ایران چه نوع کنسرسیوم غنی سازی را قابل مذاکره می‌داند؟
ایران اعلام کرده که به کنسرسیومی که سوخت تولید کند و نیاز کشور‌های منطقه از جمله عربستان و امارات را تامین کند می‌تواند کمک کند ولی این موضوع از بحث غنی سازی بومی توسط خود ایران کاملا مجزاست.
با برگزاری پنج دور از مذاکرات ایران و آمریکا موضوع غنی سازی ایران به عنوان یکی از مهمترین مسائل در این گفتوگوها مطرح است.
مساله اصلی در این زمینه این است که ایران خواهان حفظ غنی سازی بومی در داخل کشور است. غنی سازی بخشی از فرایند چرخه سوخت است که بومی نگه داشتن آن باعث حفظ ظرفیت بومی چرخه سوخت نیز هست.
طیف تندرو در دولت ترامپ مانند «مارکو روبیو» وزیر خارجه و مشاور امنیت ملی اگرچه در ابتدا مدعی بود که برنامه هسته‌ای ایران باید به صورت کامل برچیده شود (مدل لیبی) در حال حاضر می‌گویند که ایران نباید برنامه غنی سازی بومی داشته باشد.
در واقع اگرچه در ابتدا بحث آن روی چرخه سوخت بود ولی به موضوع غنی سازی تقلیل یافته است. این همان مدل هسته‌ای امارات است که بر اساس آن و مطابق قرارداد ۱۲۳ وزارت انرژی آمریکا، حق غنی سازی برای یک کشور به رسمیت شناخته نمی‌شود و باید اورانیوم غنی شده مورد نیاز را وارد کند.
طبق دو اصل طلایی این توافق، یک کشور نباید ۱. حق غنی سازی و ۲. بازفرآوری پلوتونیم را داشته باشد.
اما موضع ایران در این زمینه چه بوده است؟
ایران تاکید دارد که موضوع غنی سازی یک امر ملی است و خط قرمز آن است. فراتر از آن، ایران هر گونه توقف موقت در غنی سازی را هم قابل مذاکره نمی‌داند چه برسد به توقف کامل.
اسماعیل بقائی سخنگوی وزارت خارجه در جدیدترین موضع گیری در خصوص این موضوع، توقف موقت را نیز رد کرده است. وی با اشاره به پیشنهاد طرف عمانی در مذاکرات ایران و آمریکا برای برون رفت از بن بست موضوع غنی سازی تاکید کرده است: غنی سازی به عنوان بخش لاینفک انرژی صلح‌آمیز هسته‌ای ایران و صنعت هسته‌ای ایران باید حفظ شود و در این خصوص کوچک‌ترین نرمشی صورت نمی‌دهیم. پیشنهاد‌های عمان این خط قرمز ما را مدنظر قرار خواهد داد.
از طرف دیگر برای حل موضوع غنی سازی در مذاکرات ایران و آمریکا بحث تشکیل کنسرسیوم مشترک ایران با کشور‌های منطقه‌ای از جمله کشور‌های عربی منطقه خلیج فارس (عربستان و امارات) مطرح شده است.
روزنامه گاردین چند روز پیش در گزارشی مدعی شده بود ایران پیشنهاد مشارکت با امارات و عربستان سعودی برای غنی‌سازی اورانیوم را مطرح کرده است.
بر اساس این گزارش، «یک کنسرسیوم می‌تواند به تهران کمک کند تا با اعتراضات آمریکا مقابله کرده و کشور‌های خلیج فارس را در برنامه غنی‌سازی خود دخیل کند.
ایران ایده تشکیل یک کنسرسیوم از کشور‌های خاورمیانه – شامل ایران، عربستان سعودی و امارات متحده عربی – برای غنی‌سازی اورانیوم را مطرح کرده است، در تلاشی برای غلبه بر اعتراضات آمریکا به ادامه برنامه غنی‌سازی خود.
این پیشنهاد به‌عنوان راهی برای جلب حمایت کشور‌های حوزه خلیج فارس از موضع ایران، مبنی بر اینکه باید اجازه حفظ توانایی‌های غنی‌سازی را داشته باشد، تلقی می‌شود.
تهران این پیشنهاد را به‌عنوان یک امتیاز تلقی می‌کند، زیرا در چارچوب آن، دسترسی کشور‌های همسایه به دانش فنی ایران فراهم شده و آنها به ذی‌نفعان این روند تبدیل می‌شوند.
مشخص نیست که آیا عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، این پیشنهاد را در گفت‌و‌گو‌های سه‌ساعته و نسبتاً کوتاه با آمریکا در روز یکشنبه در عمان – که چهارمین دور از این گفتوگوها بود – مطرح کرده یا نه، اما گزارشها حاکی از آن است که این طرح در تهران در حال چرخش و بررسی است.
پس از این گفتوگوها، عراقچی به دبی پرواز کرد و با شیخ عبدالله بن زاید آل نهیان، وزیر امور خارجه امارات، دیدار کرد. امارات در حال حاضر برای برنامه هسته‌ای خود اورانیوم غنی‌سازی نمی‌کند.
کنسرسیوم مورد نظر قرار است بر پایه تأسیسات ایرانی شکل گیرد و سطح غنی‌سازی به ۳.۶۷ درصد بازگردد؛ سطحی که در توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ میان تهران و شش قدرت جهانی تعیین شده بود؛ توافقی که دونالد ترامپ در سال ۲۰۱۸ به‌طور یکجانبه از آن خارج شد.
ایده تشکیل کنسرسیوم نخستین بار توسط سید حسین موسویان، مذاکره‌کننده پیشین هسته‌ای ایران، و فرانک فون هیپل، فیزیکدان دانشگاه پرینستون، مدت‌ها پیش از مذاکرات فعلی تهران-واشنگتن، در مقاله‌ای پرخواننده در اکتبر ۲۰۲۳ در نشریه Bulletin of the Atomic Scientists مطرح شده بود
ایالات متحده خواستار پایان یافتن غنی‌سازی در ایران و برچیده شدن تمام تأسیسات هسته‌ای این کشور است. با این حال، در میان اختلاف‌نظر‌های داخلی در واشنگتن، ترامپ هنوز تصمیم نهایی را در این‌باره نگرفته و از جدیت ایران در مذاکرات تمجید کرده است.
ایده تشکیل کنسرسیوم نخستین بار توسط سید حسین موسویان، مذاکره‌کننده پیشین هسته‌ای ایران، و فرانک فون هیپل، فیزیکدان دانشگاه پرینستون، مدت‌ها پیش از مذاکرات فعلی تهران-واشنگتن، در مقاله‌ای پرخواننده در اکتبر ۲۰۲۳ در نشریه Bulletin of the Atomic Scientists مطرح شده بود.»
در این راستا، امواج‌مدیا هم در گزارشی ادعا کرد که منابع متعدد بلندپایه سیاسی ایران گفته‌اند که پیشنهاد تشکیل کنسرسیوم در دور نخست مذاکرات در عمان در تاریخ ۱۲ آوریل مطرح شده است. طبق این گزارش، در این ایده بر راه‌اندازی حداقل یک تأسیسات مشترک با عربستان‌سعودی و امارات متحده عربی در خاک ایران تأکید شده است. این طرح ظاهراً در دور دوم مذاکرات که یک هفته بعد در ایتالیا برگزار شد، نیز مجدداً عنوان شده و به‌عنوان مسیر احتمالی پیش‌رو ارائه شده است.
پس از این گزارشها، «مجید تخت روانچی»، معاون سیاسی وزیر خارجه ایران روز یکشنبه ۲۸ اردیبهشت گفت: ما در مورد کنسرسیوم هسته‌ای صحبتی نکرده‌ایم، ولی ایده‌هایی در این زمینه مطرح شده است.
وی افزود: اگر کار به جلو برود و این موضوع به صورت جدی مطرح شود ممکن است آن را بررسی و نظر خود را بیان کنیم.
بر این اساس طرح موضوع کنسرسیوم از سوی ایران نبوده است و طرف مقابل آنرا مطرح کرده که ایران آنرا قابل بررسی دانسته است. اما نکته مهمی که در این میان وجود دارد این است که ایران موضوع کنسرسیوم را جایگزینی برای غنی سازی بومی نمی‌داند.
ایران اعلام کرده که به کنسرسیومی که سوخت تولید کند و نیاز کشور‌های منطقه از جمله عربستان و امارات را تامین کند می‌تواند کمک کند ولی این موضوع از بحث غنی سازی بومی توسط خود ایران کاملا مجزاست.
حتی در یک کنسرسیوم، آنچه برای ایران حائز اهمیت است «غنی سازی در داخل» خواهد بود. یعنی فرایند غنی سازی تحت هر کنسرسیومی در داخل ایران انجام شود.
در این زمینه یک منبع بلندپایه سیاسی در تهران به امواج مدیا گفته بود: «(کنسرسیوم) ایده خوبی است و جمهوری اسلامی ایران می‌تواند آن را بررسی کند؛ البته به شرط آن‌که جایگزین غنی‌سازی مستقل ایران نباشد.»
