بنیاد مستضعفان چگونه قیمت روغن موتور در ایران را افزایش داد؟
هیرش سعیدیان- پس از یک دوره کمبود روغن موتور در بازار و احتکار و مهندسی بازار توسط تولیدکنندگان اصلی روانکار‌ها در سال ۱۴۰۰، آن‌ها موفق شدند مجوز افزایش ۴۱ درصدی قیمت را از سازمان حمایت از تولیدکنندگان و مصرف کنندگان دریافت کنند. اتفاقی که در سال جاری نیز به همان شیوه سال‌های قبل رخ داد و به صدور مجوز افزایش قیمت ۲۵ درصدی روغن موتور در خرداد ماه انجامید. این در حالی است که افزایش واقعی نرخ انواع روغن موتور‌ها در بازار در طول ۲۰ ماه اخیر بیش از ۱۹۰ درصد بوده است.
بر اساس آمار‌های منعکس‌شده در صورت‌های مالی منتشره در کدال، لوب کات به عنوان ماده اولیه تولید روغن موتور سهمی ۶۳ درصدی از کل بهای تمام شده این محصول را در اختیار دارد. با توجه به اینکه رشد قیمت این نهاده صنعتی در بازه زمانی مورد بحث کمتر از ۵۰ درصد بوده و شرکت‌های خصولتی کنترل کننده بازارنیز ارز نیمایی دریافت می‌کنند، رشد عجیب این محصول انتقاد‌های بسیاری را در پی داشته است.
کمبود شدید روغن موتور در استان‌های قزوین، زنجان و آذربایجان شرقی علی‌رغم اشباح بودن تولید داخل، گمانه زنی‌ها در مورد احتمال احتکار توسط شرکت‌های اصلی و مهندسی بازار از سوی آن‌ها را تقویت نمود. هرچند این افزایش غیرمنطقی قیمت باعث رشد قابل توجه هزینه حمل و نقل و در نتیجه فشار اقتصادی بیشتر بر دهک‌های پایین درآمدی گردید، اما به رشد قابل توجه سرفصل سود در صورت‌های مالی دو شرکت اصلی کنترل‌کننده بازار روانکار‌ها انجامید.
در بولتن شماره ۱۴ محرمانه تولید شده در خبرگزاری فارس، که پس از هک این خبرگزاری در رسانه‌ها منتشر شد، قید شده است که ۴ شرکت در کشور روغن موتور وسائل نقلیه تولید می‌کنند، در این ین بین ۲ شرکت عمده و اصلی متعلق به بنیاد مستضعفان و شستا هستند. در این بولتن تاکید شده بود که این دو شرکت بدون هیچ توجیهی قیمت این محصول را افزایش دادند.
هرچند شرکت‌های زیرمجموعه صندوق بازنشستگی نفت و شستا نیز سهمی از بازار را در اختیار دارند، اما این شرکت بهران متعلق به بنیاد مستضعفان است که کنترل اصلی بازار روانکار‌ها در در ایران را بر عهده دارد. شرکت نفت بهران متعلق به بنیاد ستضعفان بیش از ۵۳% سهم بازار روانکار‌های خودرو و بیش از یک سوم سهم بازار روغن‌های صنعتی را در اختیار دارد. انواع روغن‌های موتور بنزینی، دیزلی، صنعتی، گریس، ضدیخ و پارافینو مکمل‌های سوخت، سبد محصولات عرضه شده توسط این شرکت را نشان می‌دهد.
عزیزی مدیرعامل نفت بهران در مهرماه سال جاری جایزه «تعالی و پیشرفت» را از پرویز فتاح رئیس بنیاد مستضعفان دریافت کرد.
در آبان‌ماه ۱۴۰۱ عرضه قریب ۲۵ میلیون لیتر از حجم روانکار‌های بنزینی و دیزلی داخلی کشور در انحصار شرکت بهران قرار داشت. با احتساب بخش صنعت، عرضه و تولید ماهانه نفت بهران در آبان‌ماه بیش از ۶۰ میلیون لیتر بوده است که به خوبی نقش کلیدی این شرکت به عنوان لیدر بازار روانکار‌های ایران را نشان می‌دهد. به زعم برخی منتقدین این نقش البته نه در یک رقابت عادلانه با بخش خصوصی، بلکه در نتیجه مصادر و بلعیدن شرکت‌های خصوصی مانند شرکت صنایع شیمیایی تابکم، رانت‌های سیاسی و روش‌های نه‌چندان شفاف تجاری حاصل شده است. هرچند مدیران شرکت نفت بهران، جایگاه خود در بازار را نتیجه «مجاهدت‌های شبانه‌روزی و مدیریت جهادی مدیران ولایی شرکت» عنوان می‌کنند.
شرکت نفت پارس نیز به عنوان زیرمجموعه گروه توسعه اقتصادی تدبیر متعلق به ستاد اجرایی فرمان امام، یکی دیگر از بازیگران بزرگ این حوزه در ایران به شمار می‌رود. پیش از این سبد عرضه شرکت نفت پارس عمدتا شامل محصولات روانکار صنعتی و High-Tech بود، اما با توجه به سود چشمگیر روغن‌های موتوری، این شرکت نیز به خواهرخوانده خود در بنیاد مستضعفان پیوست و تلاش کرد سهمی از بازار بدون نظارت روغن موتور‌ها را به چنگ آورد.
در ۳ ماهه اول سال ۱۴۰۰شرکت نفت پارس وابسته به ستاد اجرایی فرمان امام از فروش ۱۵هزار و ۸۱ میلیارد ریالی محصولات خود به سود ۲۸۲۳ میلیارد ریال رسیده که بیش از ۳.۵ برابر مدت مشابه سال قبل است.
بنیاد مستضعفان بر اساس اساسنامه برای خدمت به «محرومین و مستمندان» تاسیس گردید. برای تاسیس ستاد اجرایی فرمان امام نیز دلائل مشابه‌ای در اسناد رسمی ذکر شده است. به گفته فعالان اقتصادی صد‌ها شرکت متعلق به این دو مجموعه بزرگ اقتصادی، در بسیاری حوزه ها، عرصه را بر بخش خصوصی تنگ کرده‌اند. طبق اصلاحات انجام گرفته توسط شورای نگهبان نهاد‌های نظارتی مانند سازمان بازرسی و دیوان محاسبات نیز حق نظارت بر شرکت‌های مانند بهران و نفت پارس را ندارند.
یه چیزی در حدود اختیارات مافیایی کمپانیهای سایپاوایرانخودرو...
...