فصل سرد روابط ایران و روسیه

آفتاب‌‌نیوز : آفتاب: عصر نوین روابط ایران و روسیه که با سفر آیت الله هاشمی رفسنجانی در ژوئن ۱۹۸۹ به مسکو آغاز شد، امسال در بیست و یکمین سال خود با چالشهای قابل توجهی مواجه شده است. مواضع روسها در موضوع پرونده هسته ای ایران، تاخیر در راه اندازی نیروگاه بوشهر و عدم تحویل سامانه دفاعی اس-۳۰۰ به ایران از سوی روسها و مسائل بعد از انتخابات ریاست جمهوری تابستان امسال در ایران باعث شده تا در مورد مناسبات دو کشور از تعابیری چون “پاییز” و یا “زمستان” روابط ایران و روسیه یاد می‌شود. 

پروفسور ولادیمیر ساژین کارشناس ارشد علمی انستیتو خاور شناسی آکادمی علوم روسیه روز سه شنبه ۱۷ آذر طی کنفرانسی مطبوعاتی در «ریا نووستی» با مقصر شمردن ایران، اظهار داشت که موضع روسیه درقبال ایران تغییری نکرده و این موضع ایران است که در مدت اخیر شدیداً دچار تغییر شده است. چند روز قبل از آن، برخی از اعضای شورای فدراسیون روسیه (مجلس سنا) اظهار داشتند که معتقدند که روسیه نباید اجازه دهد که در روابط با ایران تنشی ایجاد شود. به نظر می رسد مواضع اخیر روسیه در قبال ایران، به خصوص پس از شروع “reset” روابط با آمریکا به نگرانی ها و بی اعتمادی تاریخی ایران نسبت به روسیه دامن زده است. به خصوص این بی‌اعتمادی در سطح افکار عمومی در ایران ملموس‌تر است. به طوری که در نظرسنجی انجام شده در سایت تحلیلی-خبری عصر ایران در مهر ماه سال جاری، ۹۶ درصد ایرانیان نسبت به روسیه اعلام بی‌اعتمادی کردند. در نظرسنجی دیگری که در سایت ریانووستی انجام شد، نیز اعلام شد که ۹۴ درصد ایرانیان چهره روسیه را بد می دانند.
 
دوم بهمن مقاله ای با عنوان «”سردی” در روابط روسیه-ایران» به قلم ولادیمیر یفسیف، کارمند ارشد مرکز امنیت بین المللی انستیتوی اقتصاد جهانی و روابط بین المللی آکادمی علوم روسیه، در خبرگزاری روسی “ریانووستی” به چاپ رسید. متقابلاً در روزنامه «جوان» مورخ ۴ بهمن نیز در همین خصوص مقاله قابل تاملی با عنوان «شطرنج هسته‌ای با غرب بدون اسب روسی» به چاپ رسیده که در زیر آورده می‌شود:

«اینجا در تهران معمول شده که وقتی رئیس روس اتم از نیروگاه بوشهر صحبت می‌کند، مقام‌های ایرانی می‌گویند که یک تأخیر دیگر در راه است. در شرایطی که روس‌ها از طرح ساخت ۸ نیروگاه هسته‌ای جدید برای هند صحبت می‌کنند، آندری کرینکو رئیس سازمان انرژی اتمی روسیه روز جمعه از تعویق دوباره راه‌اندازی نیروگاه اتمی بوشهر و احتمال راه‌اندازی آن تا پایان سال ۲۰۱۰ خبر داد. همزمان سرگئی‌لاوروف وزیر خارجه روسیه طی کنفرانس مطبوعاتی در مسکو از اینکه ایران با پیشنهاد آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برای مبادله سوخت رآکتور تهران موافقت نکرده ابراز تأسف کرده است. هرچند لاوروف سعی کرد بگوید که وقت برای اعمال تحریم‌های جدید علیه ایران زود است، ولی با سخنانی دو پهلو سعی کرد ایران را مقصر نپذیرفتن توافقنامه وین معرفی نماید و گفت: متأسفیم که ایران فعلاً به نظر می‌رسد که موافقت با فرمولی که در خصوص تولید سوخت برای رآکتور تحقیقاتی تهران به آن پیشنهاد شده را ممکن نمی‌داند. سازهای مخالف مسکو با تهران فقط به اینها محدود نشد، چون مسکو ظاهراً‌ از اینکه تهران از پرواز بدون مجوز سوخوی ۲۷ روس به سوی بحرین ممانعت کرده نیز دل خوشی ندارد و این را هم چیزی فراتر از یک سوءتفاهم دوطرفه قلمداد می‌کنند(خبرگزاری نووستی). آیا روس‌ها در حال مرور دوباره و یا عبارتی بازنگری در چارچوب‌های مناسباتشان با ایران هستند؟ ظواهر امر نشان دهنده چنین چیزی است. در نشست شنبه قبل ۱+۵ در نیویورک، مسکو برخلاف دفعات قبل نقشی محوری در مخالفت با تحریم‌های جدید علیه ایران ایفا نکرد و برعکس، حرکت‌های نامطمئن و غیرقابل پیش‌بینی اسب روسی، این دیوار بلند چین بود که در مقابل حریم‌های ایران از خود مقاومت نشان داد. روس‌ها می‌گویند که در اجلاس سران شانگهای که با فاصله کمی بعد از انتخابات ریاست جمهوری ایران برگزار شد، از روی اکراه پیروزی محمود احمدی‌نژاد را تبریک گفته‌اند و خبر احداث محرمانه نیروگاه فوردو در حومه قم، اعتماد آنها را به برنامه هسته‌ای ایران از بین برده است(ریانووستی). ولی به نظر می‌رسد حرکت‌های غیرقابل پیش‌بینی مسکو ریشه‌ای فراتر از اینها دارد. منابع سیاسی می‌گویند روسیه امیدوار بود ۱۲۰۰ کیلوگرم سوخت هسته‌ای را که ایران یک دهه برای تولید آن وقت گذاشته بود یکباره از ایران خارج و علاوه بر سودی که از غنی‌سازی بیشتر به دست می‌آورد، رقص دیپلماتیک تازه‌ای شبیه به راه‌اندازی نیروگاه بوشهر با ایران به راه بیندازد. یک ناظر سیاسی که خواست نام او در این گزارش ذکر نشود، به خبرنگار «جوان» گفت: اگر غربی‌ها و روس‌ها قصد دارند که سوخت غنی شده را به ایران پس بدهند، چه فرقی دارد که این سوخت را یکجا تحویل بگیرند یا اینکه در چند مرحله ۴۰۰ کیلویی و تازه چه فرقی دارد که این سوخت را در داخل ایران تحویل بگیرند یا در خارج از خاک ایران؟»فرصت سازی کاخ سفید برا ی کرملین ناظران سیاسی معتقدند که سازهای مخالف روسیه برای ایران به خاطر معاملاتی است که روسیه در پشت پرده در حال کلید زدن آن با آمریکایی‌ها است که از جمله می‌توان به فرصت‌سازی کاخ سفید برای روسیه جهت ساخت ۸ نیروگاه هسته‌ای جدید برای هند اشاره کرد. روس‌ها همین چندروز قبل هم یک قرارداد ۲/۱ میلیارددلاری برای فروش هواپیماهای میگ با هند امضا کردند؛ قراردادی که به عقیده ناظران سیاسی بدون چراغ سبز کاخ سفید امکان‌پذیر نبود. اگر بازگشت کمپانی لوک اویل روسیه به میدان نفتی عراق در روزهای پایانی سال میلادی ۲۰۰۹ را هم به اینها اضافه کنیم، شاید چرخش آهسته و البته بی‌سر و صدا بهتر قابل درک خواهد بود. روس‌ها در حوزه مسائل استراتژیک و نظامی هم توافقات جدیدی را با آمریکایی‌ها پیش‌رو دارند که از جمله می‌توان به احتمال توافق طرفین برای تمدید پیمان استارت اشاره کرد. روند نزدیکی کرملین به کاخ سفید طی هفته‌های اخیر به قدری رو به پیشرفت بود که مایک هامر، سخنگوی شورای امنیت ملی آمریکا روز جمعه به صراحت از سپرده شدن اختلافات طرفین به تاریخ سخن گفت. هامر افزود: «این مهم است که جامعه جهانی بداند که روسیه و آمریکا برخی مسائل تاریخی را پشت سر گذاشته‌اند.» جان بیرل سفیر آمریکا در روسیه پا را از این هم فراتر گذاشته و معتقد است که مسکو و کرملین هیچ وقت این‌قدر درباره ایران به هم نزدیک نبوده‌اند. ناظران بی‌طرف در تهران هشدار می‌دهند که ایران درباره اهداف استراتژیک خود از جمله برنامه هسته‌ای نباید بیش از اندازه به توانایی‌ها و قابلیت‌های مسکو اعتماد داشته باشد. ایران برای منصرف کردن اسب سرکش روسیه از بازی‌های غیرقابل پیش‌بینی برگ‌های برنده مختلفی در دست دارد. یک گزینه، تحویل کامل نیروگاه هسته‌ای بوشهر از کارشناسان روس و تکمیل آن به دست کارشناسان داخلی است. گزینه دیگر استفاده از برگ برنده انرژی در برخورد با روسیه است. تهران بارها ملاحظات طرف روس را مدنظر قرار داده و از ورود به خط لوله نابوکو خودداری کرده است. ولی اگر روس‌ها به رفتار نامتوازن خود پایان ندهند، تقویت خط لوله نابوکو برای تهران گزینه مناسبی است. بازی بلندپروازانه‌تر با رقبای روسیه در آسیای مرکزی و قفقاز، گزینه دیگری است که تهران تاکنون به پاس مناسبات خود با کرملین از آن صرف‌نظر کرده است. ولی ورود متغیر ایرانی به بازی‌های استراتژیک روسیه در قفقاز و آسیای مرکزی، به سادگی موازنه بازی‌ها را تغییر خواهد داد.»
با در نظرگرفتن همه مسائل موجود و با عنایت به واقعیاتی چون قرابت جغرافیایی، روابط فرهنگی و تاریخی و نیز تهدیدات و منافع مشترک ایران و روسیه، به نظر می رسد چنانچه مسولان دو کشور نتوانند برای برون رفت از این به اصطلاح “زمستان” روابط چاره‌ای بیندیشند، در سطوح مختلف با مشکلاتی جدی مواجه خواهند شد. اما چنانچه با نگاهی واقع بینانه در جهت حل اختلافات موجود و استفاده از ظرفیت های طرف مقابل گام بردارند، بی تردید این به اصطلاح “زمستان سرد” در روابط ایران و روسیه، جای خود را به “بهاری شکوفا” خواهد داد.»