیه فساد
موضوع مفاسد اقتصادی به عنوان معضلی بزرگ، بار‌ها دستمایه آثار مستند و نمایشی شده. مثلا ابتدای امسال سریال «هفت سر اژدها» از تلویزیون پخش شد و چند سال پیش سازمان اوج «آقازاده» را برای انتشار از فیلیمو و نماوا آماده کرد. حالا شاهد مستند «سرطان اجتماع» به عنوان یک اثر جسورانه با موضوع پرونده‌های فساد اقتصادی بودیم که محصول شبکه مستند، مرکز هنری رسانه‌ای نهضت و موسسه فرهنگی هنری اندیشه شهید آوینی است.
این اثر در هر قسمت سراغ یک پرونده رفت و نشان داد فساد چگونه شکل می‌گیرد. «سرطان اجتماع» در عین حال یادآور شد که فساد سیستماتیک نیست، اما به‌طور سیستماتیک با آن مبارزه می‌شود. مستند، اثری خوش‌ساخت است که چراغ روی موضوعات ملتهب انداخته و با نمایش سند و مدرک، به مسئولان هشدار می‌دهد و در عین حال حس امید را در مخاطب زنده می‌کند. «سرطان اجتماع» می‌تواند مرجعی مناسب برای آثاری باشد که قرار است موضوع مفاسد اقتصادی را دراماتیزه کنند؛ چون در کنار رویکرد و ساختار استاندارد، پشتوانه تحقیقی دارد و کار را برای فیلمسازان راحت‌تر می‌کند.
مورد دوم| سوژه‌های مستند
«سرطان اجتماع» موضوعات مختلفی را دستمایه روایت و پیگیری قرار داد. در قسمت اول پرونده بورس کالا بررسی شد و در ادامه به مسائلی مثل خصوصی‌سازی، نظام سلامت، قوانین شهرداری، زمین، گمرک، تراکتور‌سازی، قاچاق سوخت و... پرداخت. تیم پژوهش، نویسنده و کارگردان هر پرونده را به شکل جزئی واکاوی کردند و تا جایی که امکان داشت، ابعاد ماجرا را پیش روی مخاطب قرار دادند.
مثلا در یکی از قسمت‌ها، پشت پرده تغییر کاربری ۱۴ هزار هکتار از اراضی پرند محور بود و کارشناس پرونده توضیح داد طی یک فرآیند، منطقه نمونه به شهرک نمونه گردشگری تغییر یافت! «سرطان اجتماع» به مواردی اشاره کرد که برای مخاطب ملموس هستند و دغدغه آن‌ها است. مثلا در موضوع بررسی تخلف شهرداری، نمونه‌هایی از ساخت و ساز‌های غیر‌استاندارد نشان داده شد که چگونه تاثیری مستقیم در سلب آسایش مردم و نقض حقوق شهروندی دارند.
مورد سوم| ساختار و فرم مستند
محسن اسلام‌زاده چهره‌ای آشنا در حوزه مستند است که آثار متنوع و متعددی ساخته و بار‌ها تمجید شده. او برای روایت «سرطان اجتماع» ساختاری ساده و همه‌فهم پیش گرفت و از یاسر قدسی، فعال رسانه‌ای دعوت کرد تا مقابل دوربین حاضر باشد. او گفتگو‌هایی مفید با طرفین درگیر پرونده‌ها انجام داد و ابعاد ماجرا را شکافت.
دوربین مستند به لوکشین‌های مختلف رفت و همان جا با مسئولان و کارشناسان پرونده و حتی متخلفان مصاحبه گرفته شد. گفتگو با چهره‌ها و مسئولان مختلف نیز تمهیدی بود تا روایت پژوهشی «سرطان اجتماع» را تکمیل کند. صراحت بیان آن‌ها جزو امتیازات است که عمدتا به جای کلی‌گویی اجازه داشتند جزئیات را به زبان بیاورند. در عین حال از اسناد موجود و اختصاصی نیز بهره گرفت که مستند را خاص‌تر کرد.
مورد چهارم| روایت عوامل
محسن اسلام‌زاده کارگردان «سرطان اجتماع» گفته: «این پروژه‌ای بود که می‌دانستم چالش زیادی دارد، البته فکر نمی‌کردم چند سال ما را درگیر کند و تصورم این بود نهایتاً یک ساله به پایان برسد. این مجموعه سال ۹۷ پیشنهاد شد و من فکر می‌کردم تا پایان آن سال تمام می‌شود هرچند همان زمان که با آقای یاسر قدسی حرف می‌زدیم، تلاش داشتیم کار متفاوتی انجام دهیم و از مستند‌های آرشیوی فاصله بگیریم و این تا حدی کار را زمانبر می‌کرد.»
محمود عزیزی نویسنده مستند با اشاره به چالش‌ها اشاره کرده: «مخاطب از شما انتظار دارد حقیقت هر قصه در موضوع سوءاستفاده یا اختلاس را بگویید. کار ما مثل راه رفتن روی یک طناب نازک بود که هر لحظه امکان داشت سقوط کنیم.» یاسر قدسی، نویسنده و راوی مستند نیز به نکته ظریفی اشاره کرده: «فساد موضوع پیچیده‌ای است و بیشترین درکی که پیدا کردم در پی تولید همین مستند بود. بزرگ‌ترین مانعی که در مسیر تولید سرطان اجتماع داشتیم این بود که ما خودمان به درک درستی از فساد برسیم و بازی نخوریم. امکان دارد در مبارزه بافساد فکر کنیم طرف حق ایستاده‌ایم؛ اما شاید به طرف فاسد کمک می‌کنیم!»
منبع: روزنامه هفت صبح
