استناد ، نه استنباط

آفتاب‌‌نیوز : بار ديگر درباره رؤيت هلال :روز شنبه 14/8/84 در ستون نكته روزنامه كيهان مقاله اي با عنوان «و اما رؤيت هلال» درج شده بود. 

در آن يادداشت با استناد به نظر مراجع عظام درباره اثبات اول ماه شوال آمده بود اعلام روز عيد فطر از شئون حاكم اسلامي است و تاكيد شده بود كه «خوشبختانه اين قاعده، همانگونه كه انتظار مي رفت و مي رود از سوي مراجع عظام رعايت شده است» و در همان حال از افراد نزديك به بيوت برخي از مراجع عاليقدر گلايه شده بود كه اگر اين عده از مراجع عظام در پي اطمينان از حلول ماه شوال مثلا روز پنج شنبه را عيد فطر دانسته اند، همانگونه كه خود آن بزرگواران نظر خويش را براي عموم اعلام نمي كنند و اعلام روز عيد را برعهده حاكم شرع مي دانند، شايسته آن است كه افراد مورد اشاره نيز نظر آقايان را رعايت كرده و از اعلام روز عيد خودداري كنند.

اين يادداشت بعد از انتشار واكنش هاي فراوان و متفاوتي را در پي داشت. بسياري از مردم و روحانيان در تماس با روزنامه از طرح موضوع و ضرورت تلاش همگان براي حفظ وحدت و همبستگي جامعه اسلامي، تقدير كرده و آن را حرف دل خويش دانسته اند و در مقابل، برخي ديگر، كه شماري از روحانيان محترم نيز از جمله آنها بوده اند، يادداشت مورد اشاره را حاوي نوعي تعريض به جايگاه مراجع عظام دانسته اند كه اتهام بزرگ و برچسبي ناچسب به كيهان است... ما ضمن دعوت از اين دوستان عزيز به مطالعه دوباره و دقيق تر آن يادداشت، اشاره به نكاتي را در اين باره ضروري مي دانيم. 

1- گفته اند اين يادداشت، دخالت افراد غيركارشناس در امور فقهي است كه در پاسخ بايد گفت؛ ما نيز دخالت و اظهارنظر افراد ناآشنا در مسائل فقهي را دخالتي ناروا و ناشايسته مي دانيم ولي يادداشت مورد اشاره «استناد» به نظر مراجع عظام درباره اثبات حلول ماه شوال و اعلام روز عيد فطر بوده است و نه «استنباط» فقهي. توضيح آن كه «استنباط» يك مسئله فقهي منحصراً در حوزه تخصصي فقهاي گرامي است ولي براي «استناد» به نظر فقهي مراجع عظام نيازي به فقيه بودن نيست و اگر غير از اين باشد، باب تقليد بسته مي شود و به تبع آن، باب اجتهاد نيز، چرا كه همه مقلدين در انجام تكاليف شرعي خود به نظر مرجع تقليد خويش مراجعه مي كنند و در يادداشت مورد اشاره نيز، صرفا به نظر مراجع عظام استناد شده و برخلاف آنچه برخي گفته اند، هيچ «استنباط» فقهي صورت نپذيرفته كه فقيه بودن لازمه آن باشد. 

2- ايراد گرفته اند كه در يادداشت كيهان به فتواي برخي از مراجع عظام درباره رؤيت هلال ماه تعريض شده است و گفته اند، همانگونه كه مقلدين در موارد ديگر به فتواي مرجع تقليد خود عمل مي كنند، درباره اعلام رؤيت هلال ماه نيز مكلف به تقليد از ايشان هستند.
 
عزيزان انتقادكننده در اين باره نيز كم توجهي كرده و دچار اشتباه در برداشت شده اند، توضيح آنكه، اثبات رؤيت هلال، از نوع بيان «موضوع» و «مصداق» است و از نوع «احكام» نيست كه مشمول «فتوي» شود و عزيزان منتقد به يقين مي دانند كه تعيين «مصداق» از شئون مرجع و مجتهد نيست. به عنوان مثال، اثبات اين كه فلان مايع درون ليوان، سركه است يا شراب، برعهده مرجع تقليد نيست، بلكه مراجع عظام درباره حرمت شرب خمر فتوي مي دهند و اما، يقين و اثبات اين كه مايع درون ليوان، سركه است يا شراب، برعهده مقلدين است كه خود و يا با مراجعه به متخصصين كشف مي كنند و در اين زمينه بين مرجع تقليد و مقلدان ايشان تفاوتي نيست و چنانچه مرجع تقليد مايع درون ليوان را سركه بداند و مقلد يقين داشته باشد كه شراب است، بايد به نظر خود عمل كرده و از نوشيدن آن خودداري كند. به همين علت است كه در قضيه مورد بحث نيز هيچكدام از مراجع عظام تقليد -تاكيد مي شود كه هيچكدام- رؤيت هلال و اثبات اول ماه را موكول به اثبات آن نزد مرجع تقليد و يا ديگر فقهاي بزرگوار نكرده اند و البته، اثبات اول ماه با صدور «حكم» يك مجتهد جامع الشرايط موضوع ديگري است كه در مسئله مورد بحث هيچيك از مراجع عظام «حكم» نفرموده اند. 

به اين نكته نيز بايد اشاره كرد كه اگر اثبات اول ماه به دليل اختلاف فتوي باشد نه به دليل تعيين مصداق، مسئله ديگري است... كه از موضوع مورد بحث ما خارج بوده و هست. 
 
3- تا آنجا كه نگارنده بررسي كرده است - «استناد» نه «استنباط»، دوباره اشتباه نشود- حداقل ده تن از مراجع عظام تقليد، اعلام روز عيد فطر از سوي حاكم شرع را، موجب اثبات عيد و اول ماه مي دانند كه رعايت آن، حتي براي كساني كه از او تقليد نمي كنند نيز واجب است. اين عده از مراجع عظام عبارتند از:
1- حضرت امام راحل رضوان الله تعالي عليه.
2- مرحوم حضرت آيت الله گلپايگاني(ره)
3- مرحوم آيت الله اراكي(ره)
4- حضرت آيت الله العظمي خامنه اي، رهبر معظم انقلاب.
5- حضرت آيت الله فاضل لنكراني- تعبير ايشان «مجتهد جامع الشرايط است كه عبارت الاخراي مجتهد حاكم است.»
6- حضرت آيت الله بهجت
7- حضرت آيت الله نوري همداني
8- حضرت آيت الله تبريزي
9- حضر ت آيت الله مكارم شيرازي
10- حضرت آيت الله صافي گلپايگاني... حفظهم الله تعالي.
با توجه به نظر صريح مراجع عظام يادشده، تبعيت از حكم مجتهد حاكم بر همگان حتي كساني كه مقلد ايشان نمي باشند نيز لازم الاتباع است و... 

4- اكنون با توجه به نكات فوق بايد از برخي عزيزان پرسيد كجاي يادداشت مورد اشاره -نستجيربالله- تعريض به مراجع عظام تقليد، حفظهم الله تعالي، بوده و يا كجاي آن استنباط فقهي است كه به گفته اين دوستان از مصاديق دخالت افراد غيركارشناس در امور فقهي باشد؟! 

5- و بالاخره، بار ديگر تأكيد مي كنيم احترام كيهان به مقام مرجعيت و ارادت به مراجع عظام تقليد، نه فقط در ادعا، بلكه در عمل، به اندازه اي آشكار و مسلم بوده و هست كه اتهام تعريض اين روزنامه به مراجع عظام در هيچ باوري نمي گنجد، اما، علي رغم آنچه گفته و استدلال شد، دغدغه برخي از عزيزان نسبت به ساحت مراجع عظام را نه فقط ارج مي نهيم، بلكه خداوند تبارك و تعالي را به خاطر اين نعمت نيز، شاكريم و چنانچه با وجود توضيحات فوق، هنوز هم اين عزيزان، از يادداشت كيهان، كمترين تعريضي به ساحت مقدس مراجع عظام، احساس مي كنند، خاضعانه پوزش مي خواهيم و البته با توجه به مواضع تعريف شده و سابقه روش كيهان در حمايت از مرجعيت و مراجع عظام- كه آن را وظيفه ديني و ملي خود مي دانيم- سخني هم از قول خواجه شيراز با برخي از اين عزيزان داريم، و آن، اينكه؛
چو پرده دار به شمشير مي زند همه را
كسي مقيم حريم حرم نخواهد ماند