سی سر دیگر جان ندارد + عکس
پیشروی کشاورزی در اطراف تالاب سی‌سر به‌طور جدی تهدیداتی را برای این اکوسیستم ارزشمند ایجاد کرده است. کاهش سطح آب، آلودگی، تغییر کاربری اراضی، رقابت با گونه‌های بومی، تغییرات اقلیمی و تأثیرات منفی بر زندگی ساکنان محلی از جمله این تهدیدات هستند.
حمید جوانبخت رئیس اداره حفاظت محیط‌زیست فیروزه در همین خصوص به ایسنا گفت: گرچه سی سر یکی از مهم‌ترین تالاب‌های شهرستان فیروزه است و تلاش بسیاری کردیم تا آن را به عنوان یکی از مناطق تحت مدیریت سازمان محیط‌زیست معرفی کنیم ولی به دلایل مختلف و مقاومت‌هایی که سایر ارگان‌ها دارند هنوز موفق به انجام این کار نشده‌ایم.تالاب سی سر سال گذشته به عنوان یک اثر ملی در میراث فرهنگی ثبت شده است، البته سد بار را هم در شهرستان داریم که در اختیار امور منابع آب است. خشکسالی‌های پی در پی، تغییر اقلیم و عدم توجه به حقابه تالاب‌ها و آب‌های زیرزمینی به تهدید‌های جدی برای این تالاب تبدیل شده است.
وی گفت: سطح آب تالاب سی سر با اینکه آب زیرزمینی و با قدمت بسیار بالایی هستند و آنگونه که باید برای مصارف خاصی مورد استفاده قرار نمی‌گیرد، اما به دلیل تنش‌های آبی و خشکسالی سطح آب تالاب بسیار افت کرده و اگر خشکسالی به همین منوال ادامه یابد قطعاً تالاب خشک خواهد شد.
جوانبخت افزود: تالاب سی سر از قدیم‌الایام دارای هفت آبگیر و تالاب مختلف بوده که به مرور زمان تعدادی از آنها به طور کامل خشک شده است، تعدادی از این تالاب‌ها در نیشابور و تالاب اصلی نیز در شهرستان فیروزه است. گرچه منطقه تالاب سی سر آزاد و تحت مدیریت ما نیست و پاسگاه محیط‌بانی هم نداریم، اما به طور مداوم توسط محیط بانان سرکشی‌هایی از منطقه انجام می‌شود.
وی وجود تعارضات بسیار، رفت و آمد‌های کشاورزان، مردم و حتی شکارچیان را از جمله عواملی دانست که موجب ناامن شدن تالاب برای پرندگان و سایر گونه‌های جانوری شده است.
رئیس اداره حفاظت محیط‌زیست فیروزه گفت:، چون منطقه ناامن شده تعداد حضور پرندگان مهاجر به میزان سایر مناطق کاهش بیشتری داشته است، اکنون اردک سرسبز، چنگر، اردک سرحنایی، حواصیل و تعدادی از انواع گنجشک‌سانان را در منطقه مشاهده می‌کنیم.
وی از افت ۲متری سطح آب تالاب به نسبت سال گذشته خبر داد و گفت: نقش تالاب‌ها در حفظ تعادل زیست‌محیطی بسیار حائز اهمیت هستند، تالاب‌ها یکی از پرثمرترین و حاصلخیزترین اکوسیستم‌ها در دنیا بوده و معمولاً آب‌های شیرین دارند و ضمن کاهش بسیاری از آلودگی‌ها ارزش اکولوژیکی بسیار زیادی دارند.
جوانبخت با اشاره به اینکه در تلاش هستیم تا شهروندان را نسبت به اهمیت تالاب‌ها آگاه کنیم، افزود: متاسفانه در محدوده سی سر تعارضات بسیاری داریم به طوری که تا کنار تالاب با از بین بردن زمین‌های ملی در حال کشاورزی هستند، حتی بسیاری از مواقع نی‌ها و گیاهان بسیار زیبای اطراف تالاب را به دلایل مختلف آتش می‌زنند. فکر می‌کنند آتش زدن گیاهان اطراف تالاب باعث غنی‌تر شدن زمین‌های آن منطقه می‌شود در صورتی که تفکر کاملاً اشتباهی است و فقط بافت خاک را از بین می‌برند.
نیزار‌ها به عنوان زیستگاه‌های مهم برای بسیاری از گونه‌های جانوری و گیاهی عمل می‌کنند. آتش زدن نیزار‌ها می‌تواند به تخریب این زیستگاه‌ها منجر شود و بسیاری از گونه‌ها، از جمله پرندگان، پستانداران و موجودات آبزی را در معرض خطر قرار دهد. این تخریب می‌تواند به کاهش تنوع زیستی و نابودی برخی از گونه‌های بومی منجر شود.
رئیس اداره حفاظت محیط‌زیست فیروزه با بیان اینکه برای حفاظت بهتر از تالاب نیازمند حمایت بیشتر ادارات شهرستان هستیم، خاطرنشان کرد: تعارضات کشاورزی و فعالیت معدن در اطراف تالاب به تهدید جدی تبدیل شده است.
پیشروی کشاورزی معمولاً به تغییر کاربری اراضی طبیعی به زمین‌های زراعی منجر می‌شود. این تغییر کاربری می‌تواند به تخریب زیستگاه‌های طبیعی و کاهش مساحت تالاب منجر شود. همچنین از بین رفتن پوشش گیاهی طبیعی می‌تواند به افزایش فرسایش خاک و کاهش کیفیت خاک منجر شود که این امر به نوبه خود بر تولید محصولات کشاورزی تأثیر منفی می‌گذارد.
حسن کلیدری مدیر جهاد کشاورزی فیروزه، حفاظت از تالاب سی سر را برای شهرستان بسیار حائز اهمیت دانست و گفت: سیاست کلی ما افزایش تولید و عملکرد در واحد سطح است و بنایی بر گسترش زمین‌های کشاورزی نداریم. اینکه برای افزایش زمین‌های کشاورزی زمین‌های اطراف تالاب را شخم شیار بزنند و یا نیزار‌ها را بسوزانند به هیچ عنوان مورد تائید ما نیست.
مدیر جهاد کشاورزی فیروزه با بیان اینکه افزایش بی‌رویه کشاورزی و بدون برنامه خودش می‌تواند تهدید باشد، اظهار کرد: همین زمین‌های موجود را باید بتوانیم غنی کرده و با اجرای آبیاری‌های نوین عملکرد را افزایش دهیم.
وی با اشاره به اینکه تاکنون کشت و کاری در حاشیه تالاب به ما گزارش نشده است، خاطرنشان کرد: اگر هدف محیط‌زیست بر حفظ زمین‌های اطراف تالاب باشد می‌توان در این خصوص با کشاورزان صحبت کرد.
پیشروی کشاورزی در اطراف تالاب سی‌سر به‌طور جدی تهدیداتی را برای این اکوسیستم ارزشمند ایجاد کرده است. کاهش سطح آب، آلودگی، تغییر کاربری اراضی، رقابت با گونه‌های بومی، تغییرات اقلیمی و تأثیرات منفی بر زندگی ساکنان محلی از جمله این تهدیدات هستند. برای حفاظت از تالاب و بهبود وضعیت آن، لازم است که برنامه‌های جامع و کارآمدی برای مدیریت منابع آب و اراضی تدوین و اجرا شود. همچنین همکاری بین نهاد‌های دولتی، محلی و جامعه مدنی می‌تواند به حفظ این اکوسیستم ارزشمند کمک کند.
جلوگیری از فعالیت معدن با کمک فعالین محیط زیست
هادی ناصری، فعال محیط‌زیست در ادامه به ایسنا گفت: در حوزه نیشابور فقط دو تالاب سی سر و کالشور را داریم که متأسفانه تالاب دائمی کالشور به دلیل خشکسالی و تغییر اقلیم به طور کامل خشک شد و تنها تالاب سی سر باقی مانده است.
وی به لحاظ اکولوژیکی تالاب‌ها را بسیار حائز اهمیت دانست به طوری که هر هکتار تالاب برابر ۵۰۰ هکتار جنگل ارزش اکولوژیکی دارد.
کارشناس آموزش و فرهنگ سازی محیط زیست افزود: تالاب‌ها برای استفاده پرندگان به خصوص پرندگان مهاجر و آبزیان بسیار مهم هستند، همچنین می‌تواند به یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های گردشگری طبیعی این منطقه تبدیل شود. در این خصوص تلاش‌های بسیاری صورت گرفت تا این تالاب ناشناخته به خوبی معرفی شود.
وی با بیان اینکه با تلاش دهیاری و شورای اسلامی روستا، تابلویی برای معرفی تالاب سی سر در ورودی روستا نصب شد، خاطرنشان کرد: تالاب سی سر از قدمت بسیار زیادی برخوردار است.
ناصری با اشاره به اینکه تالاب سی سر به عنوان برکه‌های منظر طبیعی سی سر در سال ۱۴۰۲ به ثبت ملی رسیده است، اظهار کرد: با توجه به چالش‌های جدی که در خصوص تأمین آب داریم این‌گونه تالاب‌ها بسیار می‌توانند در بخش کشاورزی مثمر ثمر باشند. در پایین‌دست تالاب سی سر کشاورزی‌ها و قنات‌هایی وجود دارد که به طور مستقیم و غیرمستقیم از آب تالاب بهره‌مند می‌شوند.
وی افزود: تالاب جریان آب زیرزمینی است که از سمت معدن فیروزه نشأت می‌گیرد، در جایی که آب ظاهر می‌شود چهار برکه طبیعی بسیار زیبا به وجود آمده است. البته در گذشته هفت برکه بوده که سه برکه آن خشک شده و فقط چهار برکه دیگر باقی مانده است.
این فعال محیط زیست از وجود نیزار‌هایی در اطراف تالاب سی سر خبر داد و گفت: تالاب سی سر نیز یک مجموعه ۵۰۰ هکتاری را تشکیل می‌دهد، حتی این تالاب برای دامداران و کشاورزان به لحاظ تاریخی بسیار مورد احترام است.
حتی در کتاب اوستا نیز به این تالاب به عنوان دریاچه ریوند اشاره شده است، با توجه به اینکه دشت نیشابور یک دشت فوق بحرانی است حفظ منابع آبی برای این شهرستان بسیار حائز اهمیت هستند.
ناصری افزود: در گذشته معدنی در اطراف این تالاب فعالیت داشت که عملاً با تخریب برخی از مناطق اطراف تالاب به تهدیدی جدی برای ادامه حیات سی سر تبدیل شده بود که با پیگیری‌های صورت گرفته و کمک فعالان محیط‌زیست توانستیم جلوی فعالیت معدن را بگیریم.
وی حفاظت از این تالاب را برای نسل‌های آینده بسیار ضروری دانست و خاطرنشان کرد: با توجه به خشکسالی‌های اخیر زنده نگه‌داشتن این تالاب بسیار سخت است.
وی خاطرنشان کرد: با تلاش دوستداران محیط‌زیست و میراث فرهنگی و شورای اسلامی روستای زرنده مجموعه برکه‌های طبیعی و تاریخی سی سر در مجاورت روستای زرنده با شماره ثبت ۱۲۹۶ در سال ۱۴۰۲ در فهرست آثار طبیعی ملی ایران به ثبت رسید.
برای حفاظت از تالاب و بهبود وضعیت آن، لازم است که برنامه‌های جامع و کارآمدی برای مدیریت منابع آب و اراضی تدوین و اجرا شود. همچنین، همکاری بین نهاد‌های دولتی، محلی و جامعه مدنی می‌تواند به حفظ این اکوسیستم ارزشمند کمک کند.
شواهد و قرائن موجود و وجود غار باستانی آهکی مجاور دریاچه و کشفیات باستان‌شناسی نشانگر ارتباط احتمالی این دریاچه‌ها با نیایشگاه‌های باستانی روستای برزنون است و بیانگر تقدس و اهمیت باستانی و تاریخی این مجموعه دریاچه‌هاست و اسم روستای زرنده نیز از همین دریاچه‌ها گرفته شده است (در زبان پهلوی به دریاچه زر گفته شده و زرنده یعنی دهی در میان دریاچه‌ها) و از لحاظ زمین‌شناسی نیز احتمالاً به دوران دوم زمین‌شناسی تعلق دارد. از لحاظ طبیعی نیز زیستگاه بسیار ارزشمندی برای انواع گونه‌های گیاهی و جانوری بوده و به دلیل وجود آب کافی یک اکوسیستم فعال و میکرو کلیمای منحصر‌به‌فرد محسوب می‌شود که نیازمند انجام مطالعات پژوهشی میدانی برای تکمیل اطلاعات است. از لحاظ گردشگری طبیعت به دلیل دسترسی آسان به مجموعه دریاچه‌ها و زیبایی‌های بصری آن در فصول مختلف می‌تواند در جذب طبیعت گران و ایجاد اشتغال پایدار برای جوامع محلی حائز اهمیت باشد و سایت بسیار مناسبی جهت پرنده‌نگری بوده و به عنوان یک تالاب دائمی در تعادل اکولوژیکی منطقه و تأمین آب منابع سطحی و زیرزمینی پایین‌دست بسیار مهم است.
ساخت یک اتاقک دیده‌بانی برای حفاظت منطقه و پرنده‌نگری و استقرار حداقل یک نیرو در هر شیفت کاری به همراه اختصاص امکانات حفاظتی و یک دستگاه موتورسیکلت در شروع کار می‌تواند در حفظ و احیای این زیستگاه مهم در معرض خطر بسیار مؤثر واقع شود.
