تخم شربتی؛ یک ملین گیاهی سرد در فصل گرم
محسن پویان اظهار کرد: اسفرزه یا با نام محلی تخم شربتی از جمله گیاهان مهم خانواده بارهنگ است که در متون طب گیاهی به نام‌های دیگری مانند اسپرزه، اسفیدش، اسفیوس، اسپغول و اسپغل نیز آمده است.
وی با بیان اینکه این گیاه به خصوص در فصل تابستان مورد استفاده قرار می‌گیرد، افزود: برگ‌های آن باریک و بلند بوده و به صورت گروهی از ساقه خارج میشود؛ محور گل بلند است و گل‌ها به صورت خوشه مدور در انتهای آن ظاهر میشود؛ رنگ گل‌ها سفید متمایل به قرمز است؛ گیاه از طریق بذر تکثیر میشود.
این پژوهشگر گیاهان دارویی بیان کرد: مهم‌ترین ماده گزارش شده در تجزیه گیاه اسفرزه، اوکوبین است؛ دانه‌های اسفرزه دارای ۱۰ درصد موسیلاژ است که در اثر هیدرولیز تولید دگزیلوزان، آرابینوز، د ـ گالاکتوز و د ـ گالاکتورونیک اسید میکند؛ این دانه‌ها همچنین حاوی روغن ثابت پروتئین و املاح معدنی هستند.
پویان ادامه داد: چنانچه دانه‌های اسفرزه در آب قرار گیرند، پوسته خارجی اپیدرم آن متورم شده و تولید یک لایه موسیلاژی در اطراف هسته میکند و از این رو از آن در درمان اسهال خونی استفاده می‌کنند.
وی تصریح کرد: در فارماکوپه گیاهی ایران پودر موسیلیوم از پوسته دانه اسفرزه تهیه می‌شودکه در درمان یبوست‌های مزمن و بیمارانی که حین اجابت مزاج نباید تحت فشار باشند مثل بیمارانی که زخم برش فرج، هموروئید، شقاق یا آبسه پرینه‌ای یا یبوست ناشی از کولون تحریک پذیر دارند، بکار میرود.
پویان ادامه داد: در گیاه درمانی بیشتر از دانه‌های گیاه استفاده میشود؛ لعاب حاصل از خیسانده دانه موجب تسکین حرارت و تشنگی میشود؛ برای تب‌های گرم، خشونت سینه و حلق، سردرد و زخم روده و یبوست و دیسانتری مورد استفاده قرار می‌گیرد.
این پژوهشگر تصریح کرد: به صورت استعمال خارجی لعاب اسفرزه با سرکه و روغن گل سرخ برای درد مفاصل، نقرس و نرم کردن ورم از جمله ورم بناگوش اثرات مفیدی دارد؛ استفاده مکرر از خیسانده و لعاب آن از ۲ تا شدن مو جلوگیری کرده و باعث نرم و لطیف شدن آن میشود؛ اسفرزه طبیعتی سرد و تر دارند و لعاب دم کرده آن با شکر یا سکنجبین برای لینت مزاج بسیار مفید است. مقدار مصرف روزانه اسفرزه بین ۱۰ تا ۱۲ گرم است.
وی افزود: مصرف این دارو در آپاندیسیت و نشانه‌های آن، دردهای روده‌ای، خونریزی رکتوم با علت نامشخص، دیابت و فشار خون بالا ممنوع است؛ در استعمال داخلی هیچ گاه نباید تخم اسفرزه کوبیده شود.
این پژوهشگر ادامه داد: مصرف حدود ۴۰ گرم تخم اسفرزه کوبیده شده موجب سرد شدن بدن و تخدیر، تنگی نفس، آشفتگی و نهایتا غش و توقف نبض و پس از مدتی احتمالاً منجر به مرگ میشود؛ به منظور جلوگیری از بروز عوارض مصرف اسفرزه کوبیده شده استفاده از داروهای قی آور مانند آب عسل و نمک یا سایر داروها توصیه میشود.
وی یادآور شد: در استان خراسان جنوبی به عنوان تخم شربتی نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد؛ از دانه گیاه در موارد التهاب گلو و ناراحتی‌های گوارشی از جمله یبوست کودکان و بزرگسالان استفاده به عمل می‌آید.
